نان به مثابه اقتصاد

به گزارش ایلنا، متن یادداشت علی حیدری به شرح زیر است:

ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر اشعار می‌دارد «هرکس حق دارد از سطح یک زندگانی برخوردار باشد که سلامت و رفاه او و خانواده اش، منجمله خوراک و لباس و مسکن و رسیدگی‌های پزشکی آنان را تامین کند. همچنین حق دارد از خدمات ضروری اجتماعی در هنگام بیکاری و بیماری و درماندگی و بیوگی و پیری یا در سایر مواردی که بنا به اوضاع و احوالی بیرون از اراده او وسایل معاش وی مختل گردد استفاده کند» و ماده ۲۲ آن می‌گوید «هر کس از حیث اینکه عضو جامعه محسوب است حق دارد از تامین اجتماعی برخوردار گردد» و در ماده ۲۲ اعلامیه مزبور آمده است «هر کس حق کار و حق انتخاب آزادانه کار با شرایط عادلانه و رضایتمندانه دارد، نیز حق دارد که در مقابل بیکاری حمایت شود هر کس در مقابل کار مساوی، بدون هیچ گونه رعایت امتیاز، حق دستمزد مساوی دارد. هر کس در مقابل کار، حق دارد دستمزدی منصفانه و رضایتمندانه دریافت کند که برای او و خانواده‌اش وجه معیشتی فراهم آورد که شایسته حیثیت کمال یافته انسانی باشد و در صورت مقتضی حق دارد از کلیه وسایل حمایت اجتماعی استفاده نماید. هر کس حق دارد برای پشتیبانی از منافع خود، با دیگران تشکیل سندیکا بدهد و عضو سندیکایی شود» اعلامیه‌ای که بسیار مطرح شده است که در آموزه‌های تمدن ایرانی اسلامی دارای شواهد و قرائن پیشگامانه‌ای است از جمله درمنشور و سخنان کوروش و داریوش و مختصاتی که فردوسی برای پادشاهی فریدون برشمرده است یعنی داد و دهش. این ماده به یکی از وظایف و ماموریتهای ذاتی و اساسی حکومت‌ها و دولت‌ها در قبال مردم کشورها اشاره دارد که مشروعیت و مقبولیت حاکمیت در گرو آن است.

در ادبیات قرآنی و روایی اسلام نیز گزاره‌های زیادی برای این قبیل امور (تامین نیازهای اساسی و ایجاد زمینه توانمندسازی و اشتغال) وجود دارد از جمله اینکه خداوند متعال در سوره قریش به اهالی مکه می‌فرماید «شما باید به من ایمان بیاورید چون شما را تامین کردم و ازگرسنگی نجات دادم و برای شما امنیت به ارمغان آوردم». ساخت عمارت صفه در مدینه و همزمان با ساخت مسجد مدینه توسط حضرت پیامبر (ص) و تامین و تضمین سرپناه، غذا و پوشاک افراد نیازمند اشاره به همین وظیفه حاکمان دارد و حضرت علی (ع) نیز در توصیف عملکرد خود در دوران خلافت می‌فرماید «در زمان خلافت من، در کوفه کسی نبود که به سرپناه، آب و غذا و پوشاک دسترسی نداشته باشد» و در دوران حکومت این دو بزرگوار روایات زیادی در خصوص توانمندسازی و ایجاد زمینه راه اندازی کسب و کار برای افراد نقل شده است نظیر حفر چاه آب و ایجاد نخلستان و واگذاری آن به افراد نیازمند و یا حراج گذاشتن وسایل برای جمع آوری کمک جهت ایجاد سرمایه اولیه کار فرد سائل این فرمایشات نشانگر این است که مشروعیت و مقبولیت حکومت بر مردم زمانی برقرار خواهد ماند که حکومت بتواند نیازهای اساسی و اولیه مردم را برآورده سازد.

تبلور عینی این مضامین مترقی جهانی، ایرانی و اسلامی را می‌توان در اصول ۳.۲۱، ۲۸.۲۹، ۳۱.۴۳ قانون اساسی مشاهده کرد، اصولی که در مقدمه سیاستهای کلی تامین اجتماعی هم به آن‌ها اشاره گردیده است و بر لزوم تامین نیازهای اساسی و اولیه آحاد مردم، رفع محرومیت و تضمین آن برای آحاد جامعه از سوی دولت تصریح شده است.

موضوع نان که در معنای بسط یافته به نیازهای اساسی و اولیه اشاره دارد و در حال حاضر می‌توان آن را به مثابه اقتصاد و معیشت دانست همواره یکی از موضوعات اساسی در همه اعصار و دوران‌ها بوده است بطور مثال در داستان اغلب پیامبران موضوع تامین نان و غذا و سفره یکی از موضوعات محوری بوده است از تدارک قوت مورد نیاز در کشتی نوح، مکالمه بین بنی اسرائیل با حضرت موسی (ع) و موضوع گندم وقحطی در داستان حضرت یوسف (ع) و آیه ۱۱۴ سوره مائده که می‌رماید «عیسی بن مریم گفت: خدایا! ای پروردگار ما! برای ما از آسمان سفره‌ای پر از غذا نازل کن تا عیدی باشد برای اهل زمان ما و نسل آینده ما، و نشانه‌ای از سوی تو؛ و ما را روزی بخش که تو بهترین روزی دهندگانی» و روایت معروفی که در آن پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند که «خدایا به نان ما برکت بده و بین ما و آن جدایی نیفکن! زیرا اگر نان نباشد ما نمی‌توانیم نماز بخوانیم و روزه بگیریم» و همچنین

رسول خدا (ص) می‌فرماید: بارک لنا فی الخبز و لاتفرق بیننا و بینه؛ «خدایا! به نان ما برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن» همه این گزاره‌ها بر این وظیفه حاکمیت در توانمندسازی (ایجاد زمینه کار وفعالیت) برای افراد قابل توانمندسازی و تامین و تضمین حداقل‌های اساسی و اولیه برای تک تک مردم و بویژه اقشار فرودست جامعه تاکید دارد، امری که در سیاستهای کلی تامین اجتماعی ابلاغی ۲۱/۱/۱۴۰۱ به آن‌ها پرداخته شده است ولیکن دولت قبل و دولت فعلی از اجرای آن استنکاف ورزیده‌اند. موضوعی که سال گذشته در دیدار رهبری با کارگران به مناسبت روز کارگرصریحا مورد تذکر واقع شد «یک نکته‌ی دیگر مسئله‌ی بیمه‌ها است که وزیر محترم اشاره کردند؛ مسئله‌ی بیمه‌ها خیلی مهم است. سیاستهای کلّی تأمین اجتماعی که شامل کارگر و غیر کارگر میشود، مدّت‌ها پیش ابلاغ شده، رئیس‌جمهور محترم هم دستور داده که آئین‌نامه‌هایش تهیّه بشود؛ منت‌ها آن‌طور که به بنده گزارش کرده‌اند، تا حالا کارهایی که باید انجام بگیرد، درست و کامل انجام نشده» و متاسفانه علیرغم گذشت سه سال از ابلاغ سیاست‌ها و یکسال از تذکر مزبور و به رغم آنکه رئیس جمهور محترم اجرای سیاستهای کلی نظام (از جمله سیاستهای کلی تامین اجتماعی) وسیاستهای کلی برنامه هفتم (بندهای ۵ و ۱۸) و قانون برنامه هفتم (بند الف ماده ۳۱) را تنها برنامه خود و دولت خود قلمداد نموده است ولی هیچ خبری از «طراحی و استقرار نظام جامع، فراگیر و چندلایه تامین اجتماعی» نیست و در حالی که طبق گزارشات رسمی متولیان امر، حدود ۳۰ درصد جامعه زیر خط فقر قرار دارند، شوربختانه هیچ طرح و برنامه‌ای متفاوت از طرحهای سترون، ناکارا و بویژه توده ستایانه دولتهای قبلی طراحی و اجرایی نشده است و فقط مثل همیشه با عکس‌های یادگاری با کارگران روبرو هستیم.