روانشناس ورزشی؛ حلقه گمشده فوتبال ایران
فشار رسانه‌ای، استرس هواداران و حساسیت نتایج، بازیکنان فوتبال را بیش از همیشه نیازمند حمایت روانی کرده است.
فشار رسانه‌ای، استرس هواداران و حساسیت نتایج، بازیکنان فوتبال را بیش از همیشه نیازمند حمایت روانی کرده است.
محمد کاظمی، رتبه یک کنکور روانشناسی و رفتار حرکتی و دانش‌آموخته دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، در گفت‌وگو با ایلنا تأکید می‌کند که روانشناس ورزشی باید همچون بدنساز و آنالیزور، یک رکن ثابت در باشگاه‌های ایرانی باشد.
فوتبال فقط میدانِ دویدن و گل‌زدن نیست؛ ذهن بازیکنان به اندازه عضلات‌شان در نتیجه‌گیری نقش دارد. در دنیای حرفه‌ای، تیم‌ها روانشناس ورزشی را به‌اندازه مربی بدنساز ضروری می‌دانند، اما فوتبال ایران هنوز با این واقعیت فاصله دارد. برای واکاوی این خلأ مهم، پای صحبت محمد کاظمی، رتبه یک کنکور ارشد روانشناسی و رفتار حرکتی نشستیم؛ کسی که از ضرورت حضور روانشناس ورزشی در تیم‌های فوتبال می‌گوید.
شما به‌عنوان رتبه یک این رشته، چه نگاه علمی به جایگاه روانشناس ورزشی در فوتبال ایران دارید؟
فوتبال ایران به دلیل فشار اجتماعی و رسانه‌ای بالا، بیش از هر زمان دیگری به این جایگاه نیاز دارد. بنابراین، نگاه من این است که روانشناس ورزشی باید مثل مربی بدنساز و آنالیزور، یک رکن ثابت در ساختار باشگاه‌ها باشد. یکی از روشن‌ترین نشانه‌های نیاز فوتبال ایران به حضور جدی‌تر روانشناس ورزشی، همین تعداد کارت قرمزهایی است که بازیکنان تیم ملی در بازی‌های اخیر گرفتند. وقتی بازیکن تو شرایط فشار هیجانی نمی‌تواند کنترل خود را حفظ کند، یعنی هنوز مهارت‌های روانی مثل مدیریت خشم، تمرکز یا کنترل هیجان به‌قدر کافی تقویت نشده است.
چه تفاوتی بین نیازهای روانی بازیکنان در سطوح پایه و حرفه‌ای وجود دارد؟
بازیکنان پایه بیشتر به آموزش مهارت‌های پایه روانی مثل اعتمادبه‌نفس، کنترل اضطراب و تمرکز نیاز دارند. اما در سطح حرفه‌ای که بازیکنان با فشار رسانه‌ای، رقابت شدید، قراردادهای سنگین و حاشیه‌ها روبه‌رو هستند، نیاز به مدیریت فشار، حفظ انگیزه و تثبیت هویت ورزشی پررنگ‌تر می‌شود.
یکی از مشکلات رایج تیم‌های لیگ برتر، فشار روانی ناشی از نتایج و حاشیه‌هاست و شاید بارزترین نمونه آن اتفاقاتی است که برای علیرضا بیرانوند فصل گذشته رخ داد، روانشناس ورزشی چطور میتواند در این شرایط به کادرفنی و افراد کمک کند؟
هر تصمیمی در زندگی حرفه‌ای ورزشکاران میتواند پیامدهای مثبت و منفی برای آن‌ها داشته باشد. روانشناس ورزشی میتواند قبل از تصمیم گیری در نقش مشاور و در صورت تصمیم گیری اشتباه نقش یک فیلتر روانی را داشته باشد که پیش از اینکه فشار رسانه و هواداران بازیکن را خرد کند، به بازیکن کمک می‌کند فشار به صورت سالم پردازش و مدیریت شود
در دنیا (اروپا یا آسیا)، نمونه‌های موفقی از به‌کارگیری روانشناس ورزشی در فوتبال سراغ دارید که الگو باشد؟
بله، تیم ملی آلمان در جام جهانی ۲۰۱۴ یک نمونه شاخص است؛ آن‌ها با استفاده از روانشناسان ورزشی توانستند مدیریت هیجان و انسجام تیمی را در سطح بالایی پیاده کنند. همچنین باشگاه‌های سطح اول دنیا سال‌هاست که روانشناس ورزشی را به‌طور ثابت در کادر خود دارند. در آسیا هم تیم ملی ژاپن به خوبی از روانشناسان برای تطبیق بازیکنان با فشار رقابت‌های بین‌المللی بهره گرفته است.
آیا حضور روانشناس فقط روی مسائل فردی بازیکنان اثرگذار است یا روی کل ساختار تیمی (هماهنگی، رهبری، انگیزه جمعی) هم تأثیر دارد؟
تأثیر روانشناس فقط فردی نیست. روانشناس میتواند روی همکاری تیمی، رهبری، ارتباط مؤثر بازیکنان و حتی فرهنگ سازمانی باشگاه اثر بگذارد. در تیم‌هایی که روانشناس ورزشی حضور پررنگ دارد، بازیکنان نه‌تنها بهتر بازی می‌کنند، بلکه همدلی و انسجام تیمی بیشتری دارند. این موضوع میتواند تفاوت بین یک تیم خوب و یک تیم قهرمان باشد.
به نظر شما چرا در فوتبال ایران هنوز استفاده از روانشناس ورزشی جدی گرفته نمی‌شود؟
به نظرم یکی از دلایل اصلی آن نگاه سنتی به روانشناسی ورزشی است که هنوز در ذهن برخی مدیران و مربیان به‌عنوان کمک جانبی شناخته می‌شود. دوم، کمبود آگاهی علمی نسبت به نقش حیاتی روان در عملکرد ورزشی است.
اگر به‌عنوان مشاور در یک تیم لیگ برتری فعالیت کنید، اولین برنامه شما برای بازیکنان چه خواهد بود؟
اولین برنامه من اجرای ارزیابی روانی، شناختی و عصب شناختی بازیکنان خواهد بود. با استفاده از پرسشنامه‌ها و ابزارهای تخصصی، می‌توان نیمرخ روانشناختی هر بازیکن را مشخص کرد. سپس براساس این داده‌ها، برنامه‌های فردی و گروهی طراحی می‌شود. بدون شناخت اولیه، هیچ مداخله‌ای پایدار نخواهد بود.
توصیه شما به بازیکنان جوانی که با فشار روانی و استرس مسابقه روبه‌رو هستند چیست؟
اول اینکه استرس را به‌عنوان بخشی طبیعی از مسابقه بپذیرند. دوم، از تکنیک‌های ساده مثل تنفس کنترل‌شده، روتین‌های قبل از بازی و تصویرسازی ذهنی موفقیت استفاده کنند. سوم، بدانند که استرس اگر درست مدیریت شود، میتواند به انرژی مثبت و انگیزش بیشتر تبدیل شود.
آینده شغلی فارغ‌التحصیلان رفتار حرکتی در حوزه روانشناسی ورزشی را چطور می‌بینید؟
آینده‌ی شغلی فارغ‌التحصیلان رفتار حرکتی در حوزه روانشناسی ورزشی روشن خواهد بود، اما نیاز به تخصص تکمیلی و صبر برای جا افتادن این حوزه دارد. کسی که بتواند ترکیب علم مهارت حرکتی و روانشناسی عملکرد را ارائه دهد، شانس زیادی برای موفقیت در ورزش حرفه‌ای خواهد داشت.
