فرسایش و شوری خاک؛ چالش خاموش کشاورزی گلستان/فرسایش خاک تهدیدی جدی برای حاصلخیزی زمین

به گزارش خبرنگار ایلنا از گرگان، گلستان از گذشته تاکنون یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی کشور بوده و در تولید برخی محصولات رتبه‌های اول تا پنجم کشوری را به خود اختصاص داده است. این استان حدود ۴۰ روز امنیت غذایی کشور را تأمین می‌کند؛ اما اگر روند فرسایش و شوری خاک ادامه یابد، امنیت غذایی استان و حتی کشور با تهدید جدی مواجه خواهد شد. 

کارشناسان عوامل متعددی را در بروز فرسایش خاک در گلستان مؤثر می‌دانند که شامل بارندگی‌های شدید و وقوع سیلاب‌ها - شیب تند در نواحی کوهستانی و فقرپوشش گیاهی - جنگل‌زدایی و چرای بی‌رویه دام - تغییر کاربری اراضی و بهره‌برداری نادرست از زمین‌ها - کاهش مواد آلی خاک و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی - شخم‌های غیر اصولی و مدیریت نادرست منابع هستند. این شرایط سبب شده است که خاک حاصلخیز استان به‌تدریج از بین برود و بهره‌وری کشاورزی کاهش یابد. 

خشکسالی‌های اخیر و کاهش بارندگی، غلظت نمک در خاک را افزایش داده است. این موضوع به‌ویژه در مزارع شمال غربی آق‌قلا و شمال شرقی گمیشان خسارت‌های سنگینی به محصولات وارد کرده و بهره‌وری کشاورزی را کاهش داده است. 

اجرای قانون حفاظت از خاک مصوب ۱۳۹۸ با ۲۶ ماده و ۱۴ تبصره، یکی از مهم‌ترین ابزارهای قانونی برای مقابله با این بحران است. جهاد کشاورزی گلستان نیز اقداماتی همچون آموزش و اطلاع‌رسانی به کشاورزان -توسعه سیستم‌های نوین آبیاری - ارتقای آزمایشگاه‌های خاک‌شناسی - ترویج کشاورزی پایدار و هوشمند را در دستور کار قرار دهد. 

فرسایش و شوری خاک در گلستان، چالش‌هایی خاموش اما بسیار جدی هستند. کارشناسان معتقدند تنها با مدیریت پایدار منابع خاک و آب، استفاده از فناوری‌های نوین در پایش خاک، و مشارکت فعال کشاورزان در طرح‌های آموزشی می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای کشاورزی گلستان رقم زد. 

مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: استان گلستان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور است که سالانه میلیون‌ها تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند. با این حال، در سال‌های اخیر پدیده‌هایی مانند فرسایش خاک، فرونشست خاک کاهش ماده آلی خاک و شور شدن یا قلیائیت خاک، پتانسیل تبدیل شدن به یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای کشور و این استان تبدیل شده است. تهدیدی که  لایه‌های  حاصلخیز خاک را از بین می‌برد و آینده کشاورزی را با خطر مواجه می‌سازد.   

حمیدرضا مقصودلو با اشاره به اهمیت موضوع گفت: آلودگی و فرسایش خاک یک چالش خاموش است. در سال ۱۳۹۸ قانون حفاظت از خاک با ۲۶ ماده و ۱۴ تبصره به تصویب رسید که وظایف مشخصی را برای دستگاه‌های مختلف از جمله جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست تعیین کرده است. ما در بخش کشاورزی به‌عنوان ناظر، پیگیر اجرای این قانون هستیم.   

وی افزود: برای ارتقای فرهنگ حفاظت از خاک، اقداماتی همچون آموزش و اطلاع‌رسانی مستمر به بهره‌برداران، توسعه سیستم‌های نوین آبیاری برای کاهش شوری و فرسایش خاک، تهیه بانک اطلاعات خاک استان و تهیه نقشه‌های مدیریت‌پذیر خاک در حال اجرا است و نتایج حاصل از این مطالعات می‌تواند نقش بسیار مهمی در برنامه‌های آتی بخش کشاورزی ایفا کند. 

مقصودلو هشدار داد: شوری خاک در برخی مناطق استان به‌ویژه مزارع شمالی استان و خصوصا در محدوده غربی آق‌قلا و شمال شرقی گمیشان به یک تهدید جدی تبدیل شده است. خشکسالی‌های اخیر باعث افزایش غلظت نمک در خاک شده و این امر خسارت‌های بیشتری به محصولات کشاورزی وارد می‌کند. 

وی گفت: سلامت خاک، کیفیت و کمیت تولید محصولات کشاورزی و در نتیجه سلامت مواد غذایی مورد نیاز جامعه را تضمین می‌کند. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در سال‌های اخیر بر اهمیت خاک تأکید کرده و فرموده‌اند: موضوع خاک از آب مهم‌تر است. 

وی گفت: کارشناسان معتقدند اگر مدیریت پایدار منابع خاک و آب در گلستان جدی گرفته شود، این استان می‌تواند همچنان به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید محصولات کشاورزی کشور باقی بماند. توسعه کشاورزی هوشمند، استفاده از فناوری‌های نوین در پایش خاک، و مشارکت فعال کشاورزان در طرح‌های آموزشی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر برای کشاورزی گلستان رقم بزند. 

وی افزود: در این راستا مراسم روز جهانی خاک با ابتکار سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد «فائو» در تاریخ ۵ دسامبر در سراسر دنیا برگزار می‌شود. شعار امسال این همایش «خاک‌های سالم برای شهرهای سالم» اعلام شده است.