موانع حقوقی و سیاسی بر سر راه اصلاح ساختار سازمان ملل/ دلایل نابودی «جامعه ملل» و خلق سازمان ملل متحد

«یوسف مولایی» استاد حقوق بین‌الملل با اشاره به مطرح شدن مجدد لزوم تغییر ساختار سازمان ملل در آستانه برگزاری مجمع عمومی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا عنوان کرد: ساختار سازمان ملل محصول ویژگی‌های نظام بین‌الملل است که متشکل از دولت‌ها بوده و به لحاظ حقوقی دارای حاکمیت هم‌عرض هستند اما در عمل، قدرت‌ها نابرابر هستند. هیچگاه یک نهاد بالادستی بالای سر کشورها وجود نداشته که به آنها امر و نهی کند اما قدرت‌های بزرگ هستند که ساختارها را شکل می‌دهند و تا زمانی که موازنه به هم نخورد این روند هم ادامه دارد. سازمان ملل وقتی به وجود آمد که ایالات متحده از سال‌های ۱۹۴۲ و ۱۹۴۳ میلادی طرح جایگزین سازمان ملل را به جای جامعه ملل مطرح کردند.

وی ادامه داد: باید توجه داشت که عدم وجود حق وتو و همچنین عدم وجود شورای امنیت در جامعه ملل باعث شد تا سازمان ملل از سوی آمریکایی‌ها برای جایگزین شدن مطرح شود؛ به عبارت دیگر نابودی جامعه ملل باعث خلق سازمان ملل متحد شد و پس از آن شورای امنیت هم در دل سازمان ملل با حضور قدرت‌ها و دادن حق وتو به آنها شکل گرفت. توجه داشته باشید که به دلیل آنکه خالق سازمان ملل ایالات متحده بوده، این کشور بیشترین سهم را در ابعاد مختلف این نهاد بین‌المللی به خود اختصاص داده است. در ادامه این روند، قدرت‌های دیگری مانند فرانسه و انگلیس هم به عنوان شرکای واشنگتن به نقش‌آفرینی بیشتر پرداختند اما به دلیل جدال شرق و غرب در دوران جنگ سرد شاهد آن بودیم که حدود ۲۵۰ مرتبه وتو در سازمان ملل صورت گرفت و اساساً ساختار این سازمان را با مشکل روبه‌رو کرد.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل تصریح کرد: پس از فروپاشی شوروی و اتمام جنگ سرد باید گفت که تا سال ۲۰۰۳ میلادی دوران شکوفایی سازمان ملل سپری شد که البته در خصوص حمله آمریکا به عراق هم مسائلی پیش آمد. به همین جهت باید گفت که ساختار سازمان ملل کامل نیست. بیشترین ایرادی که به ساختار سازمان ملل گرفته می‌شود، در رابطه با ساختار شورای امنیت است؛ چراکه فقط قطعنامه‌های این شورا لازم‌الاجراست و قطعنامه‌های مجمع عمومی لازم‌الاجرا نیستند. از سوی دیگر ساختار اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد هم غیرقابل تغییر است و پنج عضو دائم هم راضی به تغییر آن نیستند؛ به گونه‌ای که منافع و قدرت آنها در صورت تغییر این ساختار تضعیف می‌شود و عملاً نمی‌خواهند چنین اصلاحاتی صورت بگیرد. البته حدود هشت طرح از سوی کشورهای مختلف برای اصلاح ساختار سازمان ملل مطرح شد که آنها هم به بن‌بست رسید.

وی در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین این ساختار به لحاظ حقوقی با یک مشکل روبه‌رو است و آن هم عدم موافقت اعضای دائم با اصلاحات مذکور و طرح‌های مربوط به آن است. لذا سازمان ملل تا زمانی که زنده است، به همین روند خود ادامه خواهد داد. از حیث موقعیت جغرافیاییِ مقرِ سازمان ملل هم باید توجه داشت که برخی‌ به این موضوع معترض هستند. باید متوجه باشیم که سازمان ملل در هر جغرافیایی که واقع شود باز هم یک امتیاز سیاسی برای کشور میزبان خواهد بود؛ چراکه در روی کره زمین جایی وجود ندارد که بگوییم بی‌طرف است و سازمان ملل را می‌توانیم به آنجا منتقل کنیم. نکته نهایی هم تأمین مالی سازمان ملل و پرداخت هزینه‌های آن خواهد بود. بدون شک در شرایط کنونی هیچ کشوری مانند ایالات متحده نمی‌تواند هزینه‌های این سازمان عریض و طویل را پرداخت کند و فعلاً آمریکا در حال حمایت مالی از آن است که همین مسأله موجب می‌شود تغییر ساختار و حتی جابه‌جایی مقر آن عملیاتی نشود.