فضای مجازی و سواد رسانهای؛ راهی برای کاهش آسیبهای اجتماعی
از فیشینگ تا وام فوری؛ پلیس فتا و خانوادهها در خط مقدم مقابله با آسیبهای مجازی
افزایش کلاهبرداریهای اینترنتی، نفوذ به حسابهای کاربری و گسترش اخبار جعلی، زنگ خطر جدی برای خانوادهها و شهروندان است. پلیس فتا و روانشناسان خانواده هشدار میدهند که تنها راه مقابله با این تهدیدها، ارتقای سواد رسانهای و هوشیاری در استفاده از فضای مجازی است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، فضای مجازی امروز به بخش جداییناپذیر زندگی مردم تبدیلشده است؛ جایی که فرصتهای بیپایان برای ارتباط، آموزش و تجارت در کنار تهدیدهایی چون کلاهبرداری، انتشار اخبار جعلی و نفوذ به حریم خصوصی قرارگرفتهاند. در چنین شرایطی، سواد رسانهای بهعنوان یک ضرورت اجتماعی مطرح میشود؛ ابزاری که میتواند شهروندان را در برابر آسیبهای فضای مجازی مقاومتر کرده و جامعهای ایمنتر بسازد.
سواد رسانهای یعنی توانایی درک، تحلیل و استفاده هوشمندانه از محتواهای رسانهای و فضای مجازی. اگر افراد جامعه به این مهارت مجهز شوند، میتوانند از فرصتهای فضای مجازی بهرهمند شوند و درعینحال از آسیبهای آن در امان بمانند؛ بنابراین، تقویت سواد رسانهای نهتنها یک ضرورت فردی، بلکه یک راهکار اجتماعی برای کاهش آسیبهای گسترده در جامعه امروز است.
تهدیدهای رایج در فضای مجازی
با افزایش چشمگیر تهدیدات فضای مجازی، پلیس فتا مازندران از افزایش ۲۱ درصدی کشف وقوعات جرایم سایبری در نیمه نخست سال خبر داد. آمارهای منتشرشده نشان میدهند که این تهدیدات به ویژه در حوزه کلاهبرداریهای آنلاین، سرقتهای بانکی و نفوذ به حسابهای کاربری گسترش یافته است.
سرهنگ داوود صفاری زاده، رئیس پلیس فتا مازندران در گفتگو با خبرنگار ایلنا از شناسایی و دستگیری متهمان یک سایت تقلبی خبر داد که با وعده فروش موبایلهای ارزانتر از بازار، اقدام به دریافت وجه از شهروندان کرده بود.
او به پرونده اسکیمینگ کارتهای بانکی اشاره کرد که در آن تاکنون حدود ۴۰۰ مالباخته در سطح کشور شناساییشدهاند. این پروندهها نمونههایی از تهدیدات سایبری هستند که بهطور روزافزون در حال گسترش میباشند و نیازمند اقدامات مستمر از سوی پلیس و کاربران است.
سرهنگ صفاری زاده بابیان اینکه پلیس فتا بهطور مستمر در حال اجرای پویشهای آموزشی و آگاهیبخشی در زمینه امنیت فضای مجازی است از پویشهای عمومی مانند «کلیک امن» و «خرید امن» خبر داد و افزود : این اقدامات بهمنظور ارتقاء سطح آگاهی مردم و جلوگیری از وقوع جرائم سایبری طراحیشدهاند. همچنین پلیس فتا با همکاری نهادهای قضائی و بانکی به مسدودسازی حسابهای مشکوک و شناسایی صفحات جعلی پرداخته است.
رئیس پلیس فتا مازندران، رایجترین جرائم سایبری را چنین معرفی کرد:
- ارسال پیامهای جعلی به نام سازمانها همراه با لینکهای فیشینگ
- کلاهبرداری در سایتهای خریدوفروش مانند دیوار و شیپور
- دسترسی غیرمجاز به حسابهای کاربری در شبکههای اجتماعی یا تلفن همراه شهروندان
- کلاهبرداری با عناوین جعلی مانند «وام فوری»
- استفاده از رسیدهای جعلی برای فریب فروشندگان
او تأکید کرد: مهمترین راهکار پیشگیری، آگاهی شهروندان است؛ هیچ نرمافزاری جایگزین هوشیاری مردم نمیشود.
اقدامات پیشگیرانه پلیس فتا
پلیس فتا علاوه بر رسیدگی به شکایات مردمی، نقش مهمی در آموزش و پیشگیری دارد. این پلیس با انتشار هشدارها در شبکههای اجتماعی، برگزاری کارگاههای آموزشی حضوری و آنلاین، تولید محتواهای پیشگیرانه مانند اینفوگرافی و ویدئوهای کوتاه، تلاش میکند سطح آگاهی مردم را افزایش دهد.
رصد و شناسایی صفحات جعلی، باجافزارها و فروشگاههای دروغین، همکاری با دستگاههای قضایی و بانکی برای مسدودسازی حسابهای مشکوک، اجرای پویشهای عمومی مانند «کلیک امن»، «خرید امن» و «کودکان سایبری» و حمایت از قربانیان و کاهش خسارتهای ناشی از جرائم سایبری ازجمله اقدامت این پلیس است.
نقش خانوادهها در حمایت از فرزندان
در کنار اقدامات پلیس فتا، دکتر طالبعلی پورشریعه، روانشناس بالینی و مشاور خانواده، تأکید کرد که نقش خانوادهها در مقابله با آسیبهای فضای مجازی بسیار مهم است.
او گفت: آموزش سواد رسانهای و گفتوگوهای صمیمانه میان والدین و فرزندان، میتواند یکی از مؤثرترین روشها برای کاهش آسیبهای مجازی باشد.
مدیر مرکز مشاوره خانواده قوه قضاییه افزود: والدین باید با آگاهی دادن به فرزندان در زمینه اخبار جعلی و تبلیغات فریبنده، آنها را از خطرات فضای مجازی آگاه کنند. همچنین ایجاد زمانبندی مناسب برای استفاده از اینترنت و حمایت از فعالیتهای جایگزین مانند ورزش و هنر میتواند به مدیریت بهتر زمان آنلاین نوجوانان کمک کند.
دکتر پورشریعه همچنین تأکید کرد که نظارت هوشمندانه و گفتوگوهای مستمر با فرزندان میتواند به جلوگیری از اعتیاد به اینترنت و مواجهه با آسیبهای روانی در فضای مجازی کمک کند.
در کنار دیدگاههای کارشناسان، تجربههای خانوادهها نشان میدهد که گفتوگو و همراهی والدین با فرزندان نقش مهمی در کاهش آسیبهای فضای مجازی دارد.
در یک خانواده، نوجوان با تبلیغات فریبنده در شبکههای اجتماعی روبهرو شد. والدین بهجای تنبیه، با او گفتوگو کردند و همین همراهی باعث شد نوجوان یاد بگیرد چگونه اخبار جعلی و تبلیغات دروغین را تشخیص دهد.
خانوادهای دیگر با تعیین قوانین مشترک برای استفاده از اینترنت توانستند زمان حضور فرزندشان در شبکههای اجتماعی را مدیریت کنند. این اقدام نهتنها از بروز اعتیاد اینترنتی جلوگیری کرد، بلکه اعتماد و همکاری بیشتری میان والدین و فرزند ایجاد نمود.
تهدیدات نوین فضای مجازی
اسماعیل اعزی، مدیرکل فناوری ارتباطات مازندران نیز در ادامه گفتگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به رشد سریع فضای مجازی و افزایش خطرات ناشی از آن گفت: فضای مجازی فرصتهای گستردهای برای ارتباط و آموزش فراهم کرده است، اما همزمان تهدیدهای جدی نیز به همراه دارد. آگاهی کاربران مهمترین ابزار دفاعی در برابر این تهدیدهاست.
او به انواع تهدیدهای فنی اشاره کرد و افزود: بدافزارها، فیشینگ و مهندسی اجتماعی، حملات سایبری مانند DDoS و نفوذ به حسابها و نرمافزارهای جاسوسی ازجمله خطرات رایج هستند.
رئیس کارگروه سایبری و الکترونیک پدافند غیرعامل استان همچنین درباره تهدیدهای نوین فضای مجازی هشدار داد: حملات مبتنی بر هوش مصنوعی و دیپفیکها، سرقت دادهها از طریق اینترنت اشیا و سوءاستفاده از ارزهای دیجیتال، نمونههایی از چالشهای جدیدی هستند که کاربران باید نسبت به آنها هوشیار باشند.
او در ادامه درباره روشهای محافظت کاربران گفت: استفاده از رمز عبور قوی و احراز هویت دومرحلهای، بهروزرسانی مداوم دستگاهها و نرمافزارها، پرهیز از کلیک بر لینکهای مشکوک و نصب ضدویروس معتبر، از مهمترین اقداماتی است که میتواند امنیت کاربران را افزایش دهد.
رئیس شورای راهبری مدیران حوزه فاوای مازندران تأکید کرد: امنیت کامل در فضای مجازی وجود ندارد، اما آگاهی کلید اصلی دفاع است. سواد رسانهای امروز یک چتر فراگیر است که شامل سواد اطلاعاتی، دیجیتال، امنیتی و ارتباطی میشود. ترکیب ابزارهای امنیتی با آگاهی و سواد رسانهای، تنها راه ایجاد جامعهای ایمنتر در فضای مجازی است.
اعزی افزود: سواد رسانهای تنها به تشخیص اخبار جعلی محدود نمیشود؛ بلکه شامل توانایی استفاده ایمن از ابزارهای دیجیتال هم هست. اگر این آموزشها از سنین پایین در مدارس آغاز شود، نسل آینده میتواند با اعتماد بیشتری از فضای مجازی بهره ببرد.
او تأکید کرد: کاربران باید از نرمافزارهای معتبر استفاده کنند و از نصب برنامههای ناشناس خودداری کنند. آگاهی فنی در کنار سواد رسانهای، ترکیبی است که میتواند امنیت جامعه را در برابر تهدیدهای سایبری تضمین کند.
آمارهای جهانی نشان میدهد بیش از ۶۰ درصد نوجوانان حداقل یکبار با محتوای جعلی یا تبلیغات فریبنده مواجه شدهاند. در ایران نیز پلیس فتا سالانه هزاران پرونده کلاهبرداری اینترنتی را بررسی میکند که بخش بزرگی از آن مربوط به خریدوفروش آنلاین است. این دادهها نشان میدهد که آموزش سواد رسانهای نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت اجتماعی است.
با توجه به رشد روزافزون تهدیدات فضای مجازی، همکاری میان پلیس فتا، آموزش سواد رسانهای و حمایتهای خانوادگی ازجمله اقدامات اساسی برای ایجاد یک جامعه ایمن در دنیای دیجیتال است. آگاهیبخشی به شهروندان و ایجاد فضای گفتوگو میان خانوادهها و فرزندان میتواند به کاهش آسیبهای فضای مجازی کمک کرده و از فریبخوردن مردم در برابر تهدیدات آنلاین جلوگیری کند.
درنهایت، همکاری مستمر نهادهای دولتی، قضائی و خانوادگی میتواند به شکلگیری یک جامعه دیجیتال ایمنتر و آگاهتر کمک کند که در آن افراد نهتنها از تهدیدات فضای مجازی در امان بمانند، بلکه از فرصتهای آن نیز بهطور صحیح بهرهبرداری کنند.
گزارش: زهرا شریفی
