ایلنا گزارش میدهد:
تأثیر ناامیدی اجتماعی و شرایط اقتصادی بر افت تحصیلی دانشآموزان پایه دوازدهم
در حالی که نظام آموزشی با سختتر و مفهومیتر کردن سؤالات امتحانات نهایی سعی در ارتقاء کیفیت دارد، دانشآموزان دوازدهمی در یک بحران انگیزه عمیق به سر میبرند. کارشناسان معتقدند ناهمخوانی بین آموزش حافظهمحور مدارس و انتظارات امتحانات، همراه با تأثیر مخرب فضای مجازی و ناامیدی از آینده شغلی، باعث شده است که تلاش دانشآموزان به سمت شبامتحانی پیش برود و در نتیجه، معدل کلی کاهش یابد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، پایان دوره متوسطه و گرفتن دیپلم یک توفیق اولیه تحصیلی است. موفقیتی پایه که حالا دیگر نقش شصت درصدی معدل در کنکور آن را بیش از پیش حائز اهمیت میکند. بر اساس آمارها و اطلاعات اعلام شده؛ واقعیت تاثیر مستقیم معدل دیپلم برای ادامهی تحصیل در رشتهها و دانشگاههای برتر آنقدرها که برای قانون گذاران و معلمان و دست اندکاران حوزهی آموزش متوسطه پر اهمیت است برای تمامی دانش آموزان مهم نیست! گواه این ادعا کاهش میانگین معدل پایهی دوازدهم است. عددی که چند دهم بالاتر یا چند صدم پایین ترش شاید خیلی مهم نباشد، اما همین که بدانیم معدل دوازدهمی کشور در امتحان نهایی خرداد در محدودهی نمرات قابل قبول است به خودی خود موضوع را بسیار قابل تفکر میکند.
علل کاهش میانگین معدل دوازدهمیها از جهات مختلفی قابل بررسی است. از حوزه کلان و سیاستگذاری گرفته تا موارد و مسائل روزمره جامعه که دانش آموزان و خانوادهها با آن سروکار دارند، همگی بر موفقیت یا عدم توفیق در کسب معدل دیپلم اثر گذارند. این بار سراغ کارشناسان و فعالان حوزه آموزش و به طور مشخص پایهی دوازدهم رفتیم افرادی که هر روز با قوانین و دانش آموزان سر وکار دارند. و از نزدیک تاثیر موضوعات روز جامعه را از سویی و قوانین را از سوی دیگر بر رغبت دانش آموزان به تحصیل و مطالعه لمس میکنند و به گواه تمام آنها تلاش دانش آموز، انگیزهی دانش آموزی و شرایط اجتماع میتواند اثری مهم در افت یا پیشرفت معدل دیپلم داشته باشد.
در مناطق محروم گرفتن دیپلم دغدغه است، نه معدل بالا
«میلاد علی میرزایی» فوق لیسانس مهندسی- هسته ای و مدیر یکی از دبیرستانهای غیرانتفاعی تهران معتقد است؛ بیشترین افت معدل دوازدهم مربوط به مناطق کمتر توسعه یافته است و همچنان مدارس برتر و ویژهی کلان شهرها به واسطهی امکانات بهتری که در دسترس دارند در کسب معدل وضعیت بهتری دارند،
میرزایی کفت: در مناطق کمتر توسعه یافته حتی شاید کسب خود مدرک دیپلم هم برایشان دغدغه ای نباشد چه برسد به کسب معدل خوب برای دیپلم، وی ادامه داد: پارامترهای مختلفی در کاهش معدل نقش دارند اما از مهمترین آنها میشود به چالشی و مفهومی شدن طراحی سوالات امتحان نهایی اشاره کرد، سوالاتی که علاوه بر لزوم درک و استنباط درست از دروس در سر جلسهی امتحان پاسخ دادن به آنها نیازمند مدیریت درست زمان است و اغلب میبینیم که دانش آموز اگر نتواند زمان را مدیریت کند با مشکل کمبود وقت مواجه میشود. به عبارت دیگر سوالات زمان گیر هستند.
میرزایی با اشاره به وجود پارامتر تراز و لزوم شکل گیری ترازسازی همین امر را دلیلی بر طراحی سختتر سوالات نهایی طی سالهای گذشته عنوان کرد و ادامه داد: موضوع مهم دیگر نزدیکی زمان کنکور و امتحانات نهایی است دو فرآیند مهم در یک زمان کوتاه باید مدیریت شوند.
وی ادامه داد: به طور مثال سال گذشته در سه ماه اردیبهشت، خرداد و تیرماه دو بار کنکور و یک امتحان نهایی را دانش آموزان پشت سر گذاشتند و به این ترتیب دانش آموز از تست زنی دروس اختصاصی پایهی دهم، یازدهم و دوازدهم باید سوییچ کند روی سوالات تشریحی و مفهومی امتحان نهایی، که کاره ساده ای نیست.
این فعال حوزهی آموزش معتقد است: ساختار آموزشی ما یک ساختار «دیکته شده است» و همین امر خلاقیت و قدرت عمل را از مدارس گرفته است. وی افزود: از اشکالات ساختارهای دیکته شده این است که قدرت برای ایجاد انگیزه و علاقمند کردن دانش آموزان بسیار کم می شود.
وی با تاکید بر لزوم استمرار درس خواندن دانش آموز پایهی دوازدهمی گفت: اغلب دانش آموزان نظم مطالعاتی درستی ندارند و دانش آموزان ما دوپینگی درس میخوانند به این صورت که در روزهای منتهی به امتحان خیلی خوب درس میخوانند و این مدل درس خواندن در امتحانات نهایی خودش را نشان میدهد.البته نقش خانوادهها و دبیران در افزایش انگیزههای دانش آموزان میتواند حائز اهمیت باشد.
دانشآموزان با اطلاع از واقعیات بازار کار، انگیزهای برای درسخواندن ندارند
«محسن امید معظم» کارشناس ارشد زیستشناسی و دبیر زیست دبیرستان علامه حلی مهمترین عامل افت معدل پایه دوازدهم را کم بودن انگیزهی دانش آموزان میداند: دانش آموز امروزی با توجه به مجموعه اطلاعاتی که از موضوع ادامهی تحصیل و بازار کار دارد، انگیزهی لازم برای تلاش و استمرار را ندارد. وی ادامه داد: این بیانگیزگی گاه با تلاش دبیران و مدرسه قابل تغییر است اما در خیلی مواقع به قدری قوی است که کاری از دست کسی بر نمیآید.
امید معظم درس خواندن کم و بیانگیزه و مواجه شدن با امتحانات مفهومی و عدم یادگیری علت و معلولی را دلیل مهمی بر افت نمرات دانش آموزی برشمرد و با اشاره به شرایط اقتصادی عموم جامعه گفت: شرایط جامعه دانش آموز را برای ساختن آیندهاش از مسیر درس ناامید کرده است.
وی عنوان کرد: اگر چه مسیر درس برای تمام افراد جامعه مناسب نیست، اما در شرایط فعلی باید آگاهی لازم به دانش آموزان داده شود تا گروهی که امکان توفیق در مسیر تحصیل را دارند انگیزههای خود را افرایش دهند.
دانشآموز امروز دیگر برای کسب نمره خوب رقابت نمیکند
«عباس نعمتی فر» دانش آموخته دانشگاه شریف و از معاونان آموزشی مدارس برتر در خصوص علت افت میانگین معدل دانش آموزان پایهی داوزدهم با اظهار تاسف از اینکه دانش آموزان امروزی گرفتن نتایج درخشان برایشان هدف نیست، گفت: دانش آموزان در سالهای اخیر کمتر رقابتپذیری دارند و برای کسب نمرهی خوب کمتر با یکدیگر رقابت میکنند. به خصوص دانش آموزان رشته های تجربی و انسانی هدفشان دیگر کسب معدل خوب نیست.
وی با تاکید بر کیفی شدن طراحی سوالات آموزشی و تاثیر آن بر نمرات نهایی دانش آموزان پایهی دوازدهم، افزود: سالهای قبلتر سوالات امتحان نهایی بسیار کلیشه ای قابل پیش بینی بود، اما در سه سال گذشته آزمونها به شدت جدی و چالشی و مفهومی شده و سوالات دیگر قابل پیش بینی نیست. بطوری که بعضا دبیران هم از سوالات امتحان نهایی غافلگیر میشوند.
وی با تاکید بر اینکه چندین عامل مختلف بر روی کاهش معدل اثر بخش هستند، نقش دانش آموز را در کسب معدل خوب مهمترین نقش عنوان کرد و گفت: تمام سوالات درسی امتحانات نهایی از محتوای کتابهای درسی هستند هنوز هم دانش آموز کوشا و با انگیزه میتواند نمره و موفقیت خوبی کسب کند.
نعمتی فر مدیریتزمان را برای دانش آموزان امری مهم برشمرد و افزود: فضای مجازی یک بخشی از وقت تمام افراد جامعه را میگیرد و مدیریت زمان پرداختن به فضای مجازی برای دانش آموزان کاره ساده ای نیست، درست است که فضای مجازی انواع منابع آموزشی را دارد اما نقش مخرب آن فعلا بیشتر است.
وی تاکید کرد: به موضوع افت معدل دانش آموزان نباید نگاه بخشی نگر داشت و باید کلان فکر کرد، اما دانش آموز امروز اولویتهایش متفاوت است و روشهای مرسوم درآمدزایی برایش مطرح نیست.
وی از اینکه امروزه در بسیاری از مدارس اهل مطالعه و تحصیل بودن ارزنده نیست و درس دیگر اولویت اصلی زندگی نیست اظهار تاسف کرد.
وقتی آموزش حافظهمحور است؛ رویکرد مفهومی در امتحانات نهایی عادلانه نیست
«محمد حسن متولی» دانش آموختهی دوره دکتری، فعال حوزه آموزش و مولف کتب آموزشی معتقد است؛ تغییر طراحی سوالات امتحان زمانی مؤثر و عادلانه است که همزمان با آن، محتوای کتابهای درسی، شیوه تدریس دبیران و امکانات آموزشی مدارس نیز متناسب با این رویکرد اصلاح شود.
وی افزود: در شرایطی که بخش قابلتوجهی از آموزش همچنان حافظهمحور یا کنکوری است و بسیاری از مدارس، بهویژه مدارس دولتی، امکان آموزش عمیق و مهارتمحور را ندارند، طراحی ناگهانی سؤالات مفهومی میتواند به افت نمرات منجر شود.
متولی گفت: در عمل در برخی دروس بهویژه دروس عمومی، سؤالاتی طراحی شده که فاصله محسوسی با متن کتاب درسی و آموزش مدرسه دارد و بیشتر نیازمند مهارتهایی است که عمدتاً در کلاسهای مکمل و منابع کمکآموزشی تقویت میشود که مستلزم هزینههای بالا است. این مسئله باعث شده دانشآموزانی که به امکانات آموزشی گستردهتر دسترسی ندارند، آسیب بیشتری ببینند.
وی تاکید کرد: بنابراین میتوان گفت رویکرد مفهومی بهخودی خود عامل افت نمرات نیست؛ بلکه نبود زیرساخت آموزشی، نابرابری امکانات و ناهماهنگی میان آموزش و ارزشیابی است که این تغییر رویکرد را به عاملی برای کاهش نمرات تبدیل کرده است.
وی عدم استفاده درست از فضای مجازی را عامل تاثیرگذار دیگری برشمرد و افزود: فضای مجازی و استفاده از تلفن همراه ذاتاً نه عامل افت تحصیلی است و نه الزاماً عامل پیشرفت؛ نقش آن کاملاً به نحوه استفاده و میزان مدیریت آن بستگی دارد.
وی ادامه داد: از یکسو، اگر استفاده از تلفن همراه و شبکههای اجتماعی بدون نظارت و برنامهریزی باشد، میتواند تمرکز، نظم مطالعاتی و عمق یادگیری دانشآموزان را بهشدت کاهش دهد.
وی تاکید کرد: استفاده مداوم از محتوای کوتاه و سریع، آستانه توجه را پایین میآورد و باعث میشود دانشآموز در مواجهه با مطالعه عمیق و حل مسئله، زودتر خسته شود؛ موضوعی که مستقیماً بر افت عملکرد تحصیلی اثر میگذارد.
این فعال حوزهی آموزش تاکید کرد: فضای مجازی میتواند به یک ابزار آموزشی قدرتمند تبدیل شود. دسترسی به ویدئوهای آموزشی، کلاسهای آنلاین، حل تشریحی مسائل، منابع تکمیلی و حتی معلمان برتر کشور، فرصتی فراهم کرده که در گذشته وجود نداشت. برای بسیاری از دانشآموزان، بهویژه در مناطق محروم، این فضا میتواند بخشی از نابرابری آموزشی را جبران کند.
وی با اظهار تاسف از اینکه؛ مسئله اصلی این است که در نظام آموزشی ما، آموزش مهارت استفاده هدفمند از فضای مجازی به دانشآموزان داده نشده است، ادامه داد: تلفن همراه بیشتر به ابزار سرگرمی و حواسپرتی تبدیل شده تا ابزار یادگیری.
افت معدل دوازدهم نتیجه زنجیرهای از ناهماهنگیهاست
بنابراین میتوان گفت فضای مجازی زمانی به افت تحصیلی منجر میشود که بدون چارچوب و مدیریت رها شود و زمانی به پیشرفت تحصیلی کمک میکند که بهصورت هدفمند، آگاهانه و در خدمت آموزش به کار گرفته شود.
در پایان و با در نظر گرفتن آنچه نظر کارشناسان بود و مرور آنچه وزیر آموزش پرورش به عنوان میانگین معدل پایه دوازدهم و حدود نمره ده و پانزده صدم اعلام کرد؛ میتوان مدعی شد دانش آموز امروز، در شرایطی که اقتصاد و بازار کار را قابل پیش بینی و بر پایهی نظام تحصیلی و تلاش نمیبیند، رسیدن به جایگاه شغلی مطلوب با زحمات تحصیلی را امکانپذیر نمیداند. تلفن همراه و سرگرمیهای الکترونیک در طول سال تحصیلی دسترس است و انگیزه و تلاشش برای گرفتن نمره خوب در امتحانات چالشی کافی نیست. شاید گرفتن معدل خوب در پنج اولویت نخستش نگنجد پس دوپینگی برای شب امتحان درس میخواند.
اما توجه به این نکته ضروری است که اگرچه در نهایت نتیجه متوجه دانش آموز است اما تمام ساختار و قوانین و سیاستگذاریهاست که دانش آموز را به نقطهی عدم انگیزه میرساند. اجتماعی که بر افزایش روزافزون سرمایه و درآمد تاکید میکند. فضای مجازی که سهمی در افزایش انگیزه و تشویق جمعیت هدف به تحصیل ندارد نمیتواند از سرمایه ملی دانش آموز توقع داشته باشد منفعل از آنچه پیرامونش میگذرد و مستمر بدون در نظر گرفتن آینده تنها به کسب معدل فکر کند که چالش اساسی دانش آموز امروز، آیندهی شغلیاش محسوب میشود و نگاه و جهان بینی او ایجاب میکند سوالات چالشی امتحانات نهایی را به درست یا غلط دغدغه نداد.
