چرا بودجه جشنواره‌های سینمایی خرج معیشت هنرمندان نمی‌شود؟ / تغییر ردیف بودجه منتظر اقدام دولت و مجلس
شیوع ویروس کرونا بسیاری از اهالی سینما را بیکار و مشکلات زیادی برای معیشت هنرمندان ایجاد کرده است. در چنین شرایطی برگزاری جشنواره‌های سینمایی با بودجه دولتی تا چه میزان خواست هنرمندان است؟ آیا می‌توان بخشی از این بودجه را صرف تامین معیشت هنرمندان آسیب دیده از شیوع ویروس کرونا کرد؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، شیوع گسترده ویروس کرونا در کشور تمامی معادلات و رفتارهای اجتماعی در زمینه‌های مختلف را تغییر داده است در این میان سینمای ایران جزو مشاغلی‌ست که از ناحیه شیوع این ویروس ضررهای بسیاری را متحمل شده است. بسیاری از سینماگران به واسطه تعطیلی پروژه‌های سینمایی بیکار شده‌اند و فروش فیلم‌های روی پرده و اکران نیمه جان سینماها موجب تعطیلی سالن‌های سینما و تعدیل گسترده نیروی کاری آنها شده است.
در ابتدای سال و همزمان با موج اول شیوع این بیماری؛ جشنواره جهانی فیلم فجر به دبیری محمدمهدی عسگرپور تصمیم گرفت برگزاری جشنواره را در دوره سی‌وهشتم یک سال به تاخیر انداخته و برگزاری آن را به خرداد ۱۴۰۰ موکول کند. اتفاقی که در سینمای جهان هم نمونه‌های مشابهی دارد و جشنواره مطرحی مانند کن نیز با تصمیم مدیران این جشنواره تعطیل و برگزاری آن به زمان دیگری موکول شد. اما در فصل تابستان و پیش از ایجاد موج دوم و سوم ویروس کرونا برخی از جشنواره‌های سینمایی در دنیا فعالیت خود را آغاز کردند و جشنواره فیلم ونیز به عنوان قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان نیز به صورت فیزیکی برگزار شد. در ایران هم کمتر از یک هفته به آغاز برگزاری جشنواره فیلم کودک باقی مانده که با شروع این جشنواره فصل اجرای جشنواره‌های سینمایی زیرمجموعه سازمان سینمایی آغاز می‌شود و قرار است پس از آن، جشنواره فیلم کوتاه تهران و سینما حقیقت برگزار شوند. به دنبال این موضوع و با انتخاب دبیر جدید جشنواره فیلم فجر؛ به نظر می‌رسد عزم مدیران سینمایی برای برگزاری مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور جزم است و در بهمن امسال نیز شاهد برگزاری جشنواره ملی فیلم فجر خواهیم بود.
اما این روزها پرسش جدی برخی اهالی سینما و رسانه‌ها این است که در شرایطی که بسیاری از هنرمندان به واسطه شیوع بیماری کرونا شغل خود را از دست داده و از لحاظ معیشتی دوران سختی را می‌گذرانند؛ برگزاری جشنواره‌های سینمایی و هزینه‌های بالای برگزاری این جشنواره‌ها چه توجیهی می‌تواند داشته باشد؟ آیا برای حفظ سینمای ایران و خاموش نشدن چراغ سالن‌های سینما بهتر نبود برگزاری این جشنواره تعلیق شود و درست مانند تصمیم دست‌اندرکاران جشنواره جهانی فجر برگزاری این رویدادها را به سال ۱۴۰۰ موکول کنند؟ پرسش دیگر اینکه چه راهکاری برای هزینه کردن بودجه جشنواره در جهت تامین معیشت هنرمندان وجود دارد؟
یک مطالبه عدالتخواهانه
علیرضا تابش (دبیر جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان و مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی) با بیان اینکه امکان تعطیلی این جشنواره وجود نداشت به ایلنا گفت: در شرایطی که جشنواره‌های مختلفی در دنیا (به ویژه جشنواره‌های تخصصی فیلم کودک و نوجوان) با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شده‌اند، تعطیلی یک رویداد معتبر و قدیمی مثل جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان، منطقی نیست. برپایی این دوره جشنواره به شکل جدید، تصمیمی توأم با ریسک است ضمن آنکه باید به این نکته توجه کرد که شرایط کرونایی سبب شده تا فاصله ما با تعاریف جدید زیست‌بوم سینما در دنیا کاهش یابد، چراکه بسیاری از ارتباطات در این دوره، در فضای مجازی تعریف شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان هزینه کردن بودجه جشنواره در راه کمک به هنرمندان آسیب دیده از ویروس کرونا وجود نداشت؟ گفت: این بحث، از جنس نظرات و کامنت‌هایی است که هر روز در فضای مجازی در رویارویی با موارد مختلف، صورت می‌گیرد و ریشه در مطالبات عدالتخواهانه دارد. من هم معتقدم که باید فکری به حال نیروی انسانی آسیب‌دیده از کرونا صورت گیرد اما طرح این موضوع که «دولت به جای برگزاری جشنواره‌ها، بودجه آن را خرج مشکلات معیشتی» کند، از اساس یک مغلطه است، چراکه اصولا بودجه برپایی یک جشنواره از محل اعتبارات مربوط به جشنواره‌ها تأمین می‌شود و اگر جشنواره‌ای برپا نشد، بر اساس قانون، بودجه به همان محل برمی‌گردد. ضمن آن که یکی از وظایف تعریف شده ما در بنیاد سینمایی فارابی، حمایت از آسیب‌دیدگان شیوع کرونا در اکران سه ماهه نخست امسال بوده که پرداختی‌های مصوب بر اساس شیوه‌نامه اعلام شده صورت گرفت یا در حال انجام است.
وی در ادامه گفت: ما بر اساس وظیفه قانونی و تعریف‌شده خود، در آن زمینه هم فعالیت کرده و خواهیم کرد و قرار نیست بودجه تولید فیلم را به حل مشکلات معیشتی یا بودجه برپایی جشنواره را به تولید فیلم اختصاص دهیم. حجم فعالیت بنیاد سینمایی فارابی در عرصه تولید فیلم، عقد قرارداد با فیلمنامه‌نویسان، طرح حمایتی از فیلمنامه و سینمای اقتباسی، فعالیت‌های بخش بین‌الملل و تعامل بنیاد با سینماگران مشخص است و خوشبختانه در شفاف‌سازی‌ها به طور مبسوط ارائه شده است، آنچه برای من جای سئوال دارد این است که چرا گروهی از کامنت‌نویسان فقط از بنیاد سینمایی فارابی (که شرح عملکرد آن مشخص و ارائه شده) انتظار دارند فلان بودجه را به معیشت و طبقه محروم و… اختصاص دهد و از ارگان‌ها و نهادهای مختلف فرهنگی دیگر (که شرح عملکرد شفاف و ارائه‌شده‌ای هم ندارند) مطالبه‌ای رسانه‌ای نمی‌شود یا احساس مسئولیت و تعهدی در ارتباط با آنها، به شکلی که از سوی همین اقلیت رسانه‌ای در تقابل با فارابی و جشنواره فیلم کودک یا سایر جشنواره‌های سینمایی می‌بینیم، غلیان پیدا نمی‌کند!؟
جشنواره مقرون به صرفه‌تر است
جشنواره سینما حقیقت دیگر جشنواره‌ای است که توسط دولت و زیر نظر مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی قرار است برگزار شود. محمد حمیدی‌مقدم (دبیر جشنواره سینما حقیقت) درباره آن گروهی که معتقدند به‌جای برگزاری جشنواره بهتر بود به معیشت مستندسازان در شرایط فعلی رسیدگی می‌شد، گفته است: مرکز گسترش تنها متولی سینمای مستند کشور نیست، بلکه یک کمپانی مشخص در سازمان سینمایی است که در این حوزه فعالیت می‌کند. متاسفانه بعضی اظهارنظرها خیلی غیرکارشناسی است چون این هزینه‌هایی که دوستان برای حمایت در نظر دارند، هیچ ارتباطی با جشنواره ندارد؛ بویژه آنکه درباره هزینه‌های جشنواره حقیقت ادعا داریم که یکی از مقرون به صرفه‌ترین جشنواره‌هاست و بیش از ورود پول و هزینه، کیفیت تولید کرده است.
او تاکید هم کرده است که: این جشنواره در عین حال وظیفه و ماموریت هم دارد چون برگزاری جشنواره فقط آنچه که در ظاهر می‌بینیم نیست، بلکه فضاسازی، شوق‌آفرینی و امیدآفرینی را هم به همراه دارد. همه اینها باید در کنار این متوقف شدن فعالیت‌ها و یاس و ناامیدی دیده شود.
پلتفرم‌ها پول می‌دهند
برگزاری جشنواره‌های سینمایی به شکل آنلاین این فرصت را ایجاد کرده است تا از ظرفیت پلتفرم‌های VOD استفاده شود. اتفاقی که به نظر می‌رسد شکل اجرایی و تامین بودجه جشنواره‌ها را هم با تغییراتی روبرو کند. غلامرضا موسوی (تهیه‌کننده سینما و سخنگوی اتحادیه صنف تهیه‌کنندگان سینمای ایران) با اشاره به لزوم برگزاری جشنواره‌های سینمایی در شرایط کرونایی و هزینه کردن منابع مالی آن برای رفع مشکلات هنرمندان به ایلنا گفت: تا جایی که من اطلاع دارم هزینه‌های جشنواره‌ها را اسپانسرها می‌پردازند. یعنی اگر جشنواره‌ها برگزار نشود اسپانسرها هم پولی پرداخت نمی‌کنند. با توجه به اطلاعاتی که دارم جشنواره‌های کودک و سینما حقیقت توسط پلتفرم‌ها و اسپانسر شدن آنها برگزار می‌شود. اگر به همین شکل باشد طبیعی است که هیچ تحمیلی به بودجه دولتی نخواهد شد. از طرفی برگزاری جشنواره به صورت آنلاین باعث می‌شود بسیاری از هزینه‌های برگزاری جشنواره حذف شود و در واقع با هزینه کمتری این رویدادها برگزار شود.
دولت برای تغییر ردیف بودجه طرح بدهد
آنچه که از صحبت‌های دبیران جشنواره‌های کودک و سینما حقیقت برمی‌آید نبود قانون برای استفاده از بودجه جشنواره‌های سینمایی در جای دیگر باعث شده منابع اختصاص یافته تنها صرف برگزاری این رویدادها شود. اتفاقی که باتوجه به همه‌گیری بیماری کرونا نیازمند تجدیدنظر دولت در شیوه هزینه‌های خود است و نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز معتقدند تنها راهی که امکان دارد بودجه‌های جشنواره‌ها صرف مسائل معیشتی هنرمندان شود ارائه طرح توسط دولت است.
غلامرضا منتظری (نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی) با اشاره به برگزاری جشنواره‌های سینمایی در شرایط شیوع کرونا و هزینه کردن بودجه جشنواره برای معیشت هنرمندان آسیب دیده از ویروس کرونا به ایلنا گفت: برگزاری جشنواره‌های سینمایی جزو سیاست‌هایی است که پیش از شیوع کرونا برنامه‌ریزی و اجرای آن انجام شده است و حذف آن بازتاب‌های منفی ایجاد می‌کند. هنرمندان بسیاری در جشنواره‌ها با امید به اینکه کارهایشان دیده و ارزیابی شود شرکت می‌کنند؛ برای همین حذف جشنواره‌ها در میان هنرمندان موجب دلسردی خواهد شد.
وی در ادامه گفت: اقتصاد و معیشت هنرمندان در کنار برگزاری رویدادها هر دو به یک اندازه حائز اهمیت است. اگر معیشت هنرمند تامین نشود انگیزه تولید در اندیشه آن رشد نمی‌کند. اگر معیشت هنرمند تامین شد و در نتیجه اثری که تولید کرد آماده عرضه شد حالا توقع این را دارد در فضایی آن را مورد ارزیابی قرار دهد و از این رو برگزاری جشنواره‌ها به رشد هنر در جامعه کمک می‌کند. یکی از مزیت‌های برگزاری جشنواره‌ها اگر به خوبی برگزار شود تبادل تجربه‌ها و دانش هنرمندان است که موجب تعالی تولیدات هنری خواهد شد. برگزارکنندگان جشنواره باید ضمن رعایت پروتکل‌های بهداشتی سعی کنند در زمینه اجرا و استفاده از بودجه‌ای که در اختیار دارند صرفه‌جویی کنند.
منتظری با بیان اینکه به دلیل موانع قانونی امکان خرج کردن بودجه جشنواره در جای دیگر امکان‌پذیر نیست، تاکید کرد: هر چند موافق حذف جشنواره‌ها نیستم و شاید در کوتاه مدت شبیه به یک مسکن عمل کند ولی در آینده خسران‌های بیشتری را متوجه فضای هنری کشور می‌کند اما از طرفی به دلیل آنکه هر بودجه‌ای تعریف مشخصی برای خرج کردن دارد و نمی‌توان آن را بدون اجازه در جای دیگری خرج کرد از همین منظر نمی‌توان انتظار داشت با تعطیلی جشنواره‌ها بودجه اختصاص یافته به برگزاری آن در فضای دیگری هزینه شود.
وی در ادامه افزود: در چنین مواقعی که دستگاه‌ها از لحاظ اجرایی با موانعی روبرو هستند و یا قوانین متضاد یکدیگر باشند و ایجاد اشکال کنند و یا قوانین آن مجموعه نیازمند تجدیدنظر در اجرا است؛ مجلس شورای اسلامی آماده پذیرش پیشنهادها در قالب طرح‌هایی از سوی دستگاه‌های دولتی است. مجلس راسا نمی‌تواند در این کار دخالت کند و باید این پیشنهاد از سوی دولت مطرح شود تا مورد بررسی قرار گیرد. مجلس در مواقعی که احساس می‌کند مشکلی در جامعه وجود دارد برای رفع آن با همکاری دستگاه‌های اجرایی چاره‌جویی می‌کند. در مورد موضوع مطرح شده هم اگر دولت فکر می‌کند ایده جایگزین مصوبات قبلی برای طرح در مجلس دارد که این ایده به صلاح جامعه هنری است؛ می‌توانند در قالب یک طرح قابل دفاع و هوشمندانه تنظیم کنند و به کمیسیون فرهنگی مجلس ارائه بدهند تا در نمایندگان نسبت به آن چاره جویی کنند.
باید برای مشکل معیشتی فکر کرد
در این میان تعدادی از سینماگران نیز نسبت به برگزاری جشنواره‌های سینمایی در شرایط ویژه شیوع ویروس کرونا با دید تردید نگاه می‌کنند. محمدرضا لطفی (کارگردان سینمای ایران) با اشاره به اینکه برگزاری جشنواره‌های سینمایی به خصوص جشنواره فجر به صورت آنلاین امکان‌پذیر نیست، به ایلنا گفت: به دلیل حفاظت از حقوق فیلم‌ها وجلوگیری از فرآیند قاچاق آن به نظر می‌رسد برگزاری جشنواره فیلم فجر به صورت آنلاین امکان‌پذیر نباشد. شاید در فرمت برگزاری جشنواره فیلم کوتاه و سینما حقیقت اکران آنلاین توجیه‌پذیرتر باشد چراکه از نظر کسانی که فیلم را قاچاق می‌کنند فیلم کوتاه و مستند برای عموم مردم جذابیت ندارد و کمتر به سراغ سرقت این نوع آثار می‌روند. از طرفی نفس و ماهیت برگزاری یک جشنوراه به جمع شدن و گپ زدن و تبادل نظر هست که جذابیت دارد. برگزاری جشنواره آنلاین با ذات فستیوال همخوانی ندارد.
لطفی گفت: هر چند از لحاظ قانونی امکان تزریق بودجه برگزاری جشنواره‌های سینمایی به سبد معیشتی هنرمندان وجود ندارد اما اگر راه‌حلی پیدا شود که این اتفاق در فرمت و شرایط محدودتری به شکلی شرایط معیشتی سینماگران را بهتر کند از لحاظ انسانی ارزش بسیار بالایی خواهد داشت و امیدوارم مسئولان بتوانند برای این موضوع راهکاری پیدا کنند.
درنهایت به نظر می‌رسد هنوز هم برای تصمیم‌گیری در شیوه اجرای جشنواره‌ها و برنامه‌ریزی بهتر برای هزینه کردن بخشی از بودجه برگزاری جشنواره‌های سینمایی صرف تولید، اکران و معیشت هنرمندان دیر نیست و دولت و سازمان سینمایی باید نسبت به ارائه یک طرح به مجلس و تغییر وضعیت بودجه‌بندی برگزاری رویدادهای سینمایی تجدید نظر کنمد. اتفاقی که می‌تواند سینمای ایران را در روزهای سخت شیوع ویروس کرونا با آسیب کمتری به ساحل امن آرامش برساند.
