ایلنا از ایلام گزارش می دهد؛
تهدید زیست پایه های ایلام با راهسازی در قلب جنگلهای زاگرس
یک کنشگر محیط زیست با انتقاد از گسترش احداث ایل راه‌های عشایری در قلب جنگلهای زاگرس در ایلام، هشدار می‌دهد: اگر امروز روند راهسازی در جنگل های این استان متوقف نشود، در آینده نه چندان دور باید هزینه‌های زیست‌محیطی غیرقابل جبرانی بپردازیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ در سالهای اخیر با نگاهی دقیق به عرصه‌های جنگلی کشور، می‌توان به‌روشنی ردپای بی‌تدبیری، سهل‌انگاری و گاه، مصالحه غیرعلمی و غیرمسئولانه با بخش کوچکی از جامعه انسانی را در تخریب گسترده محیط‌زیست مشاهده کرد. مصداق بارز این روند مخرب، راهسازی در دل جنگل‌ها و مراتع طبیعی به بهانه‌ی خدمات‌رسانی به عشایر و دامداران کوچ‌رو در ایلام است.
اینها را «حسن الهامی بیرانوند» یکی از دغدغه مندان زیستی ایلام به«ایلنا» می گوید.
کسی که بارها و بارها احداث ایل راه‌های غیر ضرور در قلب کوهستان‌های زندگی بخش استان ایلام را مورد انتقاد جدی قرار داده است.
به گفته وی؛ اداراتی چون امور عشایری، منابع طبیعی و حتی محیط‌زیست که موظف به حفظ بوم‌سازگان‌ها و جنگلهای طبیعی هستند، گاه به‌نام توسعه یا کمک به معیشت، دست به اقداماتی می‌زنند که عملاً زیرساخت‌های تخریب را برای افراد غیرمسئول فراهم می‌کنند.
این روزها ماجرای احداث ایل راه های عشایری در دامان حیات بخش زاگرس به موضوعی چالش برانگیز در میان فعالان محیط زیستی ایلام تبدیل شده است، موضوعی که به عقیده آنان، عامل اصلی تخریب محیط زیست و معبری برای عبور موتورسواران، خودروهای آفرود، چوب‌بران و شکارچیان غیرمجاز تبدیل شده است.
این دغدغه مندی در کلمه به کلمه این عضو یاوران زیست محیطی «سیمره و دره شهر» به چشم می‌آید.
الهامی می افزاید: آیا راه‌های بازشده در میان زیست‌بوم‌های حساس، فقط برای عبور احشام و صاحبانشان استفاده می‌شود؟ واقعیت آن است که این راه‌ها همانند شکافی در پیکره جنگل‌ها عمل می‌کنند؛ شکافی که عبور مداوم خودروها، آتش‌سوزی‌های عمدی یا سهوی، هیزم‌کشی روزانه و فرسایش خاک را به دنبال دارد.
سکوت مصداق بارز «ترک فعل اداری» و «تسهیل جرم» است
او بیان می کند: «سکوت مسئولان منابع طبیعی و محیط‌زیست، نه‌تنها جای شگفتی دارد، بلکه در مواردی می‌تواند مصداق بارز «ترک فعل اداری» و «تسهیل جرم» تلقی شود.»
الهامی، بحران آب امروز کشور، را نتیجه مستقیم تخریب پوشش گیاهی، نابودی جنگل‌ها، خشک‌شدن سفره‌های زیرزمینی و نابودی آبشخورهای طبیعی می داند و معتقد است: «در مناطقی که مسیرهای دسترسی به دامداران گشوده شده، امروز به‌وضوح می‌توان آثار تخریب درختان جنگلی، نابودی منابع آب طبیعی و ورود بی‌رویه گردشگران غیرمتعهد و قاچاقچیان منابع طبیعی را مشاهده کرد.»
این فعال محیط زیست، با انتقاد از سکوت متولیان مربوطه در صیانت از جنگل‌ها و مراتع استان ایلام تصریح می کند: «سازمان‌های مربوطه به جای مقابله، یا بهانه ضعف قوانین می‌آورند، یا ترجیح می‌دهند سکوت کنند.»
او می گوید: باید بپذیریم که منابع طبیعی ایران، امروز در وضعیت اضطرار زیستی قرار دارد. «تکرار تجربه‌های تلخ دهه‌های گذشته و ادامه روندهای توسعه‌نمای تخریب‌گرا، چیزی جز نابودی آینده محیط‌زیست و فرسایش سرمایه‌های طبیعی کشور به همراه نخواهد داشت.»
مسئولان در برابر تخریب‌ها سکوت نکنند
این کنشگر محیط زیست هشدار می دهد: این موضوع تنها یک دغدغه زیست‌محیطی نیست؛ این آژیر فروپاشی زیست‌پایه‌های حیات اجتماعی ما است.» اگر امروز این روند متوقف نشود، فردا حتی برای نفس کشیدن در شهرهای مان باید هزینه‌های زیست‌محیطی غیرقابل جبرانی بپردازیم.
الهامی می افزاید: وقت آن رسیده که ادارات مربوطه به جای تکرار شعارها، در برابر تخریب سکوت نکنند و مسئولانه و شجاعانه، برای حفاظت از میراث طبیعی ایران قدم بردارند؛ میراثی که اگر نابود شود، هیچ قدرتی قادر به بازسازی آن نخواهد بود.
منابع محلی ایلام می گویند: در سالهای اخیر به بهانه های توسعه راه های عشایری، جنگلهای استان ایلام و دیگر نقاط زاگرس مورد تاخت و تاز قرار گرفته و این گنجینه سبز را به سوی زوال کشانده است.
توسعه ایل راه‌ها، تهدیدی برای حیات جنگلهای بلوط
در همین راستا مدیر کل امور عشایری استان ایلام معتقد است: اراضی جنگلی یکی از مهم‌ترین بسترهای نفوذ آب باران، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و جلوگیری از بروز سیلاب هستند، از همین رو هرگونه دست‌کاری فیزیکی در بستر خاک و پوشش گیاهی این عرصه‌ها، به‌ویژه از طریق خاکبرداری یا بازگشایی مسیرهای جدید، بدون مطالعات دقیق، باعث تضعیف عملکرد اکولوژیکی آن‌ها خواهد شد.
محمد جواد خانزادی به «ایلنا» می گوید: افزایش خطر فرسایش و سیلاب با ایجاد راه‌های دسترسی در مناطق شیب‌دار جنگلی، بدون اجرای تمهیدات فنی و زیست‌محیطی لازم، می‌تواند به افزایش روان‌آب سطحی، کاهش نفوذ آب و در نهایت تشدید وقوع سیلاب‌های موضعی و مخرب منجر و همچنین احتمال فرسایش خاک سطحی جنگل‌ها به‌شدت بالا می‌رود.
خانزادی، برلزوم ارزیابی محیط‌زیستی (EIA) در توسعه راه‌های عشایری تاکید و بیان می کند: مطابق ضوابط قانونی، احداث هرگونه مسیر جدید، حتی مسیرهای عشایری، باید با اخذ مجوز زیست‌محیطی و انجام ارزیابی اثرات محیط‌زیستی (EIA) انجام شود.
این درحالیست که دغدغه مندان زیستی می گویند: توسعه ایل راه‌ها و حضور انسان و دام برای ادامه حیات جنگل های بلوط ایلام یک تهدید جدی است، اما مدیر کل امور عشایری این استان معتقد است: باید توازن میان استفاده سنتی و حفاظت از منابع طبیعی برقرار شود.
حضور عشایر در طبیعت به شرط رعایت اصول پایداری است
خانزادی اظهار می کند: ما بر این باوریم که حضور عشایر در طبیعت، به‌شرط رعایت اصول پایداری، قابل احترام و قابل مدیریت است. اما ضروری است در طراحی و ایجاد هرگونه مسیر، از ظرفیت مسیرهای موجود استفاده شده و تا حد امکان از هرگونه مداخله جدید در اراضی بکر پرهیز شود.
مدیر کل امور عشایری استان ایلام در پاسخ به این پرسش که آیا سود تولید فرآورده های دامی به نسبت ارزش اکولوژیکی درختان بلوط و اهمیت جنگل‌ها به صرفه هست یا خیر؟ می گوید: در مقایسه با ارزش اکولوژیکی، اقتصادی و زیست‌محیطی جنگلهای بلوط، دامداری سنتی (به‌ویژه دام مازاد) به‌هیچ‌وجه مقرون‌به‌صرفه و پایدار نیست. تنها راه منطقی، توسعه دامداری کنترل‌شده، بر پایه مرتع قابل‌تحمل، با تکنولوژی جدید و خارج از جنگل است.
او با اشاره به راهکارهای جلوگیری از سوءاستفاده شکارچیان و زغالگیران بعد از پایان اتراق عشایر در یک منطقه، عنوان می کند: مسدودسازی فیزیکی مسیر (موقت یا دائم)، استفاده از نیوجرسی بتنی، خاکریز یا تنه درختان خشک برای بستن ورودی مسیر؛ در صورت امکان، حفر خندق یا ایجاد مانع در نقاط حساس که عبور خودرو یا موتور را غیرممکن می‌کند از اقداماتی است که باید با هماهنگی منابع طبیعی، محیط‌زیست و شورای روستا یا عشایر انجام شود.
خانزادی با اشاره به لزوم برچیدن تابلوها یا علائم مسیر در زمان کوچ عشایر از محل اتراق اظهار می کند: مسیرهایی که در دوره اتراق، تابلو یا نشانه‌گذاری می‌شوند، پس از خروج باید پاک‌سازی شوند تا مسیر برای متخلفان واضح نباشد؛ این مورد به‌خصوص در جنگلهای نیمه‌خشک و زاگرسی اهمیت زیادی دارد.
مدیر کل امور عشایری استان ایلام، احیای مسیر به شکل طبیعی در جنگل‌ها و مراتع را ضروری عنوان می کند و می افزاید: با کشت گونه‌های بومی سریع‌الرشد یا پوشش گیاهی طبیعی منطقه می‌توان بخشی از مسیر را بازسازی کرد؛ در نقاط خاص می‌توان از تکنیک‌های آبخیزداری ساده (مانند سنگ‌چینی یا تراس‌بندی) برای کُند کردن مسیر عبور و کاهش تمایل به استفاده از آن بهره برد.
او نصب دوربین های تله ای هدفمند با گشت‌های مراقبتی سیار محیط بانان در مواقع بحرانی( پاییز و زمستان) را هم، لازمه صیانت ازمناطق حساس به لحاظ پوشش گونه‌های در معرض خطر یا منابع جنگلی ارزشمند می داند و تاکید می کند که ؛با تهیه شناسنامه برای مسیرهای عشایری، نسبت به مستندسازی مسیرهای موقت عشایری و ثبت آن‌ها در سیستم GIS و تهیه گزارش دوره‌ای از وضعیت آن‌ها، برای شناسایی تخلفات احتمالی کمک شود.
هرگونه راهسازی بدون مجوز در عرصه های منابع طبیعی بدون پیگرد قانونی دارد
در همین پیوند مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام نیز به «ایلنا» می گوید: مطابق با قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، هرگونه عملیات عمرانی در عرصه‌های منابع طبیعی اعم از احداث یا بازسازی راه، تنها با اخذ مجوز از اداره‌کل منابع طبیعی و پس از انجام ارزیابی‌های فنی، زیست‌محیطی و کارشناسی امکان‌پذیر است. در صورت عدم دریافت مجوز، موضوع از نظر ما تخلف محسوب می‌شود و برخورد قانونی خواهد شد.
یاسم خانمحمدیان اظهار می کند: اداره‌کل منابع طبیعی نظارت مستقیم و میدانی بر کلیه عملیات‌هایی که در عرصه‌های ملی انجام می‌شود، دارد. در صورت مشاهده هرگونه انحراف از مفاد مجوز، دستگاه اجرایی ملزم به اصلاح مسیر، توقف عملیات یا پاسخگویی به مراجع قضایی خواهد شد.
او در پاسخ به این پرسش که توسعه ایل راه‌ها و حضور انسان و دام تا چه اندازه برای ادامه حیات جنگلهای بلوط ایلام تهدیدکننده است، ابراز می کند: توسعه غیراصولی راه‌ها، بدون ملاحظات زیست‌محیطی، می‌تواند تهدید جدی برای اکوسیستم جنگلهای زاگرس و بلوط‌های ارزشمند ایلام باشد.
خانمحمدیان؛ ورود بی‌رویه دام، افزایش تردد انسان، تخریب خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی از پیامدهای منفی چنین توسعه‌هایی است می داند و تاکید می کند: رویکرد ما بر مدیریت پایدار منابع طبیعی و حفظ تعادل اکولوژیکی منطقه است.
ایلام با «دام مازاد» مواجه است
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام یادآور می شود: «در اغلب مناطق استان ایلام، نسبت دام به ظرفیت مراتع (ظرفیت چرایی) بیش از حد مجاز است؛ به‌طوری که می‌توان گفت با پدیده "دام مازاد" مواجه‌ایم.» برای کاهش این فشار، برنامه‌هایی از جمله اجرای طرح‌های مرتعداری، صدور پروانه چرای مدیریت‌شده، آموزش بهره‌برداران و جلوگیری از ورود دام غیرمجاز در دستور کار ماست. همچنین در تعامل با سایر نهادها به‌دنبال تأمین علوفه دستی و ترویج دام سبک جایگزین یا ساماندهی کوچ هستیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، استان ایلام دارای ۹۷۳۶ خانوار عشایری و جمعیتی بالغ بر ۶۰ هزار نفر است که ۱۱ درصد جمعیت این استان را تشکیل می‌دهند. این استان دارای ۲۸۵۰ کیلومتر راه عشایری در سطح ایلام است.
نواحی کوهستانی در قسمت های شمالی و مرکزی استان ایلام، (کبیر کوه و دیگر کوه های استان) محل کوچ عشایری است که در فصل گرما به ییلاق می‌روند و نواحی جنوبی استان مانند مهران و دهلران محل کوچ عشایری است که در فصل سرد بهخ قشلاق می‌روند.
عشایر ایلام یک میلیون و چهارصد هزار راس دام در اختیار دارند.
گزارش: آمنه سپهر
