دیدوان (چشم همیشه باز مدیران)؛
آینده متلاطم فولاد: جزر و مد ژئوپلیتیک، تحریمها و رقابت برای بقاء

صنعت فولاد جهانی با چالش ظرفیت مازاد دستوپنجه نرم میکند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تخمین میزند که این ظرفیت میتواند در سال ۲۰۲۵ میلادی تا ۶.۷ درصد (معادل ۱۶۵ میلیون تن متریک) افزایش یابد. این مازاد ظرفیت که بخشی از آن ناشی از یارانهها در چین، کشورهای آسهآن (ASEAN) و منطقه منا (MENA: Middle East and North Africa) است، قیمتها و سودآوری را کاهش میدهد و سرمایهگذاری در فناوریهای کربنزدایی را دشوار میسازد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی فولاد مبارکه، همزمان با این تحولات، منازعات منطقهای و تنشهای ژئوپلیتیکی، اقدامات حمایتگرایانه در سراسر جهان، بهویژه در ایالاتمتحده و اتحادیه اروپا را تشدید کرده است.
ایالاتمتحده از سال ۲۰۱۶ میلادی، تعرفههای بخش ۲۳۲ را بر واردات فولاد اعمال کرده و احتمالاً آنها را تشدید خواهد کرد. این تعرفهها که با افزایش قیمتها و سودآوری تولیدکنندگان داخلی، از محبوبیت سیاسی زیادی در داخل برخوردار بودهاند، همچنان پابرجا ماندهاند.
در همین راستا، اتحادیه اروپا نیز اقدامات حفاظتی خود را تا سال ۲۰۲۶ میلادی تمدید کرده و عوارض ۲۵ درصدی بر واردات فولاد مازاد بر سهمیه اعمال میکند، درحالیکه نرخ آزادسازی واردات بدون تعرفه را از ۱ درصد به ۰.۱ درصد کاهش داده تا از تولیدکنندگان داخلی حمایت کند. این سیاستهای حمایتگرایانه، در کنار تحریمها، به بازآرایی جریانهای تجارت جهانی فولاد منتج شدهاند.
بهعنوان نمونه، صادرات فولاد چین در 11 ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی با ۲۲.۶ درصد افزایش به ۱۰۱.۱۵ میلیون تن رسید؛ اما این صادرات با اقدامات فزاینده دفاع تجاری در سطح جهانی مواجه شده است. تا پایان اکتبر ۲۰۲۴ میلادی، ۲۳ پرونده دفاع تجاری علیه صادرات فولاد چین گشوده شد که بهمراتب بیش از سالهای گذشته است و برآوردها حاکی از آن است که صادرات چین در سال ۲۰۲۵ میلادی با محدودیتهای قابلتوجهی روبهرو شده است. تغییر مسیر صادرات فولاد چین به مناطقی مانند آسیای جنوب شرقی، هند و خاورمیانه ممکن است بازارهای محلی و زنجیرههای تأمین را مختل و نوساناتی در قیمتگذاری و دسترسی ایجاد کند.
صنعت فولاد جهانی همچنین با چالش ظرفیت مازاد دستوپنجه نرم میکند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تخمین میزند که این ظرفیت میتواند در سال ۲۰۲۵ میلادی تا ۶.۷ درصد (معادل ۱۶۵ میلیون تن متریک) افزایش یابد. این مازاد ظرفیت که بخشی از آن ناشی از یارانهها در چین، کشورهای آسهآن (ASEAN) و منطقه منا (MENA: Middle East and North Africa) است، قیمتها و سودآوری را کاهش میدهد و سرمایهگذاری در فناوریهای کربنزدایی را دشوار میسازد.
پیشرفت نامتوازن در تولید فولاد سبز، که به دلیل دسترسی محدود به انرژیهای تجدیدپذیر و سنگآهن با عیار بالا با مشکل مواجه است، ممکن است به تغییراتی در الگوهای تولید و تجارت منجر شود و مناطق دارای دسترسی بهتر به مواد اولیه و فناوریهای سبز را ترجیح دهد.
بازآراییهای ژئوپلیتیکی از طریق رقابتهای استراتژیک بر سر مواد اولیه نیز بر زنجیره تأمین فولاد تأثیر میگذارند. کشورها برای نفوذ بر تأمینکنندگان سنگآهن در برزیل، گینه و استرالیا در حال رقابت هستند، درحالیکه منابع سوختی مانند زغالسنگ ککشو روسیه و هیدروژن عربستان سعودی به داراییهای ژئوپلیتیکی تبدیل میشوند.
این رقابت با ملیگرایی اقتصادی و سیاستهای تجاریِ در حال تحول تشدید میشود که ممکن است زنجیره تأمین جهانی را تکهتکه کند و هزینهها و ریسکها را برای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان فولاد افزایش دهد.
صنعت فولاد اروپا، علیرغم چالشهایی مانند هزینههای بالای انرژی و رشد اقتصادی کند، انتظار میرود از طریق افزایش هزینههای دفاعی، سرمایهگذاری در زیرساختها و پروژههای انرژی تجدیدپذیر، فرصتهای رشدی را پیدا کند.
کمیسیون اروپا بهطور فعال در حال بهروزرسانی اقدامات دفاع تجاری است و برنامهریزی برای یک ابزار حفاظت تجاری جدید و قویتر را دارد تا اواسط سال ۲۰۲۶ میلادی جایگزین سهمیههای تعرفهای موجود شود این اقدامات با هدف محافظت از بازار فولاد اتحادیه اروپا در برابر ظرفیت مازاد جهانی و اقدامات تجاری ناعادلانه و حمایت از تولیدکنندگان داخلی در یک محیط ژئوپلیتیکی پرتلاطم انجام میشوند.
تأثیر متقابل تحریمها، منازعات منطقهای و تغییرات ژئوپلیتیکی احتمالاً گذار به سمت فولاد سبز را تسریع خواهد کرد، زیرا چارچوبهای نظارتی مانند مکانیسم تنظیم کربن مرزی (CBAM) اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۶ میلادی بهطور کامل اجرایی میشوند.
انتظار میرود CBAM با ترجیح دادن محصولات فولادی با ردپای کربن کمتر، جریانهای واردات را تغییر دهد و مزیتهای رقابتی به تأمینکنندگان از مناطقی مانند ترکیه و منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) اعطا کند. بااینحال، نگرانیهایی در مورد دور زدن قوانین و جابهجایی منابع (resource shuffling) وجود دارد که میتواند اجرای قوانین و ثبات بازار را پیچیده کند.
در مجموع، آینده زنجیره تأمین فولاد توسط شبکهای پیچیده از تحریمهایی که محدودیتهای تجاری را تشدید میکنند، منازعات منطقهای که مسیرهای تأمین را مختل میسازند و بازآراییهای ژئوپلیتیکی که حمایتگرایی و رقابت برای منابع را هدایت میکنند، شکل خواهد گرفت.
این نیروها باعث تغییرات قابلتوجهی در جریانهای تجاری، قیمتگذاری و الگوهای تولید میشوند که پیامدهایی برای دسترسی جهانی به فولاد، سودآوری صنعت و سرعت تلاشهای کربنزدایی تا سال ۲۰۳۰ میلادی و فراتر از آن خواهد داشت. این چشمانداز، نهتنها برای سیاستگذاران و مدیران ارشد صنعت فولاد، بلکه برای تمام ذینفعان اقتصاد جهانی، نیازمند درکی عمیق و استراتژیهای هوشمندانه است.
منابع:
https://gmk.center/en/news/the-eu-should-tighten-sanctions-on-russian-iron-and-steel-products-metinvest/
https://www.oliverwyman.com/our-expertise/insights/2025/may/navigate-growth-in-european-steel-amid-defense-spend-boost.html
https://www.theassay.com/articles/feature-story/us-steel-decision-adds-to-geopolitical-challenges-for-steel-and-iron-ore/
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/mex_25_872
https://www.fastmarkets.com/insights/10-key-themes-steel-ferro-alloys-in-2025/
https://www.oecd.org/en/publications/2025/05/oecd-steel-outlook-2025_bf2b6109.html
https://www.mayerbrown.com/en/insights/publications/2025/03/10-key-takeaways-of-the-european-steel-and-metals-action-plan
https://blog.tatanexarc.com/da/steel-industry-roadmap-in-2025-policies-trends-and-innovations