احداث ۹۳ مدرسه با ۸۹۰ کلاس درس از ابتدای امسال/ آموزش و پرورش تهران ۳۲ ملک مازاد دارد

به گزارش خبرنگار ایلنا، بعد از سپری شدن دوران اوج کرونا که موجب تعطیلی مراکز آموزشی کشور ما و خیلی از کشورهای دیگر شد، شاهد افزایش فرسودگی و تشدید عوامل آسیب‌زا به ساختار فیزیکی مدارس خالی از دانش آموز بودیم. با افول شرایط پاندمی کرونا، وزارت آموزش و پرورش و زیر مجموعه آن؛ سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، برای رسیدگی به مدارس نیازمند به تخریب، بازسازی و مقاوم‌سازی دست به کار شد و بر اساس اولویتی که ادارات آموزش و پرورش اعلام کردند، عملیات نوسازی، بازسازی و مقاوم‌سازی مدارس را به عنوان یک طرح ملی آغاز کرد. 

خیرین در ساخت مدارس ۲۵ تا ۳۰ درصد مشارکت دارند

بر اساس آنچه کارشناسان می‌گویند، ساخت یک فضای آموزشی از آغاز کار تا بهره برداری از آن، در حال حاضر حداکثر حدود دو سال طول می‌کشد؛  آمارهای موجود نشان می‌دهد از آغاز حرکت جهادی سازمان نوسازی مدارس در سال ۱۴۰۱ تا امروز ۹۳ باب مدرسه با ۸۹۰ کلاس درس و با زیربنای ۱۲۰ هزار و ۱۵۹ متر مربع احداث شده است. همچنین برای ساخت این تعداد مدرسه در سال جاری، حدود ۸۵۰ میلیارد تومان اعتبار از محل اعتبارات دولتی و مشارکت خیرین مدرسه ساز تامین شده است. در واقع از اول فروردین ماه سال جاری تا به امروز به ازای هر روز، ۲.۸ کلاس درس آماده و به دانش آموزان استان تهران تحویل داده شده است. 

برای رصد این فرایند، با دعوت سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، خبرنگاران از چهار مدرسه نیازمند به تخریب، نوسازی و مقاوم‌سازی در شهر تهران بازدید کردند؛ مدارسی که حالا دیگر تبدیل به مدارسی در سطح نوساز شده‌اند و آماده میزبانی از دانش آموزان کشور. «مدرسه ماندگار شهید مدرس» با قدمتی بالغ بر نیم قرن، «مدرسه خیری مرتضی محمد گیاهی»، «مدرسه (آموزشگاه) روح‌انگیز بهرامی» و «مدرسه به روزان»، مدارسی بودند که به عنوان نمونه مورد بازدید قرار گرفتند. 

در ابتدای این بازدید یک روزه، به مدرسه ۶ کلاسه به روزان در منطقه ۱۲ تهران رفتیم. این مدرسه که احتمالا به عنوان دبستان شروع به کار خواهد کرد، به صورت مشارکتی توسط دولت و خیرین ساخته شده بود. 

«عباس زارع» مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس شهر تهران که در این بازدید خبرنگاران را همراهی می‌کرد از اهمیت مشارکت خیرین در ساخت مدارس گفت و تاکید کرد: میزان این مشارکت متفاوت است؛ در برخی پروژه‌ها تا ۸۰ درصد هم مشارکت خیرین را داریم و در برخی پروژه‌ها این مشارکت کمتر است، اما به طور متوسط می‌توان گفت خیرین در ساخت مدارس ۲۵ تا ۳۰ درصد مشارکت دارند و باقی هزینه‌ها را دولت تقبل می‌کند. 

زارع وضعیت نیاز به تخریب و بازسازی مدارس در استان تهران را ۱۵ درصد اعلام کرد. او در این خصوص توضیح داد: حدود ۸ هزار و ۳۹۰ کلاس تخریبی داریم که بیشتر در شهر تهران است و ۱۳ هزار و ۵۹۰ کلاس نیازمند مقاوم‌سازی هستند که این آمار نیز بیشتر مربوط به شهر تهران است. 

چالش افت قیمت خانه‌های مسکونی مجاور مدارس

یکی از مسائلی که در بازدید از مدرسه به روزان به چشم می‌خورد، حیاط کوچک و نبود فضای ورزشی بود. با اینکه یک مدرسه ۶ کلاسه طبیعتا جمعیت زیادی نخواهد داشت، اما به هر حال همان تعداد دانش آموز که با توجه به گروه سنی نیازمند فضایی باز برای بازی و دویدن و ورزش هستند باید در این فضای کوچک چگونه انرژی خود را تخلیه کنند و ساحت بدنی و فیزیکی آن‌ها چگونه رشد پیدا کند؟ 

کوچه و خیابان‌های تنگ و باریک از معضلات محله‌ای بود که مدرسه به روزان در آن واقع شده است. پیمانکار این پروژه از سختی‌های دوران ساخت مدرسه اینطور گفت: همسایه‌هایی که در این کوچه ساکن هستند واقعا در زمان ساخت مدرسه با ما همراهی نکردند، البته معدود افرادی هم بودند که برای این فضا که قرار است تربیت فرزندان آن‌ها را برعهده بگیرد ارزش قائل بودند، اما سایر افراد اعتراض می‌کردند و می‌گفتند با ساختن این مدرسه ارزش خانه‌های ما را پایین آوردید. دیگر هیچ کسی حاضر نیست در یک کوچه باریکی که یک مدرسه دبستان هم در آن قرار دارد خانه بخرد. 

او در خصوص حمل و نقل دشوار مصالح نیز درد دل بسیاری داشت. ظاهرا ساخت مدرسه برای سازندگان آن، دوران سختی بوده اما به هر حال از اینکه مدرسه‌ای نوساز در اختیار فرزندان کشور قرار گرفته بود، احساس خوشحالی می‌کردند. 

جای خالی هویت ایرانی-اسلامی در معماری مدارس 

احتمالا لازم به توضیح نیست که با بودجه‌های محدود و کمبود فضا و ضرورت تسریع در ساخت مدرسه جز آجر و سنگ فیروزه‌ای ردپایی از نشانه‌های ایرانی- اسلامی در این مدرسه دیده نمی‌شد و این در حالی است که از سالهای قبل تا به امروز یکی از موضوعاتی که بارها مورد تاکید مقامات عالی کشوری و وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته است، توجه به ماهیت معماری ایرانی-اسلامی در ساخت مدارس کشور و فضاهای آموزشی و توجه به جلوه‌های زیبایی‌شناسی متناسب با بستر آموزش است. این موضوع و ارتباط آن با بحث به کارگیری مصالح تولید ایران در ساخت و سازها، هر چند از نظر اقتصادی، خودکفایی و فرهنگی اهمیت زیادی دارد، اما با وجود کمبودهای بودجه‌ای نمی‌توان انتظار داشت که چنین خواسته‌ای در همه سازه‌های آموزشی رعایت شود، چرا که با شرایط کنونی اقتصادی و عدم ثبات قیمت مصالح ساختمانی، ساخت فضاهای آموزشی که اکثرا هم با بودجه دولتی و مشارکت خیرین امکان ساخت آن فراهم می‌شود، به ثمر رسیدن طرح‌های عمرانی و نوسازی مدارس کار ساده‌ای نیست. 

در بازدید از مدرسه دیگری یعنی مدرسه خیری مرتضی محمد گیاهی یکی از نکات مثبتی که به چشم می‌خورد، حفظ درختان کهن سال این مدرسه در حیاط کوچک آن است که در نوع خود کار قابل تحسینی است. توجه به اهمیت فضای سبز و حفظ و نگهداشت آن نه تنها به زیبایی حیاط کوچک این مدرسه کمک کرده بود که می‌توانستیم با ارفاق معماری ساده و چند سنگ فیروزه‌ای روی آجرها را به عنوان نشانه‌ای از معماری ایرانی در کنار درخت‌های پیر حیاط که با احترام حفظ شده بودند، بپذیریم. 

در ادامه بازدید یک روزه اهالی رسانه، به مدرسه (آموزشگاه) روح‌انگیز انجامی در منطقه ۱۶ تهران رفتیم. این مدرسه دارای ۱۵ کلاس درس بود و حدود دو هزار مترمربع زیربنا داشت. 

مدرسه انجامی آماده بهره برداری و جزو مدارس تخریبی و بازسازی شهر تهران بود و به همین بهانه در حین بازدید، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس شهر تهران توضیحی در مورد تعداد مدارسی که بعد از انقلاب ساخته شده اند، ارائه کرد و گفت: ۷۴ درصد مدارس دولتی استان تهران که ۶۵۵۰ مدرسه هستند، بعد از انقلاب اسلامی ساخته شده اند. 

اهمیت توجه به کیفیت مدارس و تاثیر آن در روحیه و تربیت دانش آموزان

با توجه به اینکه در کنار آمار کمی باید به کیفیت ساختار مدارس نیز توجه داشت، این سوال مطرح است که آیا این آمارهای کمی مشمول استانداردهای کیفی هم هستند؟ بنابراین یکی از معضلات مدارس علاوه بر بحث ایمنی، مقاومت و نیاز به نوسازی، کمبود فیزیکی فضاست. همین کمبود فیزیکی شاید سازندگان را مجبور کند، برخی از ابعاد کیفی یا حتی زیبایی‌شناسی را در ساخت مدرسه نادیده بگیرند. ضمن اینکه باید توجه داشت که بعد از افزایش مهاجرت اتباع و حتی مهاجرت‌های داخل کشوری، معضل کمبود فضای آموزشی محسوس‌تر هم شده است، این یعنی ممکن است اولویت‌ها جابه‌جا شوند و صرفا همین که فضایی با امکان تحصیل دانش آموزان بیشتری وجود داشته باشد در نسبت با مدرسه‌ای که شامل ابعاد زیبایی شناختی، فضای ورزشی، آمفی تئاتر و… باشد در اولویت قرار بگیرد و روشن است که تاثیر این کاهش بعد کیفی را در تربیت و روحیه دانش آموزان نمی‌توان انکار کرد. 

زارع در ادامه بازدید خبرنگاران در رابطه با بحث کمبود فضا، با اشاره به اینکه سرانه فیزیکی برای دانش آموزان استان تهران ۳.۸ است، گفت: البته متوسط سرانه فیزیکی برای هر دانش آموز در کشور ۵.۲ است و سازمان نوسازی سعی دارد با اقدامات جهادی خود این سرانه را هرچه بیشتر به استاندارد نزدیک کند. 

استان تهران شرایط خوبی از نظر فضای آموزشی ندارد

اخیرا و در ایام دهه فجر، هزار و ۱۰۰ مدرسه در کل کشور با حضور رئیس جمهور افتتاح شد، ولی به طور کلی استان تهران شرایط خوبی از نظر فضای آموزشی ندارد. زارع نیز به این موضوع اذعان کرد و راهکاری را که برای حل این مشکل وجود دارد، اینگونه توضیح داد: مولدسازی می‌تواند مشکل کمبود فضا را حل کند. در استان تهران ارزش زمین زیاد است و از طریق مولدسازی می‌توان مشکل مذکور را حل کرد. 

به گفته وی آموزش و پرورش شهر تهران در حال حاضر ۳۲ ملک مازاد دارد و همه این موارد رصد شده و اگر مولدسازی عملیاتی شود و املاک مازاد فروش برود و فرایند مزایده انجام شود، احتمالا خیلی از مشکلات حل خواهد شد و امید است که امسال به نتیجه برسد. 

برخی مناطق شهر تهران فرسودگی بیشتری دارند و طبیعتا رسیدگی به این مناطق باید دقیق‌تر انجام شود. بر اساس آنچه بارها مسئولان آموزش و پرورش شهر تهران بیان کرده‌اند و آنچه مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس شهر تهران به خبرنگاران گفت مدارس مناطق ۶ و ۸ و ۱۱ و ۱۲ بیشترین فرسودگی را دارند. 

بدترین وضعیت سرانه دانش آموزی را در منطقه ۱۷ شهر تهران داریم

شهرستان‌های استان تهران نیز مشکلات خاص خودشان را دارند، این مدارس نه تنها دچار فرسودگی هستند، به دلیل ارزان‌تر بودن قیمت مسکن، معمولا میزبان مهاجران و اتباع می‌شوند. شهرستان‌های شهریار، دماوند و شهر ری بیشترین معضلات را از نظر فرسودگی در بین سایر شهرستان‌های تهران دارند. زارع با بیان این مسائل از مکان‌یابی نقطه‌ای برای رفع این مشکل گفت و در مورد عملیات مکان‌یابی نقطه‌ای اینطور توضیح داد: ما جلساتی با روسای مناطق و معاونین آن‌ها و سازمان مدیریت و فرمانداری‌ها برگزار کردیم تا جزئیات را دریافت کنیم. می‌دانیم که به طور مثال در منطقه ۱۶ تراکم وجود دارد یا می‌دانیم که بدترین وضعیت از نظر سرانه دانش‌آموزی را در منطقه ۱۷ داریم؛ ۲.۶۹ سرانه دانش آموزی این منطقه است و بعد از آن، منطقه ۴ شهر تهران با ۳.۱۵ سرانه در رتبه بعدی قرار دارد. 

مکان‌یابی نقطه‌ای کمک می‌کند که مناطقی با سرانه کم و تراکم بالا شناسایی شود. نوسازی در این مناطق کار جدی‌تری دارد. البته یکی از مشکلات آموزش و پرورش در مکان‌یابی نقطه‌ای این است که باید دست به پروژه‌هایی بزند که از نظر مالکیت مشکلی نداشته باشد تا تاخیری در روند پروژه‌ها به وجود نیاید. زارع در صحبت‌های خود از اتمام مکان‌یابی نقطه‌ای در تهران خبر داد و اینطور گفت که هفته آینده جلسات با روسای شهرستان‌های استان تهران و مناطق آغاز می‌شود. 

البته باید یادآوری کرد که مکان‌یابی روند آسانی نیست؛ چرا که بر این مبنا مدرسه باید جایی ساخته شود که نزدیک اتوبان، مسیل‌ها، رودخانه‌ها، برق‌های فشار قوی، قبرستان‌ها، کلانتری‌ها، قنات‌ها و… نباشد. همچنین سند مکانی که برای مدرسه انتخاب می‌شود باید شش دانگ به نام آموزش و پرورش باشد. ساخت مدرسه با ساخت هر فضای عمومی دیگری فرق دارد و خیلی نکات ریزی را باید در این روند مدنظر قرار داد. 

مدارس ماندگار؛ تجربه متفاوتی از دوران مدرسه

مدارس ماندگار با توجه به قدمت‌شان طبیعتا نیاز به نوسازی و مقاوم‌سازی دارند، ضمن اینکه اقدامات این چنینی نباید هویت و ماهیت تاریخی مدرسه را از بین ببرد یا اگر معماری ویژه‌ای دارد به آن صدمه‌ای وارد کند. بنابراین تجهیز و نوسازی این مدارس علاوه بر اینکه باید نیازهای روز دانش آموزان را در برگیرد، لازم است بعد تاریخی این فضاهای آموزشی را مدنظر داشت. هویت ایرانی-اسلامی این سازه‌ها می‌تواند الگویی برای سازندگان سایر مدارس باشد، بطوری که با کمترین فضا اما با خلاقیت و طراحی درست بیشترین بهره را از فضا ببرند و هم ایده‌هایشان به هویت و ملی ایرانی دانش آموزان نزدیک‌تر باشد. 

زارع در جریان بازدید از مدرسه ماندگار شهید مدرس در شهر ری که به صورت کامل نوسازی و مقاوم‌سازی شده است، درخصوص این پروژه توضیح داد: کار نوسازی در مدارس واقعا تخصصی است و اتفاقا در این پروژه هاست که توان سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور مشخص می‌شود.

مقاوم‌سازی این مدرسه با زیربنای ۵۵۰۰ مترمربع و با ۵۴ باب فضای آموزشی، آزمایشگاهی و اداری، بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان هزینه در برداشته و یکی از نکات مثبت در حفظ و نگهداری مدارس ماندگار این است که میراث فرهنگی روی این اماکن نظارت دارد و اجازه نمی‌دهد نمای این مدارس را تغییر دهند. مدرسه شهید مدرس نیز نمایی از شیشه‌های رنگی دارد و شاید در نوع خود حداقل در شهر تهران بی‌مانند باشد؛ کلاس‌های درسی پر از نورهای رنگی، حیاطی بزرگ با کاج‌های کهنسال و… فضایی متفاوت از سایر مدارس برای دانش آموزان این مدرسه فراهم می‌کند و احتمالا تا سال‌های سال پس از پایان دوران مدرسه حتی اگر علوم و ریاضی و اشعار فارسی را از یاد ببرند، بازی نورها و رنگ‌ها در جای جای این مدرسه را فراموش نخواهند کرد. زارع نیز از تقویت تمام پی‌های ساختمان این مدرسه و تسمه کشی سقف‌ها و جان‌پناه‌های آن گفت.

در دورانی که دبیرستان پسرانه مدرس، در دست نوسازی و مقاوم‌سازی بوده، دانش آموزان این مدرسه در سایر مدارس منطقه تحصیل کرده اند و حالا با آمادگی مدرسه برای بهره برداری قرار است دانش آموزان در اولین فرصت در همین سال تحصیلی به مدرسه خود بازگردند.

پس از پایان بازدید از چهارمین و آخرین مدرسه نوسازی شده و با عبور از محلاتی که برخی از آنها به نوعی دچار محرومیت های کمی و کیفی بودند و هستند، این نکته قابل تامل به نظر رسید که توجه به آموزش و پرورش و دغدغه های آن به عنوان بزرگترین دستگاه دولتی کشور با بیشترین نیروی انسانی و به عنوان مزرعه پرورش سرمایه های انسانی آینده کشور، اهمیت بسیار زیادی دارد. در مجاورت برخی مدارس در محلاتی جنوبی‌تر شهر، محرومیت و فقر در ظاهر خانه‌ها و سازه‌های ناایمن و فضای متراکم آنجا به راحتی قابل رویت بود. تاثیرات محله و فرهنگ آنجا بر مدرسه و دانش آموزانش به عنوان عضوی از همان محله، یکی از موضوعات حساسی است که در سند تحول بنیادین آموزش نیز اشاراتی به آن شده و تحت عنوان «مدرسه؛ کانون تربیتی محله» مطرح شده است. بنا بر این اصل اگر مدرسه در نقش یک کانون فرهنگی و تربیتی بتواند از برخی ناهنجاری‌ها و جراحات مناطق و محلات محروم بکاهد، می‌توان امیدوار بود که این ایده کارآمد است و باید هزینه مادی و معنوی بیشتری برای اجرا و عملیاتی شدن این مهم در نظر گرفت، چرا که اصلاح یک مدرسه و سرمایه‌هایش در واقع به اصلاح اجتماع منجر خواهد شد.

به بهانه بازدید از این مدارس حالا می‌دانیم سرانه فضای آموزشی کشور به بیش از ۵ متر مربع رسیده است، اما باید دید تا رسیدن به نقطه مطلوب چقدر فاصله داریم؟!