اقتباس ادبی در سینما و چالش‌های داستان‌نویسان و فیلمسازان؛
فیلمسازان حقوق نویسنده را رعایت نمی‌کنند
بسیاری از سینماگران می‌گویند نویسندگان علاقه‌ای به اینکه از اثرشان در یک فیلم سینمایی اقتباس شود ندارند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بسیاری از سینماگران می‌گویند نویسندگان علاقه‌ای به اینکه از اثرشان در یک فیلم سینمایی اقتباس شود ندارند. اما نویسندگان بر این باورند که اگر حقوقشان رعایت شود، اقتباس ادبی بسیار هم خوب است. سینماگران حقوقشان را پرداخت نمی‌کنند، نامشان را در تیتراژ فیلم ذکر نمی‌کنند، اجازه دخالت در تغییرات داستان در اثر سینمایی را نمی‌دهند و نویسندگان را مقصر این امر می‌دانند. اکنون چند سریال ایرانی که اقتباس ادبی است در پلتفرم‌ها در حال پخش است که نام نویسنده نیز عنوان شده است. بسیاری از آثار سینمایی شاهکار در کشور اقتباس ادبی بوده‌اند. اما هرروز اخباری منتشر می‌شود مبنی بر سرقت یک داستان و استفاده از آن در فیلمنامه یک فیلم سینمایی بدون اجازه از نویسنده.
نویسندگان علاقمند به اقتباس هستند اما با رعایت حقوقشان
مسعود بربر، نویسنده و مدرس داستان‌نویسی به ایلنا گفت: اخیرا میزگردی داشتیم درباره همین مساله اقتباس ادبی در سینما. این‌گونه نیست که نویسندگان علاقمند نباشند که آثارشان در سینما اقتباس شده و یک اثر سینمایی از داستانشان ساخته شود، همچنین درآمد قابل توجهی نیز برای نویسندگان به همراه دارد که با درآمد ناشی از چاپ کتاب قابل مقایسه نیست.
او افزود: درآمد حوزه ادبیات و کتاب از انتشارات و نشریات ناچیز است اما فیلمنامه‌نویسان درآمکد قابل توجهی دارند. همچنین اگر فیلمسازی از یک اثر ادبی قصد اقتباس داشته باشد باید هزینه آن‌را به نویسنده پرداخت کرده و نام او را در تیراژ عنوان کند اما در عمل چنین اتفاقی نمی‌افتد. دلیل اصلی مخالفت نویسندگان با اقتباس فیلمسازان از آثارشان همین مساله است.
بربر گفت: برخی از بهترین آثار سینمایی ایران، اقتباس ادبی ساخته شده‌اند. فیلم گاو از داریوش مهرجویی، ساحره، ناخدا خورشید، شب‌های روشن، بن‌بست که اقتباس از اثر چخوف بوده است، از جمله فیلم‌های موفق در این حوزه‌اند.
او با اشاره به سواد اندک سینماگران ما با ادبیات داستانی کشور، بیان کرد: سینماگران ما با ادبیات داستانی ما آشنایی کافی ندارند، داستان‌های داخلی را کمتر مطالعه می‌کنند، به ویژه داستان‌های سال‌های اخیر در کشور را.
بربر تاکید کرد: به بیشتر فیلمسازان اگر بگویید 3 نویسنده که بعد از سال 1400 کتاب چاپ کرده‌اند را نام ببرید، نمی‌توانند پاسخی دهند. هیچ تصوری از حوزه ادبیات داستانی نداشته و سوادی در این زمینه ندارند.
او افزود: از سویی دیگر به دلیل دستمزدهای بسیار بالای فیلمنامه، تهیه‌کنندگان و سینماگران ترجیح می‌دهند داستان را به قیمتی بسیار نازل خریداری کنند و سپس هر تغییری که دوست دارند در اثر ایجاد کنند؛ اقدامی که نه مطلوب است و نه اخلاقی.
این نویسنده با تاکید بر این امر که بستر تصویر با داستان متفاوت است و نویسنده باید تغییرات بنیادی را بپذیرد، بیان کرد: پارسال شکایتی توسط یک نویسنه مطرح شد که به وضوح داستان او توسط فیلمسازی سرقت شده و اشاره‌ای به نام او نشده بود.
بربر گفت: به تازگی نیز در اینستاگرام یک نویسنده زن ادعا کرد که یک فیلمساز زن داستان او را دزدیده است.
او با اشاره به ضعف‌های داستان‌های معاصر در داخل کشور بیان کرد: اگر واقع بین باشیم وقتی با اصول اولیه داستان نویسی آشنا نباشید، اثری که برای اقتباس عرضه می‌کنید، اثر درخوری نیست. اصول داستان‌نویسی برای همین است.
این مدرس داستان‌نویسی تاکید کرد: اگر نویسنده مفهوم کشمکش و تعلیق را نداند و با کشمکش تصاعدی آشنایی نداشته باشد، نمی‌داند که چگونه باید به داستان شکل دهد و اگر فیلمسازان فرهیخته آن‌را بخوانند می‌گویند، داستان کیفیت ساخت نداشته و اصول ابتدایی در آن رعایت نشده است.
بربر با اشاره به اینکه همه نویسندگان و داستان‌نویسان باید یک دوره اصول ادبیات نمایشی را بگذرانند، بیان کرد: از یک سو فیلمسازان نیز ترجیح می‌دهند دستمزد، حق مداخله و اعتبار نویسنده را حذف کنند و از سویی دیگر نویسندگان نیز دانش و سواد کافی برای نگارش اثری که قابل اقتباس باشد را ندارند.
او تاکید کرد: نویسندگان تصور می‌کنند با فرم‌های پیچیده روایی، زبان مطنطن و شگردهای پسامدرن داستان نویسی باید داستان بنویسند و داستانی که قابل اقتباس نبوده و چنین فرم پیچیده‌ای داشته باشد داستان خوبی است.
فیلمسازان اجازه دخالت به داستان را به نویسنده نمی‌دهند
علی شروقی درباره وضعیت اقتباس ادبی در سینمای ایران به ایلنا گفت: در حال حاضر تقریباً اقتباس ادبی از داستان‌های جدیدی که نوشته و منتشر می‌شوند در سینمای ایران دیده نمی‌شود. فیلم‌سازها معمولاً می‌گویند نویسنده‌ها تمایلی به همکاری ندارند یا نمی‌خواهند آثارشان دست فیلم‌سازها بیفتد، در حالی که نویسنده‌ها می‌گویند فیلم‌سازها داستان‌هایشان را می‌دزدند یا با پایین‌ترین قیمت می‌خرند و حتی اجازه دخالت در روند ساخت فیلم را به آن‌ها نمی‌دهند.
او درباره چالش‌های نویسندگان و فیلمسازان بر سر اقتباس ادبی بیان کرد: از جزئیات این مشکلات اطلاع دقیقی ندارم، اما اگر از زاویه‌ای کلی نگاه کنیم، چنین اختلافی در سراسر دنیا وجود دارد. معمولاً نویسنده‌هایی که روی سبک و جمله‌به‌جمله آثارشان حساس‌اند، از اقتباس‌های سینمایی ناراضی‌اند. این گروه از نویسندگان یا اجازه ساخت نمی‌دهند یا اگر اثری از آن‌ها اقتباس شود، نتیجه را متفاوت از آنچه در ذهنشان بوده می‌دانند. به‌هرحال، این نارضایتی پدیده‌ای جهانی است.
شروقی ادامه داد: مسئله اینجاست که اصلاً چقدر فیلم‌سازهای امروز ما سراغ اقتباس از آثار جدید می‌روند و چقدر کتاب‌های تازه را می‌خوانند. از سوی دیگر، بخش حقوقی ماجرا نیز مهم است. وقتی قرار است از اثری اقتباس شود، نویسنده باید از این اتفاق سهمی داشته باشد و حقوقش رعایت شود. نمی‌دانم در ایران این روند چقدر شفاف و قانونی پیش می‌رود یا گاهی بدون رضایت و قرارداد انجام می‌شود.
او گفت: فیلمسازی که سراغ اقتباس می‌رود باید شناخت کافی از ادبیات و داستان داشته باشد تا بتواند جوهره و جان اثر را درک کند و آن را به زبان سینما ترجمه کند. متأسفانه در میان فیلمسازان امروز کمتر کسی را می‌بینم که اهل مطالعه باشد و ادبیات را بشناسد.
شروقی افزود: برعکسِ نسل‌های پیشین سینمای ایران مانند تقوایی و مهرجویی که ادبیات را عمیقاً می‌خواندند و درک می‌کردند و به همین دلیل درخشان‌ترین اقتباس‌ها را خلق کردند، در سینمای امروز کمتر کارگردانی را می‌توان یافت که کتاب‌خوان باشد و ادبیات را دنبال کند. همین موضوع باعث می‌شود نویسنده‌های جدی و حساس رغبت نکنند آثارشان را در اختیار چنین فیلم‌سازانی بگذارند.
