شرایط فرزندان بهزیستی بعد از ترخیص؛ امکان سکونت دختران تا ۲۵ سالگی در خانه‌های آماده‌سازی

به گزارش خبرنگار ایلنا، ریس سازمان بهزیستی به تازگی اعلام کرده است که ۱۸ سالگی سن رها کردن فرزندان بی‌سرپرست نیست. به گفته وی چون ۱۸ سال سن آسیب‌پذیری است، بچه‌ها را رها نمی‌کنیم یعنی باید به شغل زندگی مستقل و ازدواج برسند و بعد ترخیص شوند.

«حمیدرضا الوند» سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در خصوص برنامه‌های سازمان بهزیستی پس از ترخیص کودکان بهزیستی در سن ۱۸ سالگی به خبرنگار ایلنا گفت: انتقال به زندگی مستقل فرزندان تحت مراقبت، در مراحل مختلفی برنامه‌ریزی و هدایت می‌شود که می‌توان آن را در سه مرحله پیش‌رهسپاری، رهسپاری و پسارهسپاری دسته‌بندی کرد. در هر یک از این مراحل اقدامات، مداخلات و حمایت‌های خاصی تدارک دیده شده است که عمدتاً در ۸ محور قابل اجرا و پیگیری است.

به گفته وی یکی از از محورهای اصلی وضعیت سلامت، اشتغال و مسکن فرزندان است که قبل و بعد از رهسپارشدن به زندگی مستقل به این محورها توجه خاص می‌شود و چنانچه فردی آمادگی لازم را نداشته باشد، انتقال او به زندگی مستقل به تعویق خواهد افتاد. یا چنانچه پس از رهسپاری در یک دوره ۵ ساله با چالش روبه‌رو شود برنامه‌های مداخلاتی و ترمیمی ارائه خواهد شد.

این مقام بهزیستی در ادامه خاطرنشان کرد: با این حال این افراد در مقایسه با سایر افراد جامعه با چالش‌های و مخاطرات بیشتری روبه‌رو هستند. علاوه براین همه عوامل مربوط به حمایت‌ها و عوامل بیرونی نیست و عوامل محافظتی مرتبط با خود فرد و ویژگی‌ها و مشخصه‌های فردی مانند تاب‌آوری و عاملیت فرد نیز در تعیین سرنوشت افراد و فرایند مقتدرسازی آن‌ها نقش اساسی ایفا می‌کند.

توضیح درباره «خانه‌های آماده‌سازی»

الوند تصریح کرد: روند دستیابی به استقلال این جوانان و جدا شدن آنان از حمایتهای سازمان روند بسیار مهم و دشواری است که فرد به فرد متفاوت است. «بخش خانه‌های آماده‌سازی» بخشی است که پس از ۱۸ سالگی در کنار اشتغال، سقفی برای زندگی و همچنین بخش خودگردان که به منظور ممارست و تجربه اندوزی فرزندان در آستانه انتقال به زندگی مستقل که آمادگی ورود مستقیم به جامعه را ندارند در نظر گرفته شده است.

وی یادآور شد: ایجاد بخش خانه‌های آماده‌سازی در واقع یک پل حمایتی میان زندگی مؤسسه‌ای و زندگی مستقل و ارائه فرصت مناسب برای بهبود و ارتقاء سطح زندگی نوجوانان تحت سرپرستی دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی برای کسب تجارب ملموس، عینی و آمادگی جهت انتقال به زندگی مستقل ارائه می‌شود.

به گفته الوند، نوجوانان بالای ۱۸ سال تحت سرپرستی سازمان که برای انتقال به زندگی مستقل نیازمند به ارتقاء کسب توانمندی‌های اجتماعی، شغلی و تجربه اندوزی هستند و یا به دلیل تحصیلات دانشگاهی، سربازی، معلولیت و… آمادگی ورود مستقیم به جامعه را ندارند و دختران تحت سرپرستی تا سقف سنی ۲۵ سالگی می‌توانند از بخش خانه‌های آماده‌سازی استفاده کنند.

وضعیت نوجوانان پیش از خروج نهایی از چرخه‌ی حمایتی

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان بهزیستی اظهار کرد: در کنار اسکان و حمایت‌های مرحله‌ی گذار به زندگی مستقل، توانمندسازی شغلی و اقتصادی فرزندان پس از ۱۸ سالگی به عنوان یکی از محورهای اصلی برنامه‌های سازمان بهزیستی پیگیری می‌شود. هدف آن است که نوجوانان پیش از خروج نهایی از چرخه‌ی حمایتی، حداقل دو مهارت قابل ارائه در بازار کار را آموزش دیده و توانایی کسب درآمد پایدار از آن را پیدا کنند. در همین راستا اقدامات زیر در جریان است:

-معرفی فرزندان به دوره‌های فنی و مهارتی، کارگاه‌های مهارت‌محور و آموزش‌های کاربردی متناسب با نیاز بازار کار

-ایجاد فرصت کارآموزی و اشتغال حمایتی با همکاری مراکز فنی و حرفه‌ای، کارفرمایان بخش خصوصی و نهادهای کارآفرینی

-ارائه‌ی تسهیلات راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک و حمایت برای شروع شغل مستقل

-پرداخت کمک‌هزینه اولیه برای آغاز زندگی و همچنین اتصال به شبکه‌های شغلی و کارفرمایی

به گفته او در حقیقت برنامه سازمان هدایت تدریجی فرزندان به مسیر توانمند شدن است. اگرچه همچنان چالش‌هایی مانند اشتغال پایدار، … پس از ترخیص وجود دارد،

الوند در پاسخ به این پرسش که آیا گزارش رسمی درباره «سرنوشت» فرزندان ترخیص‌شده وجود دارد، گفت: بله —گزارشی با عنوان وضعیتِ افراد مستقل‌شده در مراقبت رهسپاری: مشخصه‌ها و چالش‌ها» منتشر شده است و قابل دسترس برای عموم است. این یافته‌ها مربوط به یک دوره سیزده‌ساله (از سال ۱۳۹۱تا ۱۴۰۳) بوده است. تعداد افراد انتقال‌یافته به زندگی مستقل در این دوره دوازده‌ساله ۴۲۱۹ نفر بوده است؛ که داده‌ها از گزارش‌های آماری ارسالی از بهزیستی استان‌های کشور و بانک اطلاعاتی تشکیل شده (بانک اطلاعاتی رصد و نظارت بر مراقبت رهسپاری)، استخراج و در یک روند تحلیلی قرار گرفته است. این یافته‌ها به سازمان بهزیستی کمک می‌کند تا در محورهای هشت‌گانه، بررسی‌های عمیق‌تری انجام داده و مطالعات اختصاصی‌تری رقم بخورد. تعهد به زندگی با کودکان مستلزم فداکاری قابل توجهی از سوی مراقب است.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که رئیس سازمان بهزیستی اعلام کردند که سالانه ۶ هزار فرزند ورودی داریم، در خصوص تحلیل آسیب‌شناسی این آمار گفت: یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی کیفیت حمایت اجتماعی از کودکان، بررسی علل ورود آنان به چرخه‌ی خدمات حمایتی است. هر آمار و عددی در این حوزه، روایتگر بخشی از واقعیت پنهان زندگی کودکانی است که تحت تأثیر مشکلات خانوادگی، نیازمند مداخله و مراقبت می‌شوند. در سال‌های اخیر، تلاش مجموعه‌های تخصصی حوزه حمایت اجتماعی بر این بوده است که علاوه بر شناسایی دقیق عوامل تهدیدکننده، با مداخلات هدفمند، مسیر بازتوانی خانواده و بازگشت امن کودک را هموار سازند.

الوند در ادامه افزود: در راستای همین هدف، آمار چهار سال گذشته به عنوان یک تصویر روشن، زمینه را برای تحلیل روندها، شناسایی چالش‌ها و ارزیابی میزان اثربخشی فعالیت‌های مددکاری فراهم می‌کند. ارائه جداول و تحلیل‌های زیر، تلاشی است برای نمایش دقیق این واقعیت؛ اینکه چه عواملی بیشترین سهم را در پذیرش داشته‌اند و چگونه مداخلات تخصصی توانسته‌اند مسیر زندگی بسیاری از کودکان را به سوی ثبات و بازگشت به خانواده تغییر دهند.

«ناتوانی والدین در ایفای مسئولیت‌های والدگری» از علل بالا بودن ورودی کودکان به بهزیستی

به گفته وی سازمان بهزیستی به عنوان متولی اصلی حمایت از کودکان در معرض آسیب، نقشی بنیادین در شناسایی عوامل تهدیدکننده و فراهم‌سازی شرایط امن برای رشد و بالندگی آنان دارد. یکی از مهم‌ترین ابزارهای تصمیم‌سازی در این حوزه، بررسی روند پذیرش‌ها و تحلیل عللی است که موجب ورود کودکان به چرخه خدمات حمایتی می‌شود. آمار چهار سال گذشته که در ادامه ارائه شده، تصویری روشن از واقعیت‌های اجتماعی پیش‌روی سازمان بهزیستی ارائه می‌کند؛ واقعیت‌هایی که بخشی از آن ناشی از چالش‌های خانواده، از جمله اعتیاد و ناتوانی والدین در ایفای مسئولیت‌های والدگری است.

سرپرست دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی اظهار کرد: ارائه این جداول و تحلیل‌ها تلاشی است در جهت نمایش اینکه چگونه بهزیستی، با تکیه بر خدمات تخصصی مددکاری و اجرای برنامه‌هایی همچون بازپیوند و توانمندسازی خانواده، توانسته مسیر بازگشت تعداد قابل توجهی از کودکان را به محیط امن خانوادگی هموار سازد. این گزارش می‌کوشد ضمن بازتاب دادن وضعیت موجود، اثربخشی اقدامات سازمان را نیز نشان دهد و زمینه‌ای برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر و هدفمندتر در سال‌های پیش‌رو فراهم آورد.

وی تاکید کرد: مطابق آمار ثبت‌شده در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴، روند پذیرش کودکان در سازمان بهزیستی نوسانی اما به‌طور کلی افزایشی بوده است. در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰، میزان پذیرش ۵/۱۱ درصد افزایش داشته است. این عدد بیانگر شدت یافتن عوامل خانوادگیِ آسیب‌زا و افزایش موارد نیازمند مداخله است. در سال ۱۴۰۲ پذیرش‌ها یک درصد کاهش نشان داده که می‌تواند حاصل بخشی از اقدامات پیشگیرانه و مداخلات مددکاری باشد.

الوند ادامه داد: با این حال در سال ۱۴۰۳ مجدداً شاهد افزایش ۴/۱۲ درصدی هستیم که بیانگر بالا بودن میزان تقاضا برای خدمات حمایتی و ضرورت تقویت برنامه‌های مداخله‌ای است. این روند نشان می‌دهد که بهزیستی علاوه بر افزایش حجم ورودی، نقش مهمی در شناسایی کودکان در معرض آسیب و ارائه خدمات تخصصی ایفا کرده است. در عین حال افزایش پذیرش می‌تواند نتیجه شناسایی فعال، مداخلات به‌موقع و ارجاعات سیستمی به بهزیستی باشد. این روند لزوم تقویت سیاست‌های خانواده‌محور و برنامه‌های پیشگیری و بازتوانی را پررنگ‌تر می‌کند.

این مقام سازمان بهزیستی خاطرنشان کرد: بررسی روند چهار سال گذشته نشان می‌دهد علت پذیرش فرزندان فوت سرپرستان، زندانی بودن سرپرستان، مفقودالاثر شدن سرپرستان، مجهولالهویه بودن و رها شدن کودکان، عدم صلاحیت سرپرستان، بیماریهای صعب العلاج و اعتیاد سرپرستان می‌باشد که اعتیاد والدین اصلی‌ترین علت پذیرش کودکان در مراکز بوده است. این موضوع بیانگر آن است که اعتیاد همچنان یکی از مهم‌ترین عوامل فروپاشی عملکرد والدگری، غفلت و ایجاد محیط‌های پرخطر برای کودکان محسوب می‌شود.

به گفته وی، بررسی آمار خروج از مراکز نگهداری شبانه روزی در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که روند خدمات مددکاری اجتماعی سازمان بهزیستی در مسیر مثبتی قرار داشته است، این خروجی‌ها در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ حدود ۵/۹ درصد افزایش یافته که بیانگر اثربخشی مداخلات اولیه و پیگیری‌های تخصصی مددکاران است. در سال ۱۴۰۲ نیز با وجود ثبات نسبی در تعداد پذیرش‌ها، ترخیص‌ها با ۶/۰ درصد افزایش ادامه یافته که نشان می‌دهد روند بازتوانی خانواده‌ها حفظ شده است.

الوند با بیان اینکه نقطه اوج این روند در سال ۱۴۰۳ است، گفت: جایی که تعداد ترخیص‌ها با ۹/۳۹ درصد افزایش نسبت به سال قبل، جهشی چشمگیر داشته و حکایت از بهبود قابل توجه فرآیندهای بازپیوند، توانمندسازی خانواده‌ها و افزایش اثربخشی مداخلات مددکاری دارد. این رشد قابل توجه نشان می‌دهد که با وجود چالش‌های ناشی از آسیب‌های خانوادگی، رویکردهای تخصصی و خانواده‌محور سازمان بهزیستی توانسته مسیر بازگشت کودکان به محیط امن خانوادگی را هموارتر و مؤثرتر سازد.

«اعتیاد» نقطه ورود اصلی بسیاری از کودکان به چرخه حمایت بوده است

وی بیان داشت: نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که اگرچه «اعتیاد» نقطه ورود اصلی بسیاری از کودکان به چرخه حمایت بوده، اما کار مددکاری مؤثر، ارزیابی‌های دقیق و مداخلات حمایتی به‌موقع، نقش مهمی در کاهش مدت ماندگاری و ایجاد ثبات دوباره در خانواده‌ها داشته است. این روند بیانگر آن است که حتی در مواردی با آسیب‌زایی بالا، مداخله حرفه‌ای می‌تواند ساختار خانواده را بازتوانی کرده و شرایط لازم برای بازپیوند را فراهم سازد.