انتقاد از «تصمیم دولت» و «راهکار شهرداری تهران» برای بازسازی منازل جنگ‌زده + پیشنهادات

محمد صالح شکوهی، استاد شهرسازی و عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در خصوص پیشنهادات شهرداری تهران برای بازسازی منازل آسیب دیده در جنگ تحمیلی گفت: بر اساس قانون، دولت وظیفه دارد که بازسازی مناطق جنگ‌زده را بر عهده بگیرد. طبق قانون محاسبات عمومی کشور، دولت برای تأمین هزینه‌های جنگ باید خارج از بودجه سالانه، از مجلس مجوز بگیرد و تأمین اعتبار کند. بر اساس این قانون، در زمان جنگ ایران با رژیم بعث عراق، ستادی تحت عنوان ستاد بازسازی مناطق جنگ زده تشکیل شد که این هزینه‌ها را متقبل شد و امور اجرایی را پیگیری کرد.

معاونت اجرایی ریاست جمهوری و استانداری‌ها باید بازسازی مناطق جنگ زده را بر عهده گیرند 

وی افزود: از سال ۷۶ هیئت دولت مصوب کرد که با توجه به اینکه عمده اقدامات بازسازی مناطق جنگ زده انجام شده بود، به جای آن ستاد، معاونت اجرایی ریاست جمهوری و استانداری‌ها متعهد شوند که باقی‌مانده بازسازی مناطق جنگ زده را بر عهده گیرند و در حال حاضر نیز به همین استناد، دولت به واقع معاونت اجرایی ریاست جمهوری و استانداری‌ها باید بازسازی مناطق جنگ زده را بر عهده گیرند و مشکلات مردم را حل کنند. 

این استاد دانشگاه در ادامه خاطرنشان کرد: اما در شهر تهران، هیات دولت توافق کرده که شهرداری تهران این موضوع را بر عهده گیرد و در واقع شهرداری تهران هزینه‌های مربوط به بازسازی مناطق جنگ زده و فرایند آن را مدیریت کند. اشکال این موضوع این است که شهرداری تهران قصد دارد، بخشی از تأمین مالی را از محل افزایش  تراکم و واگذاری  امتیاز آن  تأمین کند. 

این کارشناس شهرسازی اظهار داشت: این امر با ماده ۱۶ قانون درآمدهای پایدار شهرداری‌ها خلاف قانون است و شهرداری‌ها اجازه این کار را ندارند. همچنین چنین تصمیمی زمینه فساد را ایجاد می‌کند و از این به بعد، انتقاد به شهرداری نیز سخت خواهد شد، زیرا اگر شهرداری هر مجوزی صادر کند، خواهد گفت که به خاطر باسازی مناطق جنگ زده مجبور هستم مجوزها را صادر کنم، بنابراین به نظر می‌رسد که تأمین مالی هزینه‌های بازسازی مناطق جنگ زده، باید بر اساس ماده ۷۸ قانون محاسبات عمومی کشور بر عهده دولت باشد و با نظر مجلس تأمین مالی شود. 

شکوهی تصریح کرد: انتقاد اصلی این است که اگر شهرداری بخواهد از محل افزایش تراکم برای بازسازی مناطق جنگ زده تأمین مالی کند، این به معنی افزایش تراکم در شهر تهران خواهد بود. در حال حاضر، تهران با  تراکم ۱۵۰ نفر در هکتار، یکی از شهرهای بسیار متراکم محسوب می‌شود و در مقایسه با شهری مانند لندن سه برابر تراکم دارد. این افزایش تراکم، به لحاظ پدافندی نیز شهر تهران را آسیب‌پذیرتر می‌کند. 

هشدار نسبت به افزایش آسیب پذیری تهران در حوادث غیرمترقبه با رشد تراکم  در آن

استاد شهرسازی و عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت گفت: اگر تراکم شهر تهران بیشتر شود، در اثر حوادث غیرمترقبه احتمالی مانند زلزله و جنگ آسیب‌پذیری تهران بیشتر می‌شود و مدیریت پس از بحران نیز سخت‌تر می‌شود. افزایش تراکم از نظر محیط‌زیستی به معنی افزایش خطر فرونشست زمین، بیشتر شدن آلودگی و انتقال آب شدیدتر و مشکلات ناشی از آن خواهد بود. از نظر اجتماعی، تراکم بالا می‌تواند به از بین رفتن ساختار محله‌ها، افت روابط اجتماعی، افزایش جرم و بزهکاری و تضعیف ساختار خانواده منجر شود. 

این استاد دانشگاه با ارائه راهکار و پیشنهادات برای بازسازی منازل آسیب دیده از جنگ گفت: به نظر می‌رسد که شهرداری به جای اینکه تأمین مالی را از مسیر افزایش تراکم پیش ببرد، باید به سمت محل درآمدهای پایدار حرکت کند. برای اینکه شهرها از نظر پدافند غیرعامل از تاب آوری بیشتری برخوردار باشند، باید به سمت شهرهای با تراکم کمتر و کوچک‌تر حرکت کنیم ،  نه اینکه تراکم کلان شهر تهران را افزایش دهیم. 

دولت باید به سمت اجباری کردن بیمه ساختمان‌ها حرکت کند

شکوهی اظهار داشت: نخست اینکه باید فرآیند بازسازی مناطق جنگ زده طبق قوانین و با وظایفی که دولت دارد، انجام شود. دوم اینکه دولت در آینده باید به سمت اجباری کردن بیمه ساختمان‌ها حرکت کند؛ به‌طوری‌که بیمه‌کردن ساختمان‌ها مانند بیمه شخص ثالث خودرو، اجباری شود. این اقدام می‌تواند در مواقع بحران به تأمین منابع مالی برای بازسازی شهرها کمک کند. 

وی در ادامه گفت: سوم اینکه باید به سمت شهرهای کم ارتفاع‌تر و کم‌جمعیت‌تر پیش برویم که به آن الگوی زیست شهرهای نوین مولد گفته می‌شود و بر اساس آن شهرهایی با جمعیت کمتر و نظام‌های محله ای،  تاب آوری در زمان بحران را ایجاد می‌کند.

شکوهی تصریح کرد: در همین جنگ ۱۲ روزه، بخش‌های زیادی از مردم شهر تهران و کلانشهرها به سمت حومه‌های اطراف شهرها رفتند. اما این امکان برای افرادی که فقیرتر هستند چندان مؤثر نبود. لذا باید ساختارهایی تعریف شود تا افرادی که کم درآمدتر هستند بتوانند در شهرک‌های کوچک‌تر که زیرساخت‌های کافی و فرصت‌های شغلی وجود دارد، خانه‌های مستحکم و پایدار در اختیار داشته باشند. 

دوره مدیریت شهری رو به اتمام است، فقط  در بازسازی‌های جزئی موفق خواهد شد

استاد شهرسازی و عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت در خصوص امکان موفقیت شهرداری تهران در بازسازی خانه‌های آسیب دیده گفت: با توجه به اینکه دوره مدیریت شهری رو به اتمام است، ممکن است شهرداری در بازسازی‌های جزئی موفق باشد، اما برای بازسازی‌هایی که نیاز به تخریب و نوسازی دارد، شهرداری نیاز به زمان دارد و با توجه به عمر مدیریت شهری که از شورای شهر ششم باقی‌مانده است شاید شهرداری با مشکل مواجه شود و مهمتر آنکه شهرداری هنوز منابع مالی شفاف و مشخصی برای بازسازی خانه‌های جنگ زده ارائه نکرده است و تصور شهرداری بر این است که می‌تواند از محل واگذاری امتیاز تراکم تامین مالی کند و این روش قانونمندی نیست. 

شکوهی بیان داشت: موضوع جنگ و زاویه شهرسازی در خصوص جنگ، فقط به بازسازی مناطق جنگی محدود نمی‌شود. باید به تجربیاتی که برای جامعه اتفاق افتاده است و تغییرات اجتماعی ناشی جنگ نیز توجه شود تا تهدیدها را به فرصتی برای همگرایی بیشتر در نظام‌های مردمی مدیریت بحران تبدیل کنیم و ساختارهای اجتماعی مانند مساجد را در این شرایط حفظ کنیم. 

باید به سمت احیای روستاها و حفظ شهرهای کوچک برویم

وی تاکید کرد: در دهه گذشته، به سمت تمرکز در کلانشهر تهران پیش رفتیم، اما اکنون فرصت بازنگری وجود دارد و باید به سمت احیای روستاها و حفظ شهرهای کوچک برویم و به سمت فرصت‌های شغلی خانوادگی و ایجاد بنگاه‌های کسب‌وکار کوچک در مناطق دورتر از پایتخت حرکت کنیم تا از این طریق توسعه متوازن و پایداری را در کشور فراهم کنیم. 

این استاد شهرسازی و عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت همچنین درباره ساخت پناهگاه‌ گفت: از نظر فنی واقعاً نمی‌دانم که در شکل جدید، این شکل مدرنی که از جنگ اتفاق می‌افتد، مترو کشور تا چه میزان تاب‌آور است، اما اصل موضوع درست است و شهرداری باید ساختارهایی برای فضاهای چندمنظوره داشته باشد که در شرایط بحرانی برای مردم به عنوان پناهگاه مفید باشند.

وی افزود: در طرح جامع تهران فضاهایی برای سوله‌های مدیریت بحران در نظر گرفته شده بود، اما بخشی از این‌ها در اراضی ذخیره نوسازی ممکن است که در دوره‌های بعدی به واحد مسکونی تبدیل شوند. نیاز است که مطالعاتی انجام شود تا این فضاها به درستی تعریف شود.