سونامی برنج کاری روی سرشاخه های «دِز» / بهره کشی های آبی، جان «کَشکان» را گرفت

به گزارش خبرنگار ایلنا، ماهی‌های مرده در میان قلوه سنگ‌ها به خوبی عدم جریان آبِ در آغوش رودخانه را جار می‌زنند، جریانی که طبیعت خشکش نکرد، جهل آدمیان، نفس‌های زندگی بخشش را گرفت.

«کشکان» خشک نشد، «کشکان» را خشکاندند. «کشکان» با موتور پمپ‌های مجاز و غیرمجاز، با کشت‌های آبدوست متوالی جان داد.

در سایه سوء مدیریت‌های منابع آب «کشکان رود» هم به سرنوشت کرخه و کارون دچار شد.

تن نحیف و نزار «کشکان» مرگ سرزمینی را حکایت می‌کند که روزگاری مادر جلگه‌های سبز لرستان بود.

«کشکان» حالا با تغییر ماهیت خود به شوره زاری فراخ بدل شده که آغازی بر بی‌سرزمینی این رود حیاتی است. آغاز فصل از هم‌پاشیدگی جامعه انسانی بر جغرافیای زمین، پاره پاره شدن جریانی سیال و نهایتاً نابودی پیوند خاک با شریانی حیاتی به نام آب.

دست اندازی به حریم رود تاوان دارد، مصداق این مدعا خشم و خروش «کشکان» در سال ۱۳۹۸ است که براحتی فراموش نمی‌شود، رودخانه‌ای سرکش که در همین سال سبب غرق شدن یک نفر شد.

حالا چه به روز این رودخانه و جوش و خروشش آمده که چشم اندازش به جای آب تنها قلوه سنگهای به جای مانده در بستر این رود خروشان است.

«کشکانی» که قهر طبیعت هر بار به یک صورت در پهنه‌ی آبی آن رخ عیان می‌کند، یکبار با پُر آبی و حالا با بی‌آبی.

این رود پرآوازه لرستان که تا همین سال گذشته تاب آوری دبی‌اش به ۳۰۰۰ مترمکعب در ثانیه رسیده بود، امسال خشکیده و مرگ ماهی‌های بسترش خبر از زوال جریان زندگی در این رود حیات بخش دارد.

کنشگران و متخصصین حوزه آب و خاک لرستان معتقدند که عامل اصلی تنش آبی در رودخانه «کشکان» کشت محصولات آبدوست مخصوصاً برنج در بالا دست است و جز این چیز دیگر در ایجاد این تنش آبی دخالتی ندارد.

این درحالیست که رودخانه «کشکان» جوابگوی کشت محصولات آبدوست به ویژه برنج نیست، در کنار بی‌سر و سامانی‌های کشت و زرع، آبیاری به شیوه غرقابی در باغات نیز سناریوی خشکاندن این رودخانه را به خوبی رقم زده است.

رودخانه «کشکان» سیل‌خیزترین رودخانه لرستان است که حوضه آبریز آن با مساحت ۹۷۷۵/۶۶ کیلومتر مربع بخش مهمی از سرشاخه‌های پرآب رودخانه کرخه در استان خوزستان را تشکیل می‌دهد. رودی که دیگر پر آب نیست و به واقع بی‌آب شده است.

اگرچه متولیان بخش کشاورزی استان لرستان معتقدند متولی آب، امور آب است و با این توجیه که اقلیم تغییر کرده و این استان با خشکسالی حاد مواجهه و کم آب شده، از زیر بار وظایف خود شانه خالی می‌کنند، اما خوب است تا این مهم را مد نظر قرار دهند که بخش ترویج جهاد کشاورزی در راستای رسالت خود موظف است تا جلسات توجیهی اثر گذار و اقدامات بازدارنده با هدف ارتقاء مدیریت در حیطه کشاورزی را جدی‌تر دنبال کند.

«کشکان» قربانی بهره کشی‌های بی‌پایان آبی

در همین رابطه یک کنشگر محیط زیست در استان لرستان، می‌گوید: دشت سیلاخور مهمترین دشت استان لرستان در حال فروپاشی و فرونشست و رود‌های مهم آن یعنی «کشکان» و «سزار» با خشکیدگی و مرگ زودهنگام دست و پنجه نرم می‌کند.

احسان پارسا تاکید می‌کند: رود «کشکان» روزگاری آهنگ زندگی را می‌نواخت اما امروز به لطف سوء مدیریت، گسترش افسار گسیخته کشاورزی نامتوازن و عطش ثروت و بهره کشی بی‌پایان آبی، رو به نابودی مطلق و خشکیدگی کامل است، موضوعی که در مورد دومین رودخانه استان لرستان یعنی «سزار» هم صدق می‌کند.

سونامی برنج کاری روی سرشاخه‌های «دِز»

عضو شورای هماهنگی تشکل‌های زیست محیطی لرستان تصریح می‌کند: موج ویرانگر برنج کاری و یک‌شبه ثروتمند شدن اهالی از یک سو و گسترش باغات سنتی و فاقد توجیه انگور، انجیر و انار؛ از سوی دیگر، آغازگر یک سونامی بزرگ دهشتناک و باعث نابودی مهمترین سرشاخه های «دِز» شده است.

او ادامه می‌دهد: اگر امروز برای این بحران زیست محیطی فکری نشود، در سایه انفعال و بی‌عملی نهادهای ذیربط و منتفعان زیاده خواه، این موضوع به یک اَبر بحران بی‌بازگشت مبدل خواهد شد.

مدیریت منابع آب کشور، عملکرد قابل قبول ندارد

گزارش‌های واصله از سراسر نقاط کشور نشان می‌دهد که متولیان آب در گوشه گوشه این آب و خاک عملکرد قابل قبولی در کارنامه مدیریتی آبی کشور نداشته‌اند، مصداق بارز این مدعا خشکیدن رودخانه ها، تالابها، افت سطح سفره منابع آبی زیر زمینی، عدم نظارت موثر بر مصارف آبی، عدم نظارت کارآمد بر بهره وری آب، زهکشی‌های غیر اصولی، انتقال آبهای پر مخاطره، تنش‌های آبی و فرونشست‌های فراگیر در کشور است.

در کنار مصائب یاد شده، مهاجرت‌های اجباری و تحمیلی ناشی از فاجعه مدیریت منابع آبی در مناطق روستایی، سدسازی‌های افراطی، عدم تعادل برداشت از منابع آبی تجدیدپذیر و غیر قابل تجدید بیابان‌زایی، افزایش کانون‌های تولید ریزگرد، سند عینی ناکارآمدی مدیریت منابع آب است که به نظر می‌رسد بیش از هر جنگی این سرزمین را در معرض خطر و آسیب غیر قابل جبران قرار داده است.

تمام رودخانه‌های لرستان با افت شدید آبدهی مواجهند

در همین پیوند مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان در ارتباط با خشکیدگی رودخانه «کشکان» به «ایلنا» می گوید: عمده‌ترین دلیل خشک شدن کشکان خشکسالی و کاهش شدید بارش سال آبی جاری و تغییر نوع بارش از رژیم برفی به بارندگی و پراکنش نامناسب بارش است.

داریوش حسن نژاد، تغییر الگوی کشت و کاشت محصولات آبدوست در بالادست را از دیگر دلایل خشکیدگی رودخانه «کشکان» می‌داند و می‌گوید: پایین بودن هزینه‌های انتقال آب برای خریداری لوله، پمپ و دسترسی آسان به این تجهیزات، عدم رعایت الگوی کشت وهمچنین انتقال آب به اراضی غیر باعث شده تا کشاورزان با دست اندازی به آب این رودخانه، زمینه ساز خشکیدگی «کشکان» شوند.

حالا و در این تابستان داغ، میزان آبدهی رودخانه کشکان پلدختر تنها ۱۵۰ لیتر بر ثانیه رسیده است که بر اساس پیش بینی وضع موجود، به احتمال خیلی زیاد تا چند روز آینده این رودخانه بطور کامل خشک می‌شود.

بر اساس داده‌های خبری، در سال آبی جاری بدلیل کاهش شدید میزان بارندگی‌ها و همچنین‌عدم بارش برف در ارتفاعات، تمامی رودخانه‌های سطح استان لرستان دچار افت شدید آبدهی شده‌اند و آنگونه که متولیان آبی لرستان اعلام کرده اند: رودخانه کاکاشرف، تیره دورود، مادیان رود و…از جمله رودخانه‌های پر آب استان لرستان هستند که اردیبهشت ماه امسال خشک شده اند.

حالا متوسط آبدهی کل رودخانه‌های لرستان حدود ۴۰۰ لیتر بر ثانیه است، درحالیکه این میزان در همین زمان طی سال گذشته ۲ هزار و ۳۰۰ لیتر بر ثانیه بود.

آنگونه که متولیان امور آب استان لرستان اعلام کرده اند، افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی این استان پایان اردیبهشت‌ماه امسال بت ۸۰ سانتی‌متر نسبت به مدت مشابه سال قبل و معادل ۶۴ میلیون متر مکعب بوده است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، به نظر می‌رسد در میان همه آشفتگی‌های آبی، توجیه و پاس کاری، ضعف عملکردی دستگاهی به شیوه رایجی تبدیل شده که متولیان آب کشور عملاً تعلل و ترک فعل شرح وظیفه خدمات دستگاهی خویش را از سایر دستگاه‌ها انتظار دارند، کنترل برداشت آب در چهارچوب مدیریت منابع آبی وظیفه ذاتی متولیان آب است که عملاً در آن کوتاهی می‌شود.

گزارش: آمنه سپهر