تاثیر مرگ عبدالله بر تحولات خاورمیانه

از زمان آغاز بهار عربی تا به امروز، درگذشت ملک «عبدالله بن عبدالعزیز» را می‌توان مهم‌ترین خبر جهان عرب دانست. پادشاهی که با پشتوانه دلارهای نفتی بسیار تبدیل به پدرخوانده اعراب شد و نفوذ بالایی در سران کشورهای هم‌نژاد خود داشت. ردپای ملک متوفی عربستان را می‌توان در عراق، سوریه، یمن، بحرین و مناسبات بین‌المللی در خاورمیانه به وضوح مشاهده کرد. امروز، عبدالله در قبر خوابیده و میراثوی در دست آل سعود باقی مانده است.

بدون شک، مرگ ملک عبدالله تاثیر زیادی بر مسائل جاری خاورمیانه خواهد گذاشت. نقش ملک سابق عربستان در به قدرت رسیدن ژنرال «عبدالفتاح السیسی» در مصر، پشتیبانی همه‌جانبه از حکومت یمن، تغذیه مالی و تسلیحاتی گروه‌های تکفیری و افراطی در خاورمیانه، منحرف کردن بهار عربی و دخالت در پرونده هسته‌ای ایران تنها گوشه‌ای از تحرکات عربستان در منطقه است. با مرگ ملک عبدالله، چه تغییری در پرونده‌های خاورمیانه ایجاد می‌شود؟

عربستان و تاثیر بر مذاکرات هسته‌ای ایران

کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و در صدر آن، عربستان علاقه‌ای به حل شدن پرونده هسته‌ای ایران ندارند. در حال حاضر ایران نقش پررنگی در معادلات خاورمیانه ایفا می‌کند که به هیچ وجه مطلوب این کشور‌ها نیست. در صورت حل شدن پرونده هسته‌ای و گسترده شدن این فعالیت‌ها در ایران، جایی برای عرض اندام کشورهای کوچک خلیج‌فارس و عربستان باقی نمی‌ماند. بنابراین بهترین راه، کارشکنی در روند مذاکرات ایران و شش کشور است.

در آذر ماه سال جاری، رسانه‌های جهان منتظر اعلام خبر توافق نهایی توسط دیپلمات‌ها بودند تا آن را به تمام جهان مخابره کنند. اما خبری از اتاق مذاکرات بیرون آمد، تمدید گفت‌وگو‌های هسته‌ای به مدت هفت ماه بود.

چرا مذاکراتی که بنابر سخنان دیپلمات‌ها شرایط خوبی داشت، ناگهان مسیر دیگری را در پیش گرفت. خبر حضور سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان در وین باعثحیرت جهانیان شد. زیرا شب قبل از اتمام مذاکرات، جان کری با فیصل ملاقات کرد و همین امر به عنوان عامل اصلی تغییر مسیر مذاکرات معرفی شد.

توافق نهایی میان ایران و شش کشور به معنای قدرت گرفتن ایران در خاورمیانه و کمرنگ‌ شدن کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است. بنابراین این کشور‌ها از هیچ اقدامی برای به شکست کشاندن این گفت‌وگو‌ها دریغ نمی‌کنند. با توجه به ابقای سعود الفیصل در مقام وزرات خارجه عربستان و رویکرد این فرد و جریان متبوع وی نسبت به پرونده هسته‌ای، باید صبر کرد و منتظر دخالت عربستان در روند مذاکرات شد.

کرکس‌ها و کبوترهای سعودی

«امیر موسوی» کار‌شناس مسائل راهبردی در مورد چیدمان قدرت در عربستان می‌گوید: دو طیف کبوتر‌ها و کرکس‌ها در حاکمیت عربستان وجود دارند. کبوتر‌ها که طیف میانه‌رو‌تر عربستان هستند، تمایل بیشتری نسبت به تعامل با کشورهای دیگر مانند ایران دارند. پادشاه سابق عربستان و فرزندانش مانند «متعب بن عبدالله» و «عبدالعزیز بن عبدالله» در این طیف قرار می‌گیرند.

وی درباره گروه تندرو در عربستان گفت: کرکس‌ها در عربستان که شامل اشخاصی مانند «بندر بن سلطان»، «سعود الفیصل» و «ترکی الفیصل» است، با حمایت تل‌آویو حرکت می‌کنند و به اتخاذ مواضع تند شهره هستند.

با توجه به سخنان این کار‌شناس و بررسی رویکردهای عربستان نسبت مسائل جاری منطقه استراتژیک خاورمیانه، می‌توان گفت در طول سال‌های گذشته کرکس‌های عربستان قدرت را در دست داشتند. تقویت گروه‌های تکفیری و کارشکنی در مذاکرات ایران و ۱ + ۵ از جمله اقدام‌های این گروه از قدرتمندان عربستان بوده است.

با توجه به وضعیت جسمانی وخیم پادشاه جدید عربستان و ابقا شدن شخصی مانند سعود الفیصل در راس وزارت خارجه، قدرت گرفتن مجدد این گروه تندرو بسیار محتمل است.

عربستان و خاورمیانه

مصر

یکی از مسائل مهم جهان عرب، به انحراف کشیده شدن و خروج انقلاب‌های عربی از مسیر اصلی بود. خیزش‌هایی که قرار بود منجر به سقوط دیکتاتورهای خاورمیانه بشود، به طور کلی به انحراف کشیده شد. در این مورد می‌توان مصر را مثال زد.

انقلابی که توسط مردم آغاز و در ‌‌نهایت باعثفروریختن دیکتاتوری «حسنی مبارک» شد، امروز در دست نظامیان مصری قرار دارد و دادگاهی که باید محل اجرای عدالت باشد، مقدمات آزادی حسنی مبارک را فراهم کرده است.

کودتای ارتش، سقوط دولت «محمد مرسی» و به قدرت رسیدن السیسی را نمی‌توان بدون دخالت و نظر عربستان و هزینه‌های میلیون دلاری پادشاه برای مقابله اخوان در نظر گرفت. زمانی که پدرخوانده احساس می‌کند که حکومتی در کشورهای عربی خارج از حیطه قدرت او در حال شکل‌گیری است، برای ساقط کردن نظام نوپا وارد عمل می‌شود.

این اتفاق در مصر پس از قدرت گرفتن «اخوان المسلمین» صورت گرفت و با کودتای نظامیان، حکومت دست‌ نشانده ریاض در قاهره مستقر شد. میزان سرسپردگی السیسی به ملک عبدالله را می‌توان در ملاقت این دو در هواپیمای سلطنتی عربستان مشاهده کرد.

بحرین

پس از خیزش مردم بحرین در اعتراض به حکومت آل خلیفه، تنها عامل نجات رژیم بحرین ورود نظامیان عربستان به این کشور بود. استفاده از نیروهای امنیتی سعودی برای سرکوب معترضان باعثبقای حکومت آل خلیفه و نجات این رژیم از سقوط شد.

هرچند که امروز نیز تظاهرات معترضان ادامه دارد و حکومت آل خلیفه با برخوردهای سرکوبگرانه و اقدام‌های نمایشی سعی در خاموش کردن این اعتراضات دارد، اما پابرجا بودن حکومت بحرین مدیون ورود نظامی عربستان برای سرکوب معترضان است.

نه تنها بحرین، که تمام کشورهای حوزه حاشیه خلیج فارس زیر چتر نفوذ عربستان سعودی قرار دارند. هر کشوری که خارج از ضوابط تعیین شده توسط ریاض حرکتی داشته باشد مورد غضب قرار می‌گیرد. این مورد را می‌توان در تیره شدن روابط قطر و عربستان به وضوح مشاهده کرد.

زمانی که قطر به عنوان حامی اخوان المسلمین وارد کارزار مصر شد و حمایت از این گروه را دستور کار خود قرار داد، خواسته یا ناخواسته در برابر عربستان قرار گرفت. دوحه برای عادی سازی روابط خود با ریاض اقدام به تغییر برخی سیاست‌های خود که در مخالفت با نظرات عربستان بود، کرد.

امیر قطر در مراسم خاکسپاری ملک عبدالله نیز یکی از پیشگامان به شمار می‌رفت. تمام کشورهای عربی باید تحت نفوذ عربستان باشند تا هژمونی عربی توسط این کشور برقرار شود. با توجه به شرایط جدید در عربستان و تغییر پادشاه، هنوز مشخص نیست که آیا ملک سلمان بن عبدالعزیز می‌تواند در اندازه پادشاه پیشین ظاهر شود؟

گزارش: محسن صالحی‌خواه