در گفت‌وگوی تفصیلی با ایلنا مطرح شد:
قدمت بیش از هزار ساله آیین عید فطر در خوزستان/ آیین‌های زیبای اعراب خوزستان در عید فطر
خوزستانی‌ها در عید سعید فطر آداب و رسوم ویژه‌ای برگزار می‌کنند که نشان از بزرگ شمردن این روز با عظمت است.
به گزارش خبرنگار ایلنا از خوزستان، عید فطر برای عشایر عرب خوزستان دارای آیین‌های زیبایی است که قدمت آن بالای هزار سال است. در بین عشایر عرب خوزستان گرد هم نشستن در محلی به نام مضیف و صرف قهوه تلخ و داغ یا چای در این روز مرسوم است.
عشایر بومی در ادامه این روند، به خانه‌های دوستان و آشنایان با رعایت ترتیب سنی از کهنسال تا جوان برای انجام دید و بازدید مراجعه می‌کنند. عیدی دادن به کودکان رسم جدا نشدنی عید فطر است به طوری که در ایام عید، کودکان با خواندن اشعاری از بزرگتر‌ها و یا پدران خانواده درخواست عیدی می‌کنند و پرداخت عیدی از سوی بزرگتر‌ها در ایام عید فطر از رسومات کهن بومیان عرب منطقه است.
در این دید و بازدیدها و دور هم‌نشینی‌ها بسیاری از مشکلات همچون اختلافات و گرفتاری‌ها مطرح می‌شود و در بیشتر موارد با میانجی‌گری و تعاون به حل مشکل می‌انجامد.
آنچه در ادامه می خوانید حاصل گفت و گوی ایلنا با احمد جابری، یکی از فعالین فرهنگی استان خوزستان است که رسومات این عید بزرگ را به صورت کامل شرح می‌دهد.
چرا آیین عید فطر در استان خوزستان متفاوت است؟
عید فطر یکی از مناسبت‌های دینی و سنتی بسیار مهم نزد خوزستانی‌ها به ویژه عرب‌های خوزستان به شمار می‌آید. گرچه عید فطر به عنوان اتمام و پایان‌بخش یک آیین عبادی بزرگ که روزه‌داری ماه مبارک رمضان است، می‌باشد و از نظر جایگاه و منزلت دینی نزد همه مسلمانان همانند عید قربان که در پایان مناسک عبادی حج است و از شأن و جایگاه مهمی برخوردار بوده، اما اشاره به این نکته نیز حائز اهمیت است که عید فطر علاوه بر جایگاه دینی آن نزد مردم عرب خوزستان، از یک جایگاه سنتی و قومی مهم نیز برخوردار است. به این معنی که مردم عرب خوزستان این روز را به عنوان یک نقطه عطف مهم در تقویم حافظه جمعی خود به خاطر سپرده‌اند تا هرچه باشکوه‌تر به رسومات فلکلوریک خود که در معرض فراموشی و کم رنگ شدن است، بپردازند و جامه نوینی بر پیکره این یادگار کهن خود بپوشانند تا با فرارسیدن هر عید فطر این مناسبت مهم را تجدید کنند.
عید فطر در باور مردم عرب خوزستان بیش از یک مناسبت تاریخی سالنامه‌ای است، چرا که همواره با رسم و رسومات سنتی دیگر خود گره خورده است و به محض یادآور شدن یکی از این رسومات، آیین عید فطر نیز بطور ناخودآگاه در ذهن حاضر می‌شود؛ بنابراین یکی از دلایل اصلی تمایز و تفاوت آیین عید فطر نزد مردم عرب خوزستان، همین درهم آمیختگی و درهم تنیدگی باورهای سنتی و فلکلوریک با مراسم عید فطر است و همین امر باعث شده که عید فطر بیش از یک مناسبت دینی معمولی و برخلاف سایر مناسبت‌های مذهبی دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد.
علت دیگر آن به احتمال بسیار قوی به عقیده من، عامل تاریخی است. از آنجا که آیین عید فطر در طول ادوار تاریخی مختلف از اهمیت به سزایی برخوردار بوده و نسل به نسل بین مردم خوزستان منتقل و بر اهمیت احیای مراسم آن تأکید می‌شده، لذا می‌توان از آن به عنوان یک موروث تاریخی مهم نام برد که از اجداد و نیاکانمان به ما منتقل شده و این احساس را در ما برمی‌انگیزدکه نسبت به احیای این آیین به عنوان اندوخته‌ای تاریخی و کهن که از گذشتگان به ما رسیده، اهتمام ویژه‌ای داشته باشیم.
در خصوص این آیین توضیح دهید که چه اتفاقاتی در آن می‌افتد؟
یکی از شاخصه‌های مهم عید فطر نزد مردم عرب خوزستان، اتفاقاتی است که در این روز، جاری می‌شود. اگر بخواهیم این اتفاقات را به صورت زنجیره‌وار عنوان کنیم باید بگوییم که مردم پس از برگزاری نماز عید در مساجد و حسینه‌ها، روانه خانه‌های خود می‌شوند تا مراسم دید و بازدید را شروع کنند. تبریک عید فطر و ابراز شادی و شعف معمولا از خانه خود فرد شروع می‌شود، به این صورت است که اعضای خانواده سراغ بزرگ خانواده می‌روند و عید را به او تبریک می‌گویند و با بوسیدن دست یا پیشانی، لطف و محبت خود را به وی ابراز می‌دارند. پس از آن نوجوان‌ها و جوان‌ها همراه با بزرگان و ریش سفیدان خانواده به صورت دسته جمعی به دید و بازدید و تبریک عید به خانه‌های بستگان نزدیک خود و همسایه‌ها می‌روند و معمولا دیگر بستگان چنانچه در مجاورت خانه خود فرد ساکن باشند به دسته این افراد ملحق می‌شوند و مراسم دید و بازدید از همسایه‌ها و آشنایان دورتر را به انجام می‌رسانند؛ و اما اتفاق جالب توجه در این میان، عید دیدنی‌های کودکان است، به این نحو که کودکان در دسته‌های چند نفره با گرفتن کیسه‌های مخصوص عیدی در دستان خود با شور و نشاط خاصی به خانه‌های همسایه‌ها رفته و یک صدا با لحن و ریتم خاصی از صاحبخانه می‌خواهند به آنها عیدی بدهد که عیدی آنها هم از نقل و آجیل و شرینی تا اسکناس‌های نو متفاوت است.
مهمترین شاخصه در این بازدید چیست؟
یکی از شاخصه‌های مهم این عید دیدنی‌ها که بسیار به چشم می‌آید پوشش سنتی و محلی مردم عرب خوزستان است. در این روز مردم غالبا لباس‌های نو و محلی خود که دشداشه و چفیه و گاهاً عقال است د و به عنوان شاخصه بارز قومیت عرب شناخته می‌شود را به تن و مراسم خود را آغاز می‌کنند.
جوانان در دسته‌های جمعی اقدام به شعرخوانی با مضمون گرامیداشت عید و اخلاق پسندیده و افتخار و مباهات به مهمان‌نوازی و بخشش با ریتمی ضربی و رقصان می‌کنند و همزمان با شعرخوانی دست هم می‌زنند. در مراسم پذیرایی از مهمانان علاوه بر تنقلات و آجیل و شیرینی از قهوه نیز استفاده می‌شود. که دارای روش خاصی است به این صورت که ظرف مخصوص قهوه که "دلّه" نامیده می‌شود با دست چپ و فنجان‌های کوچک مخصوص نوشیدن قهوه با دست راست گرفته می‌شود و پس از ریختن مقدار کمی قهوه در فنجان از سیدها سپس ریش سفیدان و از سمت راست مجلس پذیرایی می‌کنند.
در خصوص رقص شمشیر در ایام عید فطر توضیح دهید؟
رقص شمشیر یک سنت فلکلوریک و مردمی قدیمی نزد مردم عرب به ویژه مردم عرب کشورهای حوزه خلیج و شهرهای جنوبی ایران مانند قشم و کیش و مناطقی از بندرعباس و بوشهر است و ظاهرا در این چند سال اخیر به همان نحوی که در این شهرها اجرا می‌شود، در بین مردم عرب خوزستان نیز مرسوم شده است، البته ناگفته نماند که شمشیر هلالی همواره نماد مردم عرب بوده و به عنوان سمبل عدالت‌خواهی و دادخواهی و دفاع و پایداری در طول تاریخ شناخته شده بود.
رقص شمشیر معمولا به صورت گروهی انجام می‌شود و همراه با نواختن موسیقی سنتی اجرا می‌شود، البته به صورت انفرادی و گاهی اوقات نیز سوار بر اسب نیز انجام می‌شود و به این صورت است که فرد یا افراد با پوشش عربی و کمربند چرمی مخصوص که از روی دوشانه به سمت کمر بصورت ضربدری بسته می‌شود، اقدام به حرکت دادن شمشیر به صورت موزون و هماهنگ با ریتم موسیقی در حال نواختن می‌کند و خود نیز با حرکت دادن دست دیگر و پاهای خود نمایی جذاب و زیبا از این رقص را به نمایش می‌گذارد.
فقط همین رقص وجود دارد؟
نوع دیگری از رقص وجود دارد که به جای شمشیر از ساقه‌های باریک گیاه بامبو با سرهای خم شده بصورت ل استفاده می‌شود. نوع دیگری از رقص شمشیر وجود دارد که در آن دو فرد رقصنده به صورت نمایشی اقدام به رد و بدل کردن ضربات شمشیر با همدیگر می‌کنند که از صدای چکاچک شمشیرها و موسیقی زنده در حال نواختن، آهنگ زیبایی به وجود می‌آید که فوق‌العاده جذاب و شنیدنی است.
این آیین تا چه اندازه توانسته نشاط اجتماعی را در خوزستان برقرار کند؟
با توجه به جایگاه اجتماعی حائز اهمیت آیین عید فطر نزد مردم عرب خوزستان که پیشتر به آن اشاره شد، می‌توان این آیین را جزو آن دسته از کارهایی در نظر گرفت که باعث به وجود آمدن نشاط اجتماعی در بین مردم شده است چرا که با جرای مراسم دید و بازدید و عید دیدنی و نشست و برخواست‌های خانوادگی و شب نشینی‌هایی که تا چند روز پس از عید فطر همچنان پابرجاست باعث استحکام روابط اجتماعی و تبادل نظر و مطرح کردن مسائل روزمره و ارائه راهکار در ارتباط با مشکلات موجود، می‌شود.
علاوه بر این نمی‌توان از شعرخوانی‌ها و شعر سرودن‌ها و اظهار نظرها در سطح وسایل ارتباط جمعی که در ارتباط با آیین عید فطر نوشته و گفته می‌شود، چشم پوشید، چرا که این نوع فعالیت‌های اجتماعی خود باعث رونق و نشاط هرچه بیشتر روابط اجتماعی و استحکام آن می‌شود.
ناگفته نماند که با مطرح شدن موضوع آیین عید فطر مردم خوزستان در فضای مجازی و وسایل ارتباط جمعی به صورت فراگیر، باعث جلب توجه و اظهار علاقه دیگر اقلیت‌ها نسبت به شناخت این آیین می‌شود که این خود می‌تواند یکی از مهمترین مصادیق نشاط اجتماعی و توسعه روابط اجتماعی و گره زدن آیین‌های اقلیت‌ها به همدیگر باشد.
