گذری بر سوگواره‌ی حسینی در محرم بندر
بندر امام خمینی ازنظر بافت جمعیتی به ایران کوچکی می‌ماند که از فرهنگ‌ها و آداب مختلف، اما دارای یک ریشه‌ی واحد تشکیل شده است.
خطه‌ی جنوب به لحاظ سوگواری‌های حسینی زبانزد عام و خاص است. شور و حرارتی که در دسته‌های عزاداری اهالی جنوب دیده می‌شود، به سماع عاشقانه‌ای شباهت دارد که در تمنای وصال یار ازدست‌رفته، سر از پای نمی‌شناسد. جوش‌وخروش امواج دریایی را یادآور می‌شود که به خشم آمده و بیم آن می‌رود که به طوفانی بنیان افکن بدل شود.
جوهره‌ی شور و شیدایی که در یاران امام حسین (ع) در میدان کارزار متجلی گشت، در سوگواری جنوبی‌های عاشق و واله‌ی اهل‌بیت (ع) امتداد می‌یابد. ازاین‌رو در نخستین تداعی از سوگواری حسینی در جنوب، نوای کوبنده و پرشور سنج و دمام، حرکت مواج سوگواران و نوای پرسوزوگداز عزاداران به اذهان متبادر می‌شود.
گرچه این خصیصه‌ی عمده در یکایک شهرهای جنوبی از سواحل بوشهر گرفته تا خوزستان نیز مشاهده می‌شود اما در شهر بندر امام خمینی(ره) به لحاظ التقای فرهنگ‌های زاگرس نشین با ساحلی، جلوه و جمال دیگری می‌یابد.
بندر امام خمینی(ره) که بیش از 90 سال از پایه‌گذاری نخستین اسکله‌هایش می‌گذرد از همان آغاز پذیرای اقوام و اقشار متنوعی از اقصی نقاط ایران اسلامی بود و در طول دهه‌های متمادی به شهری چندپاره به لحاظ فرهنگی اما غنی و سرشار از خرده‌فرهنگ‌های ایرانی مبدل شده که با خود آیین‌ها و آداب ریشه‌دارشان را به همراه آورده و بر بستر سواحل خور موسی بنیان شهری را گذاشتند تا آینه‌ی تمام نمای ایران کهن با تمام آداب و آیین‌های فرهنگی و قومی‌اش باشد.
تجلی بارز و تمام نمای این غنای فرهنگی را می‌توان از دریچه‌ی محرم به زیبایی به تماشا نشست. و آن هنگامی است که دسته‌های عزاداری اهالی شهر بندر امام خمینی(ره) تمام عشق و ارادت خالصانه‌ی خود به اباعبدالله الحسین(ع) و اصحاب با وفایش را با برگزاری سوگواری‌های آیینی خود به منصه‌ی ظهور می‌رسانند.
نگاهی به آیین‌های سوگواری حسینی خرده‌فرهنگ‌های بندر نشینان
نوای سنج و دمام پرطنین و کوبنده در عطر و دود اسفند، ضربات دست‌های اوج گرفته در آسمان که بر سینه‌ها کوفته می‌شوند و پیچ‌وتاب قد و قامت عزاداران شوریده‌حال که شهادت مولایشان آنان را به درد آورده و از خود بیخود کرده در هیأت های بندری‌ها که شامل دو حسینیه‌ی معروف می‌شود، همچنین عَلَم و کتل برافراخته که لحظاتی از بر و دوش جوان و میان‌سال به بر و دوش دیگری به‌نوبت جا عوض می‌کند تا نذر خود را برای علمداری لشکر کم تعداد امام حسین(ع) به‌طور نمادین ادا کنند.
شیر مویه‌گر و زاری زننده که در حسرت یاری مولایش در صحرای کربلا خود را ملامت و سرزنش می‌کند و در فرهنگ زاگرس نشینان و باورهایشان همپای عزاداران حسینی به مویه و زاری می‌پردازد و کاه و خاک بر سر خود می‌افکند. خره مالی (گل‌اندود کردن) رخت و رخ در این ماتم کبرا و زنجیرزنی و ذبح گوسفند نذری در پای عزاداران جهت تبرک و دور کردن زخم چشم تا بار گذاشتن صفوف دیگ‌های نذری و توزیع بین متقاضیان غذاهای متبرک نذری؛ همه و همه فقط قطعات کوچک از تصویری بزرگ است که عزاداران حسینی با فرهنگ و آیین‌های متنوعشان در کوچه و خیابان‌های شهر بندر امام خمینی (ره) به نمایش می‌گذارند.
دسته‌های عزاداری از هیأت های مختلف قومی نظیر بندری‌ها، لُرها، کُردها و تُرک‌ها در کنار طوایف اعراب ساکن در این شهر بندری، با آیین‌های گونه گون اما یک‌صدا، مصیبت بزرگ شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و یارانش را روایت می‌کنند تا لحظه‌لحظه‌ی این واقعه‌ی بزرگ را در ذهن و یاد خود و نسل‌های خویش به خاطر بسپارند.
برپایی خیمه‌های عزا که در آن ماکت روز واقعه و قتل امام حسین(ع) و یارانش به دست اشقیا و غارت خیمه‌ها به تصویر کشیده است، از نمودهای هنری می‌توان عنوان کرد که در ایام محرم توسط هیأت های عزاداری انجام می‌شود و غالباً هم طوایف عرب در برپایی این خیمه‌ها همت می‌ورزند.
در کنار این خیمه‌ها که روایتی صامت از این واقعه جانکاه به نمایش می‌گذارند، ایستگاه‌های صلواتی بزرگ و کوچک که در امتداد معابر برپا شده‌اند، جلوه‌ای دگرگون به فضای محرمی شهر داده‌اند، این ایستگاه یا حاصل نذر شخصی و همت گروهی هیأت های عزاداری است که با پخش نوای نوحه‌های سوگمندانه و توزیع نذورات که اغلب اغذیه و اشربه سبک است، تمامی رهگذران سواره و پیاده‌ی شهر را در نیز در این سوگ بزرگ مشارکت می‌دهند.
عزیمت موکب‌ها و هروله عزاداران پا برهنه در بعدازظهر عاشورا مقارن با شام غریبان نیز یکی دیگر از آیین‌های متداول طوایف عرب خوزستان است که در شهر بندر امام خمینی (ره) جاری و ساری است و در آن حرکت دسته‌جمعی، سوگواران با در دست گرفتن پرچم خونخواهی و سیاه در عزای مولایشان، حسینیه به حسینیه و مسجد به مسجد در سطح شهر حرکت می‌کنند و نوای مظلومیت مقتدای خویش را به گوش همگان می‌رسانند.
در سوگواری‌ها، عشایر عرب شهر برخلاف سوگواری مرسوم بین قومیت‌های زاگرس نشین از ابزارهای عزاداری نظیر زنجیر و ادوات نواختن مارش عزا به ندرت استفاده می‌شود و عموماً سینه‌زنی با ریتم‌ها و ضرباهنگ‌های کوبنده، بخش عمده‌ی این عزاداری‌ها را تشکیل می‌دهد.
آنچه که آیین سوگواری در این شهر بندری را نسبت به دیگر آیین‌های سوگواری سنتی دیگر اقوام، علیرغم گونه گونگی این آیین‌ها متمایز می‌کند؛ پررنگی و جاذبه‌ی سوگواری بندر نشینان به‌عنوان میراثی برجای مانده از اولین ساکنان این شهر، که به تأسی و تأثیر از فرهنگ ساحل‌نشینی شهرهای هم‌جوار نظیر آبادان و بوشهر و ... است و مبتنی بر الگویی برگرفته از فرهنگ ساحل‌نشینی و هم‌نشینی با دریا است.
حرکت مواج دست و پیکرها و فرازوفرود متوالی آنان در حلقه‌های متحدالمرکز و حرکت با گام‌هایی کوتاه، نشانه‌هایی از فرهنگ ساحل‌نشینی و الهام گرفته از حرکات امواج دریا است که در همه‌ی زوایای زندگانی این اهالی، ازجمله سوگواری حسینی نشانگان خود را پدیدار کرده است.
سوگواری حسینی در بندر امام خمینی(ره) به اعتراف و تصریح بسیاری از مسافران و مطلعین، ازجمله سوگواری‌های دیدنی و تأمل‌برانگیز است که ظرفیت‌های بالقوه‌ی فرهنگیِ شگرفی را در خود پنهان دارد و جای توجه و تمرکز بیشتری را از سوی فرهنگ پژوهان و محققان می‌طلبد.