با حضور مشاور عالی وزیر انجام شد؛
بررسی سیمای جهانی حافظ در بیست‌ونهمین همایش بین‌‌المللی یادروز حافظ
سیمای جهانی حافظ در بیست‌ونهمین همایش بین‌‌المللی یادروز حافظ بررسی شد.
به گزارش ایلنا، همزمان با بیستم مهرماه، روز بزرگداشت حافظ شیرازی، نشست‌های علمی بیست‌ونهمین همایش بین‌‌المللی یادروز حافظ با محوریت موضوعی «سیمای جهانی حافظ»، به‌همت مرکز حافظ‌شناسی با همکاری ستاد یادروز حافظ برگزار شد.
سعید حسام‌پور، رئیس مرکز حافظ‌شناسی و دبیر علمی این رویداد، در آغاز نشست‌های علمی یادروز حافظ در سالن فرهنگ مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه جنوب کشور (شیراز) برگزار شد، با یادآوری اینکه موضوع علمی محوری یادروز حافظ «بررسی سیمای جهانی» این شاعر اختصاص دارد، تأکید کرد: موضوع یادروز امسال سیمای جهانی حافظ در نظر گرفته شده؛ چراکه حافظ شاعری است که آوازه او حتی در زمان حیاتش از ایران فراتر رفته و اندیشه و شعرش مخاطبان شرق و غرب را تحت تأثیر قرار داده است.
رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز با اشاره به نقدهایی که برخی در زمان شاه شجاع بر شعر حافظ داشته‌اند، توضیح داد: افرادی می‌گفتند شعر حافظ ارتباط عمودی و ساختاری مناسبی ندارد؛ اما حافظ کاملاً خودآگاه بود و می‌دانست که شعرش جایگاه جهانی دارد و برای مخاطبان خارجی نیز جذاب است. همین موضوع باعث شد اندیشمندانی از شرق، مانند تابور و اقبال لاهوری و از غرب، مانند گوته و امرسون، پیرو اندیشه او باشند.
حسام‌پور گزارشی از فعالیت‌های مرکز حافظ‌شناسی ارائه داد و گفت: مرکز حافظ‌شناسی در طول ۲۹ سال گذشته، ۲۹ یادروز حافظ را برگزار کرده است و کلاس‌های آزاد حافظ‌خوانی مرکز همه‌روزه طی این سال‌ها در حافظیه برگزار شده است و به‌طور میانگین، حدود ۶۰۰ نفر در هر فصل در این کلاس‌ها شرکت داشته‌اند. این کلاس‌ها حتی در صورت مشکلات ساختمانی یا تغییر مکان، قطع نشده‌اند و همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز دیگر برقرار بوده است.
وی درباره فعالیت‌های پژوهشی و فرهنگی مرکز حافظ‌شناسی نیز افزود: این مرکز فعالیت‌های مختلفی در طول این سال‌ها داشته است؛ ازجمله اینکه به حافظ‌پژوهان برجسته، نشان درجه یک حافظ‌شناسی داده است؛ توانسته فرصت‌های مطالعاتی برای پژوهشگران فراهم کند، کتاب‌های سال حافظ را معرفی و حافظ‌پژوهان برجسته را تقدیر کند. نشست‌های علمی حافظانه این مرکز نیز به‌صورت ماهانه برقرار است.
رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز در ادامه از برگزاری نشست‌های ویژه در آبان خبر داد و گفت: علاوه بر نشست‌های علمی یادروز حافظ امسال، در ۲۶ و ۲۷ آبان میزبان ۵۰ ایران‌شناس برجسته از سراسر جهان خواهیم بود. محورهای این نشست شامل نقش حافظ در گسترش فرهنگ و تمدن ایران، جایگاه حافظ و شیراز در توسعه گردشگری، و تأثیر حافظ از شرق تا غرب است. همچنین نشست ویژه‌ای در تخت جمشید با محور کوروش برگزار خواهد شد.
مدیر مرکز حافظ‌شناسی اظهار امیدواری کرد: نشست امروز و نشست‌های آینده بتواند درک عمیق‌تری از حافظ و اندیشه‌های او به علاقه‌مندان ارائه دهد و یادروز حافظ را به رویدادی تأثیرگذار در معرفی سیمای جهانی او تبدیل کند.
وی در پایان، ضمن قدردانی از دست‌‌اندرکاران برگزاری این رویداد، به‌ویژه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه شیراز و مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس، اعلام کرد: طی دو نشست علمی بیست‌ونهمین یادروز حافظ که امروز ترتیب یافته است؛ هفت سخنرانی با حضور استادان و پژوهشگران برجسته درپیوند با موضوع محوری یادروز حافظ ارائه خواهد شد.
حافظ، شاعر مشترک شرق و غرب
مهری باقری، استاد پیشکسوت دانشگاه تبریز نیز در بیست‌ونهمین یادروز حافظ از نفوذ چندوجهی این شاعر بزرگ در فرهنگ و ادبیات کشورهای ترک‌زبان سخن گفت و حافظ را «شاعری جهانی با زبانی موسیقایی و خیال‌انگیز» توصیف کرد.
وی غزل‌های این شاعر را از شاهکارهای بی‌بدیل ادبیات جهان دانست و با اشاره به صور خیال بدیع، زبان موسیقایی و ترکیب‌های واژگانی نوآورانه در شعر حافظ گفت: حافظ توانسته است نسل‌های بسیاری از اهل ادب در شرق و غرب را تحت تأثیر قرار دهد.
به گفته دکتر باقری، پیشینه تاریخی و روابط فرهنگی و تجاری ایران با سرزمین‌های ترک‌زبان، زمینه گسترش نفوذ حافظ در این مناطق را فراهم کرده است.
باقری افزود: حافظ بر فضای فرهنگی کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و قرقیزستان تأثیر عمیقی گذاشته است.
این استاد دانشگاه تبریز درباره تاریخچه نفوذ حافظ در میان ملت‌های ترک‌زبان توضیح داد: از دوره‌ی تیموری، قالب غزل فارسی با الهام از حافظ در آسیای میانه رواج یافت و در دوره عثمانی به اوج خود رسید؛ تا آنجا که برخی سلاطین عثمانی همچون سلطان سلیمان به پیروی از حافظ، غزلیاتی سرودند.
وی با اشاره به میراث مکتوب و هنری بازمانده از این تأثیرات گفت: نسخ خطی و چاپی دیوان حافظ در این مناطق به وفور یافت می‌شود و آثار متعددی از جمله ترجمه‌ها، شرح‌ها و حتی نگارگری‌ها و آثار تجسمی برگرفته از اشعار او پدید آمده است.
شعر و ادب فارسی در هر بن‌بستی در را به روی ایرانیان گشوده است
حجت‌الله ایوبی، مشاور عالی وزیر و رئیس مرکز بین‌الملل وزارت میراث‌فرهنگی نیز در سخنرانی خود با موضوع «حافظ و دیپلماسی معنا» با اشاره به آخرین نوشته‌اش درباره نظریات آلن تورن، اظهار کرد: این جامعه‌شناس که در اندیشه بسیار به عرفان شرقی نزدیک شده، نوید زیست کنشگری متفاوت را برای قرن بیست‌ویکم داده است؛ قرنی که عصر انسان، ارتباط، عشق و عاطفه است.
وی ادامه داد: تورن نامی برای این کنشگر نیافته و صرفا آن را «سوژه» یا کنشگر فعال نامیده است.
ایوبی گفت: اگر تورن حافظ را می‌شناخت، بی‌تردید نام کنشگر قرن بیست‌ویکمی مدنظر خود را «رند» می‌گذارد؛ فردی که آینه را به سوی خود می‌گیرد و در پی یافتن گنج وجودی خویش است تا به زندگی معنا بخشد.
این استاد دانشگاه تهران افزود: کنشگر بی‌پروای تورن و رند حافظ، از جامعه و رسومی که خویشتن انسان را زیر چرخ‌های خود خرد می‌کند، نمی‌هراسد و از این راه است که به هویت و فرهنگ اصیل خود بازمی‌گردد.
وی با تأکید بر انطباق رند حافظ بر کنشگر آلن تورن، توضیح داد: بشر برای تسخیر جهان، ماشین، نظامات اجتماعی، طبقات و احزاب را آفرید، اما خود در دام آنان اسیر شد و انسان‌های بسیاری قربانی این ساختارها گردیدند.
ایوبی عنوان کرد: «رند عالم‌سوز» حافظ با این نگرش در شورش علیه جامعه اشتراک مفهومی دارد.
وی گفت: از قرن هجدهم تا بیستم، انسان به‌عنوان کنشگری عقلانی و عاری از عاطفه تصور می‌شد، اما به تعبیر تورن، قرن بیست‌ویکم عصر جهان فرامدرن و ارتباط انسان با انسان است.
ایوبی ادامه داد: در این عصر باید «دیگری» را درک کنیم و بدانیم که تفاوت‌ها مایه تفاخر نیست.
مشاور عالی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تأکید کرد: این بیت حافظ که «رند عالم‌سوز را با مصلحت‌بینی چه کار»، بیانگر همان اندیشه‌ای است که کنشگر کنونی اگرچه جامعه‌ستیز نیست، در برابر رسومِ سلب‌کننده هویت، «نه» می‌گوید.
استاد دانشگاه تهران در پایان افزود: رند، هم عاشق است و هم هوشیار؛ او عشق را با دیوانگی درمی‌آمیزد و به «رند عالم‌سوز» می‌رسد که در جست‌وجوی بازگشت به خویش و دگرگونی جامعه است.
ایوبی اظهار کرد: سخن گفتن و نوشتن، دو نماد تفکر و تمدن هستند و ایرانیان سخن را به اوج رسانده و نماد دوم را به هنر خوشنویسی تبدیل کرده‌اند.
وی با اشاره به برگزاری «شب حافظ» در پاریس، گفت: کاخ ورسای سالنی دارد که حتی با خرید بلیت نیز به روی عموم بسته است؛ اما با نام حافظ، این در به روی ما گشوده شد و ما «شب حافظ» را در آن مکان تاریخی برگزار کردیم.
حافظ، شاعر جهانی صلح و دوستی در آینه رمان معاصر عربی
استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه شیراز نیز در این مراسم در ارائه مقاله خود با عنوان «سیمای حافظ در رمان معاصر عربی» گفت: ادیبان و روشنفکران عرب، نخست از طریق ترجمه‌ی دیوان او و سپس با مطالعه آثاری مستقل در باب زندگی و اندیشه‌اش، با عالم فکری حافظ آشنا شدند و این آشنایی به خلق آثاری بدیع در قلمرو داستان‌نویسی معاصر عربی انجامید.
حسین کیانی تصریح کرد: بازتاب سیمای حافظ در رمان معاصر عربی، نشان‌دهنده‌ی نفوذ عمیق و پایدار اندیشه‌ی حافظ در جهان عرب، قدرت کلام حافظ در سخن گفتن با دل‌های بشری در هر زمان و مکان، و همچنین ظرفیت ادبیات داستانی در ایجاد دیالوگ بین فرهنگ‌هاست. از نجیب محفوظ تا غادة العبسی و عباس لطیف، هر یک به سهم خود، قطعه‌ای از این پازل فرهنگی را کامل کرده‌اند و نشان داده‌اند که حافظ تنها از آنِ شیراز نیست، بلکه سرمایه‌ای مشترک برای همه‌ی انسان‌های آزاده و اهل اندیشه در سراسر جهان است.
حافظ در گستره ادبیات جهان
فریده پورگیو، استاد پیشکسوت زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه شیراز نیز سخنان خود را با اشاره به نقش تعاملی زبان در تعامل انسانی آغاز کرد.
وی تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم، دین و مذهب و تجارت را از مؤلفه‌های مهم زندگی انسان دانست که با زبان گسترش پیدا می‌کنند و بدین ترتیب ترجمه از زبانی به زبان دیگر، عوامل جامعه انسانی را به کار می‌گیرد تا زندگی ادامه یابد.
این استاد دانشگاه، پس از بحث از زبان، به نقش پراهمیت ادبیات و به خصوص اشعار کلاسیک پرداخت و گفت: ادبیات سهمی بزرگ در فرهنگ ملت‌ها دارد و اشعار کلاسیک مایه افتخار هر قومی است.
پورگیو با این مقدمه به جایگاه حافظ به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و نام‌آورترین شاعران ایران اشاره کرد و ترجمه اشعار او به زبان‌های مختلف را نشانه همین جایگاه رفیع حافظ دانست.
سپس او به تاریخ ترجمه اشعار حافظ به زبان انگلیسی و تأثیر آن ترجمه‌ها در ادبیات انگلیسی در دوره‌های مختلف پرداخت.
حضور حضرت حافظ در سرزمین هندوستان
بلرام شکلا، استاد دانشگاه دهلی و رایزن فرهنگی هند نیز در بیست‌ونهمین یادروز حافظ به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: هیچ عرصه‌ای گسترده‌تر از شبه‌قاره هند برای شکوفایی زبان و ادب فارسی وجود نداشته است.
شکلا به پیوند دیرینه‌ای که در دوران میانه هند با زبان فارسی برقرار بوده است اشاره کرد و آن را سبب تأثیر زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند دانست؛ تاثیری که هرگز زدوده نخواهد گشت.
وی گفت: ازجمله مهم‌ترین رخدادهای مربوط به زبان و ادبیات فارسی در هند، چاپ متون کهن فارسی در هند است.
رایزن فرهنگی هند گفت: بسیاری از آثار کهن ایرانی، ازجمله شاهنامه و دیوان حافظ، نخستین‌بار در هند به چاپ رسیدند و پس از آن در ایران منتشر گشتند. شرح‌ها و تفسیرهای فراوانی نیز بر این آثار بزرگ فارسی نگاشته شده است.
شکلا در ادامه از جایگاه ویژه حافظ در ذهن هندیان سخن گفت و افزود: حافظ با فرستادن قند فارسی همه هندیان را شکرشکن کرد. پادشاهان هندوستان با او فال می‌گرفتند. شاعران فارسی و اردو نیز متأثر از او بودند. گاه نیز حافظ راهی برای بروز احساسات محلی هند تامین می‌کرد.
وی تأکید کرد: طبع رندانه حافظ به روحیه مسالمت‌آمیز و آزاد هندوستان بسیار سازگار است.
جایگاه شعر حافظ در دیوان شرقی‌غربی گوته
در ادامه نشست علمی یادروز حافظ، دکتر مهدی زمانیان استاد بازنشسته دانشگاه شیراز نیز با تکیه بر مطالعات تطبیقی در حوزه‌ی ادبیات فارسی و آلمانی، به تحلیل جایگاه شعر حافظ در دیوان شرقی‌غربی گوته پرداخت و تأکید کرد که ترجمه‌ی آثار کلاسیک فارسی در قرن نوزدهم، نقطه عطفی در تاریخ مواجهه ادبی میان شرق و غرب به شمار می‌آید.
وی ضمن اشاره به نخستین ترجمه گلستان سعدی به زبان آلمانی و تأثیر آن بر ذهن و زبان شاعران اروپایی، افزود: یوزف فون‌هامر با ترجمه غزلیات حافظ، زمینه‌ی درک تازه‌ای از جهان شعر فارسی را در آلمان فراهم ساخت و گوته با تأمل در این آثار، به آفرینش دیوانی دست زد که در آن، روح شرق و غرب به گفت‌وگو می‌نشینند.
زمانیان در ادامه گفت: گوته در آینه جمال حافظ، تصویر خویش را بازمی‌یابد و او را نه تنها الهام‌بخش، بلکه همزاد و مراد خود می‌انگارد. از رهگذر این هم‌سخنی شاعرانه، افق‌های نوینی در شعر آلمانی گشوده شد و شاعران پس از گوته، همچون هاینه، پلاتن و روکرت، هر یک به نحوی از میراث ادبی حافظ الهام گرفتند.
این استاد پیشکسوت ادبیات فارسی، در پایان سخنان خود اظهار داشت: ادبیات فارسی و به‌ویژه شعر حافظ، پیوسته در شکل‌گیری گفت‌وگوی فرهنگی میان ملت‌ها نقشی بنیادین ایفا کرده است؛ بازخوانی این پیوندها، ضرورتی فرهنگی و پژوهشی است که باید با نگاهی تازه دنبال شود.
حافظ در چین و ژاپن
استاد دانشگاه خوارزمی تهران نیز به‌عنوان آخرین سخنران نشست های علمی بیست‌ونهمین یادروز حافظ، سخنان خود را با مرور سابقه تاریخی ارتباط ایران و چین آغاز کرد و گفت: نخستین پیوندها و آشنایی‌ها بین ایران و چین به روزگار کهن و باستانی و به دوره‌ی دودمان «هان» (۲۰۶ پ.م ۲۴۰ ه.ق) و دوره‌ی «وی» (۲۲۰- ۲۶۵ م) و اشکانیان می‌رسد.
بهادر باقری درباره سابقه تدریس زبان فارسی در چین گفت: اولین دوره‌ی آموزش زبان فارسی در چین که قابل تأیید است، مربوط به آغاز سلسله‌ی یوان (سده‌های ۱۳ و ۱۴ میلادی) است، اما تدریس رسمی و دانشگاهی زبان فارسی در دانشگاه‌های چین از حدود هفتاد سال پیش آغاز شد و دانشگاه پکن، این چراغ را روشن کرد و اکنون خوشبختانه در ۱۴ دانشگاه چین، زبان فارسی تدریس می‌شود و استادان این دانشگاه‌ها به‌ویژه استادان پیشکسوت دانشگاه پکن، و استادان کنونی کوشای آن، سهم عمده‌ای در ترجمه‌ی آثار ادبی ایران به زبان چینی داشته و همچنان دارند.
بهادر باقری در ادامه سخنانش به جایگاه حافظ‌پژوهی در چین پرداخت و گفت: حافظ به اندازه‌ی سعدی و مولانا در چین شناخته شده نبوده اما شعر وی در میان مسلمانان صوفی تا حدی شناخته شده بود. به‌ویژه در میان مسلمانان اویغور در استان سین کیانگ (شین جیانگ) اشعار خواجه‌ی رندان را می‌خواندند و به زبان اویغوری هم ترجمه کرده بودند. حتی برخی از شاعران اویغور که به زبان فارسی شعر می‌سرودند، برای خود تخلص حافظ را برمی‌گزیدند. حدود ۴۴ سال پیش، یعنی سال ۱۹۸۱ م. کتاب «برگزیده‌ی غزلیات حافظ» به همتِ یکی از دانش‌آموختگان بخش فارسی دانشگاه پکن، آقای سینگ بینگ شون، از فارسی به زبان چینی ترجمه شد و در یکی از معتبرترین انتشاراتی‌های چین، یعنی انتشارات ادبیات خارجی به چاپ رسید. بیست‌سال پس از آن، ترجمه‌ی کامل «دیوان غزلیات حافظ» در ۱۱۰۰ صفحه و دو جلد توسط همین آقای سینگ بینگ شون به پایان رسید و در انتشارات ادبی و هنری چانگ شا منتشر و با استقبال شایسته‌ای روبه‌رو شد.
