دلایل مشارکت اندک مردم عراق در انتخابات/ چالش‌های جدید بغداد و اربیل

برگزاری انتخابات پارلمانی عراق، یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی منطقه، در روزهای اخیر بود. برخلاف انتظار، ائتلا تحت رهبری حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق، در این دوره از انتخابات، نتوانست خود را در مقام پیروز میدان نشان دهد. برای بررسی بیشتر این موضوع با «محمد علی دستمالی» کارشناس مسائل سیاسی منطقه به گفت‌وگو پرداختیم که به شرح ذیل از نظر می‌گذرد.

ارزیابی اولیه شما از انتخابات پارلمانی عراق چیست؟

محمدعلی دستمالی: در مورد تاثیر ثبات و امنیت عراق بر تحولات منطقه، می‌توان به نکات فراوان و مفصلی اشاره کرد اما در چنین گفت‌وگوی کوتاهی فقط می‌توان به بیان این موضوع اکتفا کرد که عراق، نه تنها از حیث تاثیرگذاری بر تحولات سیاسی و امنیتی و منطقه و همچنین تاثیرپذیری از تحولات، بلکه از حیث چند و چون تحولات اجتماعی و آگاهی سیاسی داخل این کشور، محل تامل است. ما در این دوره از انتخابات، شاهد گونه‌ای از موضع‌گیری آشکار مردم عراق بودیم و دیدیم که بسیاری از آنها به انتخابات پشت کردند و فقط ۴۴ درصد از واجدان شرایط، رای خود را به صندوق انداختند.

چرا مشارکت مردم عراق، نسبت به دوره‌های پیشین تا این اندازه افت کرد؟

محمدعلی دستمالی: می‌توان به بیان دلایل متعددی پرداخت اما بدون شک، روشن‌ترین  و اصلی‌ترین دلیل، نارضایتی و ناامیدی مردم عراق است. دیدیم که در هفته‌ها و روزهای منتهی به انتخابات، عباراتی همچون فاسدین و فاشلین، بر سر زبان مردم افتاده بود و بسیاری از عراقی‌ها بر این باور بودند که دولتمردان عراقی در هر دو دوره مالکی و عبادی، یا به فساد اقتصادی مبتلا بوده‌اند یا با ناکارآمدی و بی‌کفایتی، فرصت‌های طلایی کشور را بر باد داده‌اند. عراق، یک کشور ثروتمند نفت است و در ساختار حکومتی این کشور، هنوز هم نهادها و سیتسم‌های موسوم به چِک و بالانس یا نظارت و تعادل، به شکل دقیق و حقیقی، نهادینه نشده‌اند و رانتخوارهای نفتی و اقتصادی، حتی در دشوارترین شرایط امنیتی، به فکر پر کردن جیب خود و نزدیکانشان بوده و هستند. مردم عراق، از چنین وضعیتی خسته شده‌اند و مشارکت پایین آنها را باید همچون واکنشی سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد. بنابراین، هم مشارکت پایین و هم نتایج انتخابات کنونی، پیش از هر چیز، ارسال پیامی به ائتلاف عبادی و مالکی است. دیدیم که ائتلاف تحت امر هادی العامری یا همان جریان شکل گرفته از حشد شعبی، در مقام دوم قرار گرفت و این مساله بر تحولات آتی به شکل جدی اثر خواهد گذاشت.

دلیل صعود ائتلاف مقتدی صدر به چنین جایگاهی چیست؟

محمدعلی دستمالی: صدر، با ادبیات مبارزه با فساد به میدان آمده و از آن جایی که سازماندهی اجتماعی پویا و قدرتمندی دارد، توانست به چنین پیروزی بزرگی دست پیدا کند. مقتدی صدر، دارای محبوبیت و کاریزمای فردی است و شاید برخی جوانب رفتار سیاسی او، فقط با عمار حکیم قابل مقایسه باشد. این دو رهبر جوان، همچون دیگران تمایلی ندارند که خودشان نخست‌وزیر یا وزیر باشند و ترجیح می‌دهند، کادرساز و جریان ساز باشند. از این جهت می‌توان گفت این دو چهره سیاسی مهم، می‌توانند در آینده عراق نقش مهمی ایفا کنند. صد البته بین آن دو، تفاوت‌های جدی و آشکار وجود دارد اما اشتراکاتشان هم قابل توجه است.

وضعیت کردها در انتخابات چگونه بود؟ آیا اقلیم کردستان عراق، شاهد جابه‌جایی مهم آراء بود؟

محمدعلی دستمالی: اقلیم کردستان عراق، شرایط سخت و دشواری را پشت سر گذاشت. تصور من این است که در ماه‌های اخیر و در دوران سخت پسا رفراندوم، نیچیروان بارزانی نخست‌وزیر اقلیم، نقش مهمی ایفا کرد و توانست به شکلی متعادل و منعطف، شرایط را مدیریت کند. برخلاف آن چه که تصور می‌شد، حزب دموکرات کردستان یا پارتی به رهبری مسعود بارزانی، در این انتخابات شکست نخورد و جایگاه خود را حفظ کرد. بسیاری از منتقدان بر این باور بودند که مردم اقلیم، به خاطر شرایط سخت بعد از رفراندوم، پارتی را تنبیه می‌کنند و به حزب بارزانی رای نمی‌دهند. اما چنین نشد و اتفاقاً منتقدان و مخالفان رفراندوم، یعنی سه جریان اتحادیه میهنی (یکیتی)، گوران (تغییر) و ائتلاف تحت رهبری برهم صالح، شکست خوردند. اما در عین حال، ظهور پدیده‌ای همچون «ائتلاف نسل نو» به رهبری تاجری به نام «شهسوار عبدالواحد» از مخالفان جدی رفراندوم، نکته مهمی است که باید مورد تحلیل قرار بگیرد.

روابط اربیل – بغداد پس از این دوران در چه مسیری قرار خواهد گرفت؟

محمدعلی دستمالی: قطعاً برخی از چالش‌ها به قوت خود باقی خواهد ماند و احتمالاً چالش‌های جدیدی بروز کند. به عنوان مثال، ما شاهد از هم پاشیدگی مشهود صف یاران و خاندان جلال طالبانی و جنبش تغییر هستیم و چنین چیزی به معنی تثبیت موقعیت حزب تحت امر بارزانی است. این مساله بدون تردید بر موضوعات مهمی همچون تقسیم پست‌های بغداد اثر می‌گذارد. می‌دانید که تاکنون در دوران عراق جدید، پست ریاست جمهوری در اختیار دو چهره کُرد یعنی جلال طالبانی و فواد معصوم بوده است که هر دوی آنها از سران اتحادیه میهنی بوده‌اند. اما بعید است در شرایط فعلی، پارتی رضایت دهد این پست به دست یاران طالبانی بیافتد. ضمن اینکه با شکست سنگین برهم صالح، او نیز شانس احراز این پست را از دست داد. بنابراین، هم شاهد تنش بین کردها و بغداد خواهیم بود و هم اینکه بروز اختلاف بین احزاب کُردی، گریزناپذیر خواهد شد.

نتایج انتخابات عراق از حیث روابط تهران – بغداد را چگونه می‌بینید؟

محمدعلی دستمالی: فکر می‌کنم برای اظهارنظر در مورد این موضوع، اندکی باید صبر کرد. باید دید چه کسی نخست‌وزیر می‌شود. فعلاً می‌توان گفت اول شدن جریان صدر، با توجه به جنس رویکردهای مقتدی صدر به ایران، تفاوتی جدی با قدرت گرفتن نوری المالکی دارد. اما از یاد نبریم که حشدالشعبی به عنوان یک جریان دینی – شبه نظامی نزدیک به ایران، جایگاه دوم را به دست آورده است. باید منتظر نتایج لابی‌گری‌ها، چانه‌زنی‌ها و انتصابات پیش رو باشیم و ببینیم کابینه به چه شکلی چیده خواهد شد.