خوزستان، ایران کوچک/سرزمین نخل و بلوط و تمدن/ آنجا که به آسانی دستت به سقف آسمانش می رسد

به گزارش خبرنگار ایلنا، خوزستان با مساحت 64236 کیلومتر مربع، در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان از شمال به لرستان، از شمال شرقی به اصفهان، از شمال غربی به ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان های چهار محال و بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد، از جنوب به خلیج فارس و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود.

خوزستان دارای بیشترین جاذبه تاریخی و طبیعی در کشور است و هر کدام از شهرهای این استان از شمال تا جنوب، جاذبه خاص خودشان را دارند و شما را با خود به قلب تاریخ طبیعی و فرهنگی می‌برند: گویش، پوشش، اقوام، آیین‌ها، تنوع غذایی، آب و هوا، رود ها، دریاچه ها، جنگل، کوه، تالاب، صحرا، نخل، بلوط، نفت و ... آنچه را که تا کنون از خوزستان شنیده‌اید، باید بارها و بارها در هر سال تولد خوزستان در بهار دید، تا به باور خوزستان، ایران کوچک است، رسید.

"استرابون" جغرافیدان عهد باستان، خوزستان را از حاصل خیزترین جلگه های جهان می‌داند؛ زیرا رودخانه های زیادی این دشت را مشروب می‌کرده که امکان کشاورزی و آبادانی را در این منطقه میسر می‌ساخته است. شاید بر همین اساس بوده که عده‌ای بر این اعتقادند که نام این سرزمین "هند" یا "اند" بوده که به معنای جایی با آبهای فراوان است. در کتاب "مجمع التواریخ و القصص" خوزستان به نام "حجوستان" و "حبوجستان" آمده که به نظر می آید ماخوذ از زبان پهلوی با عناوین "حبوجستان" و "حوجستان" است.

نفت و گاز مهمترین منابع طبیعی کشور؛ برای اولین بار در این استان و در شهر مسجد سلیمان، قریب به 80 سال پیش کشف و استخراج شد. از آن موقع تا کنون حوزه های نفتی فراوانی در این استان کشف و مورد بهره برداری قرار گرفته که از مهمترین آنها حوزه های نفتی اهواز است. پالایشگاه آبادان، پتروشیمی بندر امام، ماهشهر و ... از جمله صنایع وابسته به نفت در این استان می‌باشند. رودخانه کارون پر آب ترین رودخانه شرق میانه، به همراه رودخانه های دز، کرخه، اروند و گتوند؛ این استان را به یکی از مساعدترین استان ها برای اجرای طرح های کشاورزی تبدیل کرده و هم اکنون بزرگترین طرح تولید نیشکر و صنایع جانبی آن، در این استان در حال انجام است. ارتباط این استان به آب های آزاد از طریق بنادر آبادان و خرمشهر، امکان دیگری از این استان برای تجارت آزاد است.

آثار شاخص جهانی و ملی خوزستان

در حوزه تاریخ فرهنگی و طبیعی، این استان دارای آثار شاخص و شناخته شده ملی و جهانی بسیاری است که هر کدام از این آثار شناسنامه و گذشته زیبایی دارند. خوزستان دارای 1370 اثر ثبت ملی، پنج اثر ثبت جهانی« چغازنبیل، شوش، سازه های آبی-تاریخی شوشتر، کاروانسرای افضل، راه آهن»، یک پرونده ثبت جهانی در دست اقدام« منظر طبیعی تاریخی ایذه»، چهار شهر ملی« شوشتر، رفیع، اندیکا، اهواز» و یک شهر جهانی « دزفول» در حوزه صنایع دستی است.

چغازنبیل، اولین اثر جهانی ایران

چغازنبیل، نخستین اثر تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این اثر بخش بر جای مانده از شهر باستانی دوراونتاش مهمترین شهر تمدن عیلام، تمدنی شکوهمند که پیش از ورود آریاییان بر ایران زمین حکومت می‌کردند، است. چغا در زبان لری به معنی تپه و زنبیل به معنی سبد است. این معبد در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش و در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه واقع شده است. در واقع چغازنبیل، شهری مذهبی و سلطنتی است که در گذشته برای پرستش و عبادت خدایان ایلامی بنا شد. می‌توان اینگونه گفت که چغازنبیل نوعی معماری مذهبی و آیینی در دنیای باستان است که ساختاری برج مانند و قیفی شکل دارد. مهم‌ترین و شاخص‌ترین بنای شهر چغازنبیل یا دورانتاش، زیگورات آن است که معبد اصلی شهر محسوب می‌شود.

داستان کشف معبد چغازنبیل به سال ۱۹۳۹ میلادی باز می‌گردد. در این سال گروهی از اعضای شرکت نفت ایران و انگلیس در حین بازدید هوایی در حوالی محوطه چغارنبیل بودند که متوجه تپه بزرگ و محصور در میان دو دیوار می‌شوند. یکی از زمین‌شناسان این گروه به نام براوان Brown از سطح محوطه چندین آجر کتیبه‌دار جمع‌آوری می‌‌کند و وجود چنین تپه‌ای را به هیئت باستان‌شناسی که در شوش مشغول کاوش بودند اطلاع می‌دهند.از این زمان توجه باستان‌شناسان فرانسوی به این محوطه جلب می‌شود. در سال ۱۹۳۵ میلادی اولین بازدید باستان‌شناسان از این محوطه توسط دو نفر از اعضای هیئت باستان‌شناسی فرانسوی به نام‌های «ون در مییر» و «لویی لوبرتون» انجام شد.    پس از بازدیدهای اولیه، کاوش‌های علمی در این محوطه آغاز شد که تا دهه‌های اخیر ادامه داشت. عمده کاوش‌هایی که به شناخت بیشتر از شهر دوراونتاش منجر شد، توسط هیئت رومن گیرشمن؛ باستان‌شناس فرانسوی صورت گرفت. 

موزه هفت تپه

از جاذبه‌های باستانی شوش، محوطه هفت‌تپه است، محوطه‌ای که در آن موزه‌ای دیدنی به همین نام وجود دارد. در فصل دوم حفاری هفت‌تپه با توجه به کثرت و اهمیت آثار به‌دست‌آمده نیاز به ساخت موزه‌ای محلی در جوار محوطه‌ی تاریخی مطرح شد که که کارکرد این مرکز پژوهشی را داشته باشد. به این ترتیب عملیات ساختمانی موزه در یک طبقه در بهار سال 1349 آغاز و با اتمام عملیات موزه در اردیبهشت ماه سال 1352 افتتاح شد. با شروع جنگ تحمیلی در سال 1359 این موزه تعطیل شد و بخشی از اشیای آن به تهران انتقال یافت. پس از انجام تعمیرات موزه حدود ۲۰ سال بعد در اسفند ماه سال 1380 این مکان به‌عنوان موزه ونمایشگاه آثار مطالعاتی پروژه‌های هفت تپه وچغازنبیل مجدداً بازگشایی شد.

برخی از این اشیاء شامل گل‌نوشته و کتیبه‌های سنگی به خط میخی و زبان اکدی، مهرهای سنگی و گلی، ظروف سفالی مانند کوزه‌های کف‌گرد و نوک‌تیز، ساغرهای پایه‌دار و خمره‌ها، اشیای تزیینی مانند گردنبندهایی از جنس سنگ‌های نیمه‌قیمتی همچون عقیق و سنگ سلیمان، دکمه‌های تزیینی با اشکال دایره و چهارگوش از جنس استخوان، پلاک‌های منقوش از جنس مفرغ یا قیر طبیعی، موزاییک‌هایی با نقوش هندسی، سردیس‌های گلی از مرد و زن ایلامی، ابزارآلاتی نظیر اسکنه، مغار و تبر و پیکرک‌های سفالی انسان می‌شود.  موزه به جز ایام تعطیل از ساعت 5/8 تا 4 بعد از ظهر برای عموم مردم باز است.

میراث جهانی شوش

شهر باستانی شوش مرکز تمدنی عیلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشی محسوب می شود. این شهر دومین اثر ثبت جهانی ایران است. شوش در شمال خوزستان قرار دارد و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و آثار ارزشمند و منحصر به فرد تاریخی و مذهبی نظیر حرم دانیال نبی(ع)، آرامگاه دعبل خزاعی شاعر شهیر اهل بیت (ع)، آپادانا، آکروپل، شهر شاهی، شهر پیشه وران، کاخ اردشیر دوم، محوطه باستانی و اثر جهانی چغازنبیل در هفت تپه از مقصدهای مهم گردشگری ایران به شمار می‌رود.

در این شهر تاریخی عیلامی‌ها، آشوری‌ها، هخامنشیان، سلوکیان، پارتیان، بابلی‌ها و ساسانیان حکمرانی داشته‌اند؛ شهر باستانی شوش، در استان خوزستان در جنوب غربی ایران واقع است و از حدود سال چهار هزار و ۲۰۰ پیش از میلاد مسیح، نقشی کلیدی در روابط میان بین النهرین باستان و سرزمین ایران داشته است.

شوش به دلیل مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس، یکی از مقاصد اصلی مسافران نوروزی و کاروان‌های راهیان نور است.

سازه های آبی تاریخی شوشتر

شهر تاریخی شوشتر در شمال خوزستان قرار دارد. شهرت جهانی این شهر به مجموعه آبشار و سازه های آبی آن است و هرساله پذیرای گردشگران زیادی است. تاریخ نویسان معتقد اند ساخت این شهر به دلیل از بین رفتن جایگاه شهر شوش بوده است، از این رو این شهر را به نام شوشتر« بهتر از شوش» آن هم در فاصله ای کم از شوش نام نهاده اند. به دلیل موقعیت ویژه ای که شهر شوشتر دارد و عبور رودخانه کارون و دز باعث شده که در این شهر یک سیستم آبیاری پیچیده و عظیمی وجود بیاید که قدمت آن به دوران هخامنشیان و ساسانیان باز‌می‌گردد. این سازه متشکل از پل‌ها، بند، آبشار، کانال و تونل‌های بزرگی است که به صورت بسیار هماهنگ و منظمی با هم دیگر در ارتباط هستند و نقش هدایت کردن آب را دارد این مجموعه زیبا و کم نظیر با هدف بیشترین استفاده از آب ایجاد شده است. اما امروزه تنها بخشی از آن باقی مانده است. مجموعه آبی شوشتر از بزرگترین مجموعه‌‌های صنعتی قبل از انقلاب صنعتی است که در نوع خود نه تنها در ایران بلکه در جهان نیز بی‌نظیر است، از همین رو نام خود را در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسانده است. از دیگر آثار شوشتر می توان به موزه سنگ، قلعه سلاسل، مسجد جامع، خانه تاریخی مستوفی، خانه تاریخی مرعشی و ... نیز اشاره کرد.

شهر جهانی کپوی دزفول

شهرستان دزفول با وجود آثار شاخص تاریخی که دارد، به عنوان اولین شهر جهانی خوزستان در حوزه صنایع دستی محسوب می‌شود. کپو یکی از صنایع دستی ویژه شهرستان دزفول به شمار می‌رود که ماده اولیه آن را چوب کرتک (موجود در بیشه زارهای دزفول) تشکیل می‌دهد.

کپوبافی با داشتن اصالت، کیفیت و ظرافت بالا برای افراد زیادی اشتغال ایجاد کرده و از رشته‌های بومی و خاص خوزستان به ویژه شهر شهیون دزفول است. کپو با پیچش ساقه‌های مرکزی و جوان نخل به دور ساقه‌های کرتک شکل می‌گیرد؛ کپو در گویش محلی دزفولی به ظرف حصیری کروی سر دار که از برگ خرما و کرتک بافته شده گفته می‌شود. کپوهای دزفول از نظر کیفیت و اصالت رتبه نخست را در کشور دارند و به شهرهای مختلف و خارج از کشور صادر می‌شوند.

دزفول با پیشینه‌ای چند هزار ساله و آثار باستانی دارای بیش از ۵۰۰ کارگاه تولید ۱۰۰ نوع صنایع دستی بوده که اکنون بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده‌اند. مناطق کوهستانی شهیون، سردشت دارای  شاخص ترین آثار در حوزه گردشگری طبیعی هستند. دژ محمدعلی خان بختیاری از این آثار است. 

ایذه، موزه روباز تاریخ طبیعی و فرهنگی

شهرستان ایذه را موزه روباز می‌دانند. شهری باستانی که در کنار جاذبه‌های تاریخی خود، با داشتن طبیعت بکر و خدادادی هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند. آب و هوای معتدل، تنوع جغرافیایی، رودهای فصلی و دایمی، دریاچه‌های قابل کشتیرانی و قایق سواری، اقامتگاه‌های مختلف، روستاهای خطی، محصولات کشاورزی و دامداری، جنگل‌های بلوط با گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، دشت‌های وسیع، جاده‌های روستایی شاعرانه و کوچه باغ‌های ایرانی بخشی کوچک از میراث طبیعی و فرهنگی این جغرافیای کوهستانی در استان خوزستان است.

دست سوسن، کُهشور، جنگل‌های بلوط، تالاب‌های بندان و میانگران، آبشار و روستای شیوند، زراس، گلزار، مرغاب، رود کارون، پل‌های قوسی، تنگ قاسمی، روستای حاجی کمال، سد و نیروگاه کارون ۳، قلعه مدرسه، الهک، محوطه تاریخی اشکفت سلمان، موزه باستان‌شناسی ایذه، کولفرح، خونگ اژدر، کوشک نورآباد، ارگ اتابکان، روستای شمی، جاده روستایی پرچستان اورک شالو، قبرستان شهسوار، قلعه سرخه، از جاذبه‌های این شهرستان محسوب می‌شوند.

همچنین امامزاده سلطان ابراهیم« ع»، امامزاده شهپیر و سید صالح «ع» از جاذبه‌های مذهبی شهرستان ایذه می‌باشند.

 شهرستان ایذه با شهرهای قلعه تل، دهدز، اندیکا و مسجدسلیمان هم مرز است و پایتخت فرهنگی ایل بختیاری محسوب می‌شود. این شهر کاندیدای دریافت شهر ملی گلیم بافی است. 

موزه های خوزستان

خوزستان دارای شناخته شده ترین گنجینه های میراثی در حوزه موزه داری است. موزه باستان شناسی هفت تپه، شوش، ایذه، مسجدسلیمان، دزفول، شوشتر، آبادان، خرمشهر از موزه‌ های پربازدید ایران محسوب می‌شوند. 

شهرستان های اندیکا، مسجدسلیمان، دزفول، دزپارت، اندیمشک، بهبهان، لالی، ایذه، اهواز، شوشتر، آبادان، هندیجان، ماهشهر، شادگان، قلعه تل، شوش  و...از پربازدیدترین و گردشگرپذیرترین مناطق کشور در خوزستان محسوب می شوند. 

جمال عامری نسب معاون گردشگری میراث فرهنگی خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا ضمن تبریک به مناسب نوروز باستانی گفت: با توجه به تقارن ماه مبارک رمضان و نوروز امسال، بیشتر برنامه‌های فرهنگی را به زمان بعد از افطار موکول کرده‌ایم تا نمازگزاران و روزه داران عزیز بتوانند با توان و قوت بیشتری در این برنامه‌ها شرکت کنند، کما اینکه برای رعایت حال روزه داران عزیز، پذیرایی افطاری را نیز در دستور کار قرار داده ایم.

عامری نسب افزود: با توجه به نشستی که با دهیاران، بخشداران، شهرداران و دیگر ارکان اجرایی ستاد خدمات سفر داشته‌ایم، در تمامی پارک‌ها، محوطه‌های تفریحی، سایت‌های گردشگری و اماکن تاریخی، تقارن تاریخی ماه مبارک رمضان و نوروز را به فال نیک گرفته و برنامه‌هایی ویژه برای این روزها تدوین و به اجرا در خواهیم آورد. افزون بر اینکه موزه‌های باستان‌شناسی و مردم‌شناسی ما در شوش، شوشتر، هفت تپه، ایذه، مسجد سلیمان و ... با حفظ شئونات اسلامی، روزانه پذیرای بازدیدکنندگان خواهند بود.

او گفت: در بخش سواحل و گردشگری رودخانه‌ای، از سال گذشته تا کنون کمیته‌های تخصصی دیگری  نیز مانند کمیته گردشگری دریایی و سواحل به ریاست بنادر و دریانوردی و کمیته رودخانه‌ها و سدها به ریاست سازمان آب و برق نیز به ستاد اجرایی خدمات سفر استان اضافه شد که این کمیته‌ها باعث شکل‌گیری و قوام بیشتری در مجموعه گردشگری  حوزه سواحل شده است. تلاش ما در این روزها به گونه‌ای خواهد بود که با حفظ شأن ماه مبارک رمضان ، جشنواره‌های فرهنگی و هنری را همانند سال‌های گذشته به اجرا در آوریم.

جمال عامری نسب ادامه داد: خوزستان را در تمام دنیا با شب‌های زیبایش می‌شناسند، شب‌های اروند، شب‌های کارون، رودخانه‌ها، تالاب‌ها، سواحل گرم، بنادر ساحلی خلیج فارس، خوریات، جنگل‌های بلوط، مراسم‌های آئینی و فرهنگی، پوشش متفاوت اقوام و ساکنین بومی، نوروزگاه ها، ته لنجی ها، خیابان‌های مملو از جمعیت، موسیقی محلی، خوراکی‌های رنگارنگ با طعم‌های مخصوص جنوب و خانه‌هایی که هرگز درب آنها به روی هیچ میهمانی بسته نخواهد بود، بخشی از جاذبه‌های خوزستان در نوروز است که هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند.

معاون گردشگری میراث فرهنگی خوزستان افزود: میهمانان نوروزی در ماه مبارک رمضان می‌توانند در زمان افطار و سحری از تنوع غذایی، خوراکی‌ها و شیرینی‌های مخصوص خوزستان لذت کافی را برده و میهمان نوازی اهالی جنوب را در این ماه مبارک با تجربه‌ای نو سپری کنند. کما اینکه بازارچه‌های صنایع دستی در تمامی شهرهای استان پیش و پس از زمان افطار در سطح شهر و در نزدیکی سایت‌های گردشگری دایر خواهند بود و به عرضه محصولات هنرمندان بومی خواهند پرداخت.

او ادامه داد: خوزستان دارای چهار شهر ملی« رفیع، شوشتر، اندیکا، اهواز»، یک شهر جهانی« دزفول» و دو شهر ملی در آستانه ثبت« ایذه و شادگان» در حوزه صنایع دستی است و محصولات متنوعی مانند دست بافته‌های عشایری، خراطی چوب، میناکاری، ورشو، بوریا، کپو، گلیم، احرامی، پوشاک سنتی، چوقابافی، عودسازی، زیورآلات سنتی را می‌توان در بازارچه‌های این استان تهیه کرد.

او گفت: خوزستان صاحب پنج اثر ثبت جهانی «چغازنبیل، شوش، سازه‌های آبی جهانی شوشتر، کاروانسرای افضل شوشتر و بخشی از راه آهن سراسری» است. پرونده ثبت جهانی ایذه نیز تحت عنوان «منظر طبیعی تاریخی ایذه» در لیست موقت پرونده‌های ثبت جهانی قرار دارد.

عامری نصب ضمن آرزوی سالی خوش برای تمامی گردشگرانی که قصد سفر به استان خوزستان را دارند، تاکید کرد: در راستای رفاه حال گردشگران، سامانه راهنمایی و اطلاع رسانی گردشگری خوزستان« 0613605»، به صورت شبانه روزی پاسخگوی گردشگران و میهمانان نوروزی استان خوزستان خواهد بود. هموطنان عزیز، برای کسب اطلاعات دقیق از تعداد جاذبه‌ها و مسیرهای گردشگری می‌توانند با بارگیری، نصب و راه‌اندازی برنامه کاربردی گردشگریار خوزستان، اقدام کنند تا با شرایط بهتری تعطیلات خود را سپری کنند.