زایمان زودهنگام علوم شناختی

سایت فکرت، رسانه اندیشه و آگاهی؛ حوزه شناخت یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مطالعاتی است که کشورهای مختلف و مجامع علمی متعدد سال‌های متمادی با هدفِ درک بهترِ کارکرد و کاربرد آن به پژوهش و مطالعه پرداخته‌اند. گستردگی کارکرد و مطالعات این حوزه و هم‌چنین میان‌رشته‌ای بودن آن منجر شده است اندیشمندان مختلفی از حوزه‌هایی مانند: فلسفه، روان‌شناسی، علوم اجتماعی، عصب‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، علوم رایانه و هوش مصنوعی به پژوهش، گفتگو و هم‌افزایی در این حوزه بپردازند.

ظرفیت‌شناختی علوم شناختی

علوم شناختی از جمله حوزه‌های مطالعاتی است که احتمالاً طی چند سال آینده تمام کنش‌ها و واکنش‌های فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، اقتصادی و… با آن مرتبط بشود و هر کشوری از سیر مطالعاتی و پژوهشی این حوزه «عقب بیفتد، سرنوشتش، سرنوشت آن ملّت‌هایی است که در آغاز انقلاب صنعتی عقب افتادند و سرنوشتشان شد استعمارزدگی، شد زیر دست بودن، شد فقیر ماندن، شد ذلیل شدن.» [۱] ما نیز با توجه به موقعیت استراتژیک کشورمان در جهان «اگر در زمینه‌ی علوم شناختی و فنّاوری‌های شناختی تلاش نکنیم، کار نکنیم، حرکت جدّی نکنیم و یک ذرّه غفلت کنیم و خوابمان ببرد، به‌سرعت سقوط خواهیم کرد.» [۲]

آنچه مسلم و یقینی است برای رسیدن به جایگاهی مطلوب در این حوزه نباید از ذره‌ای تلاش، کوشش، پژوهش، مطالعه، تحقیق و آزمایش فروگذاری کرد و مطمئناً با توجه به کارکرد علوم شناختی طی چند سال آینده تمام ساحت‌های زندگی ما گره‌خواهد خورد به حوزه‌های مختلف علوم شناختی، از نقش فناوری‌های نوین شناختی گرفته تا جایگاه علوم شناختی در حوزه‌های آموزشی و تربیتی.

طی‌سال‌های آینده صنایع ما در صورتی موفق و پیشامد خواهند بود که مسلط به فناوری‌ها باشند و حوزه‌های فرهنگی و مذهبی ما نیز زمانی می‌توانند راهبردها و راهکارهای دقیقی را استخراج نمایند که تسلط کامل به روش‌های استخراج انگاره‌های ذهنی جامعه داشته باشند و مسیر برنامه‌ریزی فرهنگ و تولید آثار رسانه‌ای را از مسیر ذهن و قلب مخاطبان آغاز نمایند و در سایه‌سار شناختی‌سازی ابزارها، صنایع، راهبردها و راهکارها یقیناً اقتصاد کشور نیز پویا و شکوفا خواهد شد.

با امعان نظر به تمام نکاتی که طرح شد و تأکید چندباره بر ظرفیت عظیم علوم شناختی چند تهدید اساسی مطرح است که اگر توجه کافی به آن نداشته باشیم پیش از آنکه نطفه‌ای منعقد کرده باشیم می‌خواهیم زایمان انجام بدهیم و یا زایمانی زودهنگام و فرزندی نارس متولد کنیم.

درکشتزار گندم، جو درو کردیم

طی تاریخ چهل‌ساله‌ی جمهوری اسلامی ایران تهدیدها و فرصت‌های مختلفی بر سر راه مدیران، نخبگان، پژوهشگران و اندیشمندان قرار گرفته است و هر کس به فراخور یک نیاز از دغدغه‌ی جهاد، ایثار و کارهای بر زمین مانده گرفته تا دغدغه‌ی شهرت، ریاست و… نوعی مواجهه با تهدیدها و فرصت‌ها داشته است و با وجود دغدغه‌های خالص و پاک و حضور متخصصین متعهد موفقیت‌هایی شکل گرفته است فراتر از انتظار وگاهی با وجود دغدغه‌های ناصواب با وجود کاشت گندم پس از چندین ماه انتظار جو درو کردیم.

رفتارهای ناصواب مدیریتی

حوزه مطالعاتی علوم شناختی برای همه‌ی کشورهای مطرح جهان خصوصاً جمهوری اسلامی ایران زمینِ بازی است که جایگاه زیادی برای خطاها و رفتارهای ناصواب قرار نداده، اشتباهات کوچک در این حوزه تبعات سترگ خواهد داشت؛ به همین جهت در حوزه مدیریتی این حوزه به شدت باید از تصمیم‌گیری و ورود افراد شتاب‌زده، عجول، لجوج، عنود و ناکارآمد جلوگیری شود.

هضمِ قبل از نشخوار

در حوزه پژوهش، آزمایش و تحقیقات علوم شناختی نیز بایستی مراقبت‌های ویژه‌ای انجام بشود آفتی که گریبان‌گیر برخی از اصطلاحات علمی و فرهنگی شد اگر گریبان علوم شناختی را بفشارد باید فاتحه‌ی نتایج و کارکردهای عظیم این حوزه را خواند، برخی از مدیران و شبه‌محققان و پژوهشگران در حوزه‌های مختلف فرهنگی بیش از آنکه پیرامون تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی، ناتوی فرهنگی، نفوذ فرهنگی، جنگ روانی، بیانیه‌ی گام دوم و…. فکر کنند و فهمیده باشند، سخن گفته‌اند و قبل از نشخوار هضم کرده‌اند؛ اگر فضای مطالعاتی علوم شناختی نیز دچار چنین آفتی بشود یقیناً خسارت‌های جبران ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت.

رأفتِ قلم زیر چرخ شهوت علم

طی سال‌های گذشته در حوزه‌های مختلف علمی با انسان‌های عجیبی مواجه شده‌ایم، افرادی که تمام دغدغه‌ی ذهنی‌شان وزن مقالات علمی و پژوهشی است و هدفی جز ارتقاء رتبه‌های علمی و استادی در سطح دانشگاه‌های کشور ندارند. برخی از اساتید مراکز علمی کشور قداست و رأفت قلم را زیر چرخ شهوت علم از بین بردند و فراموش کردند نگارش یک مقاله و پرورش یک فرضیه یا نظریه به‌مثابه پرورش یک فرزند است که همیشه بند بند وجودش در ذهن طنین‌انداز است نه صرفاً جمع‌آوری تعدادی از کلمات تکراری و به فراموشی سپردن آن‌ها پس از تأیید نهایی مراکز به ظاهر علمی.

بنگاه‌های معاملاتی الفاظ و مفاهیم

هرچند نهاد علم در کشور ما مشکلات متعددی دارد و بیش از آنکه شبیه به مهد و مراکز علمی باشد بیشتر شبیه است به بنگاه‌های معاملاتی الفاظ و مفاهیم، اما با توجه به اهمیت و جایگاه علوم شناختی و نوپدید بودن این حوزه قبل از آنکه دلالان آن را مُثله نمایند و کتاب‌هایی که به‌فراخور اهدافشان باشد به مترجمان از پیش تعیین شده بسپارند برای ترجمه و پس از چند سال با اساتید و علمی مواجه بشویم که صرفاً افراد و مراکزی خاص آن را متوجه می‌شوند و هرکس حق ورود و اظهارنظرهای منطقی در آن حوزه را نداشته باشد، باید به داد آن رسید و نجاتش داد.

نتیجه‌گیری

برای استفاده از ظرفیت و کارکردهای مهم علوم شاختی پیش آنکه آفت‌های طرح شده بیش از این گریبان‌گیر شود بایستی مراکز علمی و پژوهشی با دغدغه‌های راستین و حضور متخصصان به پژوهش، تحقیق و آزمایش پیرامون آن بپردازند و چه بسا لازم باشد حاکمیت یک متولی عاقل و منطقی به جهت هم‌افزایی مراکز علمی و اساتید و متخصصان نیز تشکیل بدهد، افراد مختلف از دریچه‌ها و حوزه‌های متفاوت سخن بگویند، فکرکنند وآثار مختلف علمی در قالب‌های فرضیه و نظریه منتشر بشود و تا زمانی که نتایج علمی این حوزه حداقل در سطوح اولیه به نتایجی نرسیده است از اظهارنظرهای غیر تخصصی و سخن گفتنِ افراد مدعی هرچند در جایگاه‌های رفیعِ علمی، رسانه‌ای و مدیریتی جلوگیری شود.

* مجید رحیمی، نویسنده و پژوهشگر