بحران آب در ایران؛ منابع زیرزمینی رو به خاموشی؛
زمان تصمیم‌های بزرگ فرا رسیده است
ایران سرزمینی است که روزگاری با قنات‌ها و چشمه‌های فراوانش، نماد هوشمندی در مدیریت آب بود. اما امروز، سایه خشکی و کم‌آبی بر بیشتر دشت‌ها و شهرهای آن سنگینی می‌کند. کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، و بی‌توجهی به الگوهای صحیح مصرف، کشور را به مرز بحران رسانده است. بسیاری از تالاب‌ها خشکیده‌اند، رودها به خاطره تبدیل شده‌اند و کشاورزان با زمین‌های ترک‌خورده روبه‌رو هستند. بحران آب دیگر یک هشدار دور نیست؛ موضوعی است که بر زندگی، امنیت غذایی و آینده نسل‌ها تأثیر مستقیم دارد.
پروفسور کردوانی جغرافیدانی که به دلیل آثارش در زمینه علم کویر، «پدر کویرشناسی ایران» لقب گرفته است، حدود پانزده سال قبل به کرات عنوان می کرد جنگ بر سر آب در راه است. وی معتقد بود تهران مدت هاست که مرز بحران آب را پشت سر گذاشته و به زودی دچار تشنگی مفرط می شود. در حالی که این شهر نباید به این زودی با بحران کم آبی مواجه می شد.
محمود صفایی کارشناس محیط زیست با اشاره به عوامل ایجاد منابع آبی اظهار کرد: منابع آب هر کشوری به چند عامل بستگی دارد؛ عرض جغرافیایی، ارتفاعات و آب های زیر زمنیی که از آن به توپوگرافی یاد می شود که در نقشه آبخیزداری به حساب نمی آید. بنابراین بر مبنای اصول مطرح شده می توان میزان آب های شهرها و کشورها را مورد مطالعه قرار داد.
وی افزود: کشور ما در عرض جغرافیایی بین 25 تا 40 قرار گرفته و از منظر بارش های سطحی در وضعیت خوبی نیست. از این رو باید روش مصرف آب و تهیه آن را تغییر دهیم و به سمت استفاده از آب های غیر متعارف برویم.
از آبهای غیر متعارف استفاده شود
صفایی با اشاره به افزایش جمعیت به عنوان مهمترین عامل مصرف آب و تولید آلودگی بیان کرد: ازدیاد روزافزون جمعیت، ارتقای تکنولوژی و گسترش شهر نشینی سبب شده منابع آبی موجود کم شود که یکی از عوامل مهم در به وجود آمدن بحران کم آبی است و جالب این جا است که با ازدیاد مصرف آب شرایط برای آلودگی آب ها نیز بیشتر می شود. از این رو منابع آبی هر روز محدودتر می شود که تنها راه حل آن استفاده از آب های غیر متعارف است کاری که در بیشتر کشورهای دنیا انجام می گیرد.
وی معتقد است: هر چه زودتر لازم است تصفیه آب های فاضلاب شروع شود. کاری که کشورهای اروپایی از چندین دهه گذشته به کار گرفته اند.
جمع آوری آب های سطحی
این کارشناس محیط زیست همچنین ابراز کرد: اگر چه بارندگی بسیار کاهش پیدا کرده است اما جمع آوری باران در شهرهایی که از بارش بهتری برخوردار هستند اقدام دیگری است که می توان انجام داد. کاری که در استرالیا و در مناطق کم آب با احداث آب انبار انجام می گیرد.
شیرین کردن آب شور
به اعتقاد صفایی دیگر وقت استفاده از آب های غیر متعارف است. وی معتقد است چابهار از منظر آب های زیر زمینی و بارش های سطحی جز مناطق کم آب است اما می توان بهترین بهره را از رطوبت هوا در این منطقه برد و به واسطه آن 100 هزار باغ کشاورزی درست کرد.
به گفته وی امروز در بسیاری از شهرهایی که در بحران آبی به سر می برند اما در همین شرایط برنج کاشته می شود محصولی که نیاز به آب فراوان دارد.
ایران نباید به این زودی دچار کم آبی می شد
این کارشناس محیط زیست با اشاره به این که برای چگونگی مصرف آب 4 روش وجود دارد گفت: اسراف در مصرف، امساک در مصرف، اصلاح الگوی مصرف و در پایان هم هدر دادن آب. این درحالی است که الگوی مصرف سازمان ملل 125 لیتر است اما هر خانواده ایرانی در شبانه روز 200 لیتر آب مصرف می کند.
استفاده از آبهای غیر متعارف تنها راه نجات
وی به کم آبی تهران اشاره کرد و گفت: شرایط آب پایتخت از مرز بحران هم گذشته است لذا باید به استفاده از آب های غیرمتعارف روی آورد. این کار تنها راه نجات تهران است، در واقع این شهر سه شاخه فاضلاب مهم دارد که می تواند از این منابع استفاده کند. رود سرخه حصار که تمام آب های سطحی شرق تهران را جمع آوری می کند، فاضلاب فیروزآباد که آب های تجریش و قسمت های مرکزی را جمع آوری می کند و با اتصال به رود جوانمرد قصاب به سمت دشت های ورامین می رود و در پایان رود کن.
به گفته وی امروز تهران دیگر منبع آبی قابل اتکایی ندارد به طوری که تا سال های آینده میزان آب تهران به یک دهم می رسد و آب های زیر زمینی آن هم آلوده می شود. در چنین شرایطی تصمیم گیرندگان آنچه را که تا قبل از این انجام می دادند یعنی برگرداندن آب سدهای شهرها به سمت تهران را انجام خواهند داد. همانگونه که آب سد کرج، جاجرود و لار به تهران اختصاص یافت حالا آب سد طالقان را برای پایتخت بر می گردانند.
صفایی معتقد است نتیجه همه این کارها نابودی مناطقی است که آب از آنها گرفته می شود و این موضوع نیز نابودی تهران را در پی خواهد داشت. چرا که قنات ها و چاه های پایتخت همه از بین رفته اند از این رو تهران دسترسی به منابع زیر زمینی را نیز ندارد. این موضوع خود سبب نشست و زمین لرزه های شدید می شود.
ایران تشنه تصمیم‌های درست است
این کارشناس افزود: در حال حاضر بیش از 50 درصد منابع آبی تهران از آب های زیر زمینی تامین می شود که ادامه این روند موجب خواهد شد تا سالهای دیگر منابع آب زیر زمینی پایتخت از بین برود. از سوی دیگر تا سال های دیگر عمر سدها به پایان می رسد و دیگر نمی توانیم آب ذخیره کنیم. به نظر من اگر فکر جدی در این زمینه نشود سالهای آینده تهرانی ها از تشنگی می میرند.
وی تاکید کرد: در چنین شرایطی، ضرورت اصلاح سیاست‌های آبی، آموزش عمومی مصرف مسئولانه و نگاه ملی به این مسئله بیش از هر زمان حس می‌شود. در واقع امروز ایران تشنه تصمیم‌های درست است.
صفایی معتقد است: بازنگری در الگوی مصرف آب خانگی و صنعتی همانند آموزش عمومی، اصلاح فرهنگ مصرف و نصب تجهیزات کم‌مصرف (مثل شیرها و فلاش‌تانک‌های هوشمند) و مدیریت هوشمند توزیع با فناوری‌های اندازه‌گیری دیجیتال و شبکه‌های کنترل نشت آب از جمله کارهایی که لازم است به آنها پرداخته شود.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه اصلاح کشاورزی به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب از راهکارهای دیگر است که باید به آن توجه شود گفت: تغییر شیوه‌های آبیاری مانند استفاده از سیستم‌های قطره‌ای، بارانی و هوشمند به‌جای آبیاری سطحی سنتی همچنین کشت محصولات کم‌آب‌بر جایگزینی محصولات پرآب‌بر (مثل هندوانه و برنج در مناطق خشک) با گیاهان مقاوم‌تر باید لحاظ شود.
وی ادامه داد: بازچرخانی آب در مزرعه‌ها و استفاده از پساب تصفیه‌شده برای آبیاری همچنین آموزش و حمایت مالی کشاورزان با تسهیلات برای خرید تجهیزات جدید و تغییر روش‌های کشت از دیگر روش هاست که باید به کار گرفته شود.
حفاظت از منابع زیرزمینی
صفایی توقف برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب همانند نظارت دقیق بر چاه‌ها و جلوگیری از حفر غیرمجاز و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها یعنی هدایت آب باران و سیلاب‌ها به سفره‌های زیرزمینی و همچنین احیای تالاب‌ها و رودخانه‌ها را دیگر راههای جلوگیری از بی آبی دانست.
وی معتقد است: سرمایه‌گذاری در فناوری شیرین‌سازی و بازیافت آب و استفاده از آب خاکستری خانگی یعنی تصفیه و استفاده دوباره از آب حمام و ظرف‌شویی برای آبیاری فضای سبز خیلی جدی باید به آنها توجه شود.
