پیامدهای تصویب طرح آمریکا برای غزه در شورای امنیت سازمان ملل/نگاه کشورهای عربی به ادامه بحران غزه

علی بیگدلی، کارشناس مسائل آمریکا با اشاره به پیامدهای تصویب طرح آمریکا برای غزه در شورای امنیت سازمان ملل در گفت‌وگو با ایلنا عنوان کرد: به صورت کلی اینکه گفته می‌شود طرح ترامپ (که اکنون به تصویب شورای امنیت سازمان ملل نیز رسیده است) نقاط ابهام متعددی دارد، درست است و این ابهامات کاملاً قابل درک‌ هستند، اما این فقط یک روی ماجرا است. روی دیگر آن این است که این طرح باید اجرا شود؛ یعنی وزن و اهمیت اجرای این قطعنامه به‌مراتب بیشتر از تمام ابهاماتی است که درباره آن مطرح شده است. به عنوان مثال برخی مواد این قطعنامه، که بر الزام اجرا و احترام به مفاد آن تأکید دارد، باید عملیاتی شود. البته اینکه «چگونه» اجرا شود یک بحث کاملاً مجزاست که در مرحله دوم قرار دارد. اکنون مسأله مهم‌تر این است که چه هیأتی و از کدام کشورها مسئولیت اجرای آن را بر عهده بگیرند که این هم یک چالش اساسی است. با این حال، مهم‌ترین موضوع این است که در وهله نخست، نتانیاهو باید بپذیرد که یک دولت مستقل فلسطینی تشکیل شود. اگر او این اصل را قبول کند، بسیاری از مشکلات فعلی حل خواهد شد و سطح انتظارات و حتی انتقادات حماس نیز کاهش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، حماس ناچار خواهد شد وارد مرحله‌ای از پذیرش و عقب‌نشینی سیاسی شود. اما مشکل اصلی اینجاست که اسرائیل تاکنون اعلام کرده که چنین چیزی را نمی‌پذیرد و قصدی برای انجام آن ندارد؛ همین مسأله روند اجرای طرح را دشوار کرده است. در غیر این صورت، سایر جزئیات قابل حل‌ هستند و دیر یا زود باید حل شوند؛ هرچند زمان و شیوه حل آنها هنوز مشخص نیست.

وی ادامه داد: مسأله بعدی این است که هر دو طرف باید اندکی انعطاف بیشتری نشان دهند. در این میان اکنون که ولیعهد سعودی مورد استقبال واشنگتن قرار گرفته و سرمایه‌گذاری‌های کلانی در آمریکا انجام می‌دهد، به‌دنبال این است که منطقه به سمت کاهش تنش حرکت کند و مهم‌ترین مانع این مسیر، بحران غزه است. بن‌سلمان برای عملیاتی‌کردن طرح ابراهیم و عادی‌سازی روابط با اسرائیل نیازمند همراهی افکار عمومی عربستان است؛ بنابراین نمی‌تواند بدون تعیین تکلیف فلسطین وارد فاز عادی‌سازی شود. او به‌عنوان رهبر یکی از مهم‌ترین کشورهای اسلامی نمی‌تواند بدون توجه به افکار عمومی عرب و حتی مردم خودش، روابط با اسرائیل را عادی جلوه دهد. از همین رو، اقدام مهم بن‌سلمان این بود که مسأله فلسطین را به طرح ابراهیم گره زد و اعلام کرد که «برای عادی‌سازی روابط، اسرائیل باید تشکیل دولت فلسطینی را بپذیرد.» در واقع سنگی در مسیر اسرائیل انداخته تا مجبور شود مسئولیت بپذیرد و راهی جز پذیرش این واقعیت وجود ندارد.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: اگر نتانیاهو تشکیل دولت فلسطینی را بپذیرد، بسیاری از گره‌ها باز می‌شود. حتی ترامپ می‌تواند تلاش کند که ساختار سیاسی اسرائیل را تغییر دهد تا دولت جدید روی کار بیاید و این روند را به تصویب کنست برساند. تنها در چنین حالتی می‌توان به تشکیل یک دولت مستقل فلسطینی امیدوار بود. این در حالیست که رهبران منطقه نیز از ادامه بحران خسته شده‌اند. از سوی دیگر، منطقه برای تحقق طرح‌های بلندپروازانه (مانند پروژه‌های کلان بن‌سلمان که گفته می‌شود بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد) به کاهش تنش نیاز دارد. این مجموعه عوامل نشان می‌دهد که حماس باید بپذیرد وضعیت تغییر کرده و نتانیاهو هم باید این موضوع را درک کند. بخشی از طرح ۲۰ ‌ماده‌ای ترامپ که توسط شورای امنیت قطعنامه دریافت کرده، تشکیل یک هیأت صلح به ریاست خود ترامپ است؛ هیأتی که رؤسای دولت‌ها و چهره‌هایی مانند تونی بلر نیز در آن حضور خواهند داشت. حتی گفته شده ممکن است اداره غزه از راه دور به بلر سپرده شود. این مسأله نگرانی‌هایی ایجاد کرده؛ چون بسیاری معتقدند تشکیل یک دولت تکنوکرات در غزه با حضور چهره‌های غیربومی در تضاد است. 

وی افزود: در چنین شرایطی به نظر می‌رسد تصویب این قطعنامه در شورای امنیت، هم جنبه حقوقی آن را تقویت کرده و هم تا حد زیادی حماس را مجبور می‌کند که به آن تن دهد، اما این به معنای تسلیم کامل نیست. از طرف دیگر، تونی بلر گزینه مناسبی برای این نقش نیست؛ چون در دنیای عرب چهره خوشنامی ندارد و ماجرای عراق و دروغ‌هایی که آن زمان مطرح شد به اعتبار او لطمه زد. ضمن اینکه حضورش در کشورهای عربی همواره با انتقاد مواجه بوده است. اینکه ترامپ ریاست هیأت صلح را بر عهده بگیرد، از این جهت قابل قبول است که پشتوانۀ قدرت آمریکا را دارد. اما به نظر من رهبری این فرایند باید به یک کشور عربی سپرده شود؛ و شاید شایسته‌ترین گزینه، مصر است. اینکه رئیس هیأت، یک آمریکایی باشد و مدیر اجرایی آن تونی بلر، طبیعی است که از نظر حماس پذیرفتنی نیست؛ چون کشورهای عربی عملاً در این ساختار حضور ندارند و این از منظر برای حماس قابل قبول نخواهد بود.

بیگدلی در پایان خاطرنشان کرد: اینکه آیا طرح ترامپ می‌تواند اجرایی شود و بحران غزه را حل کند، پاسخ تا حدودی مثبت است؛ چراکه این طرح «باید» اجرا شود. وضعیت انسانی، زیرساختی و مابقی شرایط در غزه به دلیل حملات اسرائیل مناسب نیست و کشورهای عربی نیز به روشنی چنین روندی را دنبال می‌کنند که اوضاع آرام شود. با این حال، مقاومت‌های مقطعی حماس صرفاً برای حفظ بخشی از امتیازات است. آنچه مهم خواهد بود این است که اجرای طرح ۲۰ ‌ماده‌ای ترامپ، به‌خصوص با حمایت کشورهای عربی، در نهایت تنها مسیر باقی‌مانده است و راه دیگری وجود ندارد اما ابهامات باید برطرف شود.