چشم‌اندازی در مه برای تماشاخانه‌های خصوصی
عدم اطمینان از اتفاقات متاثر از کرونا، فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی را در چشم‌اندازی از مه قرار داده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تا پیش از اسفند سال ۱۳۹۸ کسی فکرش را هم نمی‌کرد، چیزی بتواند در سالن‌های تئاتر را برای ماه‌ها تخته کند؛ اتفاق بزرگی که به دستِ ویروسی کوچک رخ داد و تمام معادلات مدیریتی را برای دولت و مدیران تماشاخانه‌های خصوصی به‌هم ریخت.
سوم اسفند سال ۹۸ بود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اطلاعیه‌ای دستور تعطیلی اجباری اماکن، فعالیت‌ها و برنامه‌های هنری و فرهنگی را در سراسر کشور صادر کرد؛ تعطیلاتی که قرار بود به مدت یک هفته برقرار شود اما تا چهار ماه بعد از آن هم ادامه یافت.
در راستای همین دستور بود که سالن‌های تئاتر هم با شروع قرنطینه خانگی دست از کار کشیدند و تا اطلاع ثانوی تئاتر تعطیل شد. اما این تعطیلی‌های ضروری، ضرر و زیان گاه جبران‌ناپذیری هم برای هنرمندان و هم سالن‌های خصوصی تئاتر به همراه داشته است.
یک روز پس از این تعطیلی، شهرام کرمی (مدیرکل وقت هنرهای نمایشی) از برنامه‌ریزی برای گفتگو با مدیران سالن‌ها اعم از دولتی و خصوصی خبر داد تا «در صورت امکان، فرصت تمدید یک هفته‌ای گروه‌های نمایشی را فراهم کنند تا گروه‌ها لطمه کمتری ببینند.»
البته کرمی احتمالا همچون سایر مدیران کشور پیش‌بینی نمی‌کرد تعطیلی یک هفته‌ای کرونا چهار ماه تداوم داشته باشد و در همان گفتگو با اظهار امیدواری مبنی بر اینکه تعطیلی بیشتر نشود و خیلی زود به پایان برسد، یادآور شده بود تداوم این تعطیلی «می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری به تئاتر و فعالیت گروه‌های تئاتری بزند.» او همچنین درباره امکان حمایت مالی وزارت ارشاد از گروه‌های تئاتری که با تعطیلی یک هفته اجراهای خود مواجه شده‌اند، به این نکته اشاره کرده بود که «باید بررسی‌های لازم را داشته باشیم تا به میزان بضاعت‌مان به گروه‌ها کمک کنیم. بیشترین تلاش ما این است که شرایط تمدید اجرای گروه‌های نمایشی قرار گرفته در این شرایط را فراهم کنیم که این امر نیازمند هماهنگی با مدیران سالن‌های دولتی و خصوصی است که امیدواریم آن‌ها نیز در این زمینه با گروه‌های تئاتری همراهی کنند.»
در همان روزهای نخست تعطیلی سالن‌ها و با تمدید یک هفته‌ای آن، انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران در واکنش به این زیان مالی، نامه‌ای برای اطلاع و درخواست همراهی به مجتبی حسینی (معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) فرستاد که در آن به نقل از ۱۶ تماشاخانه خصوصی تهران شامل «ایران تماشا، مستقل، نوفل‌لوشاتو، مهرگان، شهرزاد، هامون، استاد مشایخی، عمارت روبرو، دیوار چهارم، همای سعادت، شانو، سپند، گندم، دا، ملک و آژمان» نوشته شده بود: «تماشاخانه‌های تئاتر در بخش خصوصی برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا از زمان اعلام تاکنون تعطیل بوده و پیش‌بینی می‌شود این روند حداقل تا پایان سال ادامه یابد. این تعطیلی‌ها زیان مستقیم از لحاظ مادی به این بخش مهم از تئاتر وارد کرده که در صورت عدم برنامه مشخص به منظور جبران آن، آسیب جدی به این بخش وارد خواهد شد.»
در این نامه میزان خسارت وارده به مجموع این تماشاخانه‌ها از لغو اجراها در اسفند ماه، حدود ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان برآورد شد؛ نحوه محاسبه خسارت بر مبنای سه شاخص اجاره‌‌بهای سالن‌شان در اسفند، جمع حقوق یک ماه پرسنل و محاسبه درآمد حاصل نشده ناشی از لغو قرارداد با گروه‌های نمایشی بود.
تعدادی از گروه‌های نمایشی پیشاپیش مبالغی را برای اجاره سالن تئاتر به مدیران تماشاخانه‌ها پرداخت کرده بودند و با لغو اجرا، سالن‌ها باید این پول را به گروه‌های هنری بازمی‌گردانند؛ کاری که با قطع ناگهانی درآمدهای سالن اتفاقی ناممکن و یا دست‌کم دشوار به نظر می‌رسید.
هم‌زمان با این نامه، جلساتی هم از سوی تماشاخانه‌داران با شهرام کرمی (مدیرکل وقت هنرهای نمایشی) برگزار شد و مدیران این سالن‌ها از زیان جبران‌ناپذیری گفتند که آن روزها تازه داشت به دغدغه جدی‌شان تبدیل می‌شد.
در روزهای بعدی، رئیس انجمن صنفی تماشاخانه‌داران از وعده اداره‌کل هنرهای نمایشی برای جبران بخشی از خسارات این سالن‌ها در بخش اجاره‌بها خبر داد و کرمی هم در گفتگوهای دیگری، با تائید این مساله بر اهتمام این اداره‌کل برای کاهش آسیب‌های وارده به گروه‌ها و سالن‌ها تاکید کرد.
در ادامه، شاهین چگینی (رئیس انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران) از تدوین نامه‌ای دیگر این‌بار خطاب به محمد نهاوندیان (مشاور اقتصادی رئیس جمهور) خبر داد و گفت: «اگر حرف از حمایت دولت برای کمک به جبران خسارت سالن‌های خصوصی می‌زنیم دنبال سود بیشتر یا امتیاز گرفتن از دولت نیستیم، بلکه می‌خواهیم جلوی آسیب‌های بیشتر گرفته شود و سالنی از این چرخه حذف نشود. فکر می‌کنم در این زمان باید یک همگرایی اتفاق بیفتد تا هم مشکل گروه‌های تئاتری حل شود و هم سالن‌های خصوصی.»
از همان روزها نگرانی دیگری هم برای هنرمندان و مدیران تئاتر ایجاد شده بود مبنی بر اینکه بحران به وجود آمده در لحظه حل نمی‌شود و هر روزی که سالن‌ها دوباره بازگشایی شوند، بازهم مدتی طول می‌کشد تا مخاطب اعتماد کند و دوباره به سالن‌ها برگردد و با خیال آسوده تئاتر، فیلم و موسیقی تماشا کند.
سالن‌دار و هنرمند در همان روزهای بلاتکلیف اسفند هم می‌دانستند که به محض بازگشایی سالن‌ها، این مشکل حل نمی‌شود و نگرانی از بخش مخاطب و فروش پررنگ‌تر خواهد شد؛ برای همین تزریق حمایت‌های دولتی را امری ضروری می‌دانستند. در اسفندماه تعطیلِ فعالیت‌های هنری، دامنه‌دار بودن آسیب‌های کرونا بر هرگونه فعالیت جمعی، یک گمان دوراندیشانه بود که هرچند خیلی‌ها حدس‌اش را می‌زدند اما احتمالا تبعاتش را در اندازه‌ای که امروز جامعه را درگیر کرده پیش‌بینی نمی‌کردند.
تعطیلاتی که در ابتدا قرار بود یک هفته‌ای باشد، با اطلاعیه وزارت ارشاد در روز ۲۳ اسفند تا پایان سال ۹۸ تمدید شد. پیش از آن و در سه نوبت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی اطلاعیه‌هایی تعطیلی تمامی برنامه‌های فرهنگی، هنری و سینمایی سراسر کشور را تمدید کرده بود و یک هفته مانده تا پایان سال، خبر داد «به علت استمرار شرایط انتقال بیماری در کشور» و «تصویب ستاد ملی مبارزه با کرونا و تاکید صنوف مرتبط» خبری از بازگشایی اماکن هنری تا ابتدای فروردین نخواهد بود.
یک روز بعد از این اطلاعیه بود که شهرام کرمی از سمت مدیرکلی هنرهای نمایشی استعفا داد؛ همان زمان گمانه‌زنی‌های بسیاری شکل گرفت مبنی بر اینکه این کناره‌گیری با موضوع کرونا و عدم تحقق وعده‌های دولت برای حمایت مالی از تئاتر در این بحران گره خورده است. کرمی هم در گفتگویی با تائید تلویحی این موضوع گفت: «محدودیت‌های موجود به ویژه در حوزه اعتبارات و مطالبه بر حق و تسویه نشده هنرمندان یکی از اصلی‌ترین دلایل استعفای من در کنار پایان مأموریت دو ساله‌ام بود. از سوی دیگر احساس می‌کنم که بعد از دو سال کار فشرده و همراهی برای پاسخگویی به نیازها و مطالبات خانواده محترم، شریف و عزیز تئاتر کشور دیگر توان و نیروی لازم برای همراهی تمام قد با این خانواده عزیز را ندارم.»
سه روز پس از این استعفا، «قادر آشنا» به‌عنوان جایگزین کرمی معرفی شد و بار سنگین مطالبات تئاتری‌ها از دولت، به دوش او افتاد.
در همین حین، بسیاری از مدیران تماشاخانه‌ها در گفتگو با رسانه‌های مختلف از خطر بزرگ ورشکستگی در صورت تداوم تعطیلی سالن‌ها و عدم حمایت دولت گفتند. خطری که روز به روز نزدیک‌تر و واقعی‌تر می‌شد و حیات این مجموعه‌های خصوصی را که اغلب در ملک‌های استیجاری بودند بیشتر تهدید می‌کرد.
قطب‌الدین صادقی که مدیریت تماشاخانه شانو را به عهده دارد، پیش از سال نو در گفتگو با خبرآنلاین تئاتر و تماشاخانه‌های خصوصی را اولین خاکریزی خوانده بود که در این‌گونه حوادث فتح می‌شوند و گفته بود: «هیچ کسی را هم نمی‌شود مقصر دانست اما درست‌تر این است که برخی نهادها به ما کمک کنند. ما دولتی نیستیم و با قرض و زیر فشار اقتصادی سرِ پا ایستاده‌ایم. کمک نهادهایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری برای ما بسیار تعیین‌کننده است. من می‌دانم که اداره‌کل هنرهای نمایشی خود زیر فشار اقتصادی وحشتناکی قرار دارد و نمی‌دانم چه می‌شود کرد. مگر این که خیرینی که دلشان به حال فرهنگ و هنر می‌سوزد، پیش‌قدم شوند و زیر پر و بال ما را بگیرند که پیشاپیش نیز از آن‌ها تشکر می‌کنم اگر چنین کنند و امیدوارم وسع‌شان برسد و ما را کمک کنند. من به شدت دل‌مشغولم.»
روز چهارم فروردین، اولین نشست هم‌اندیشی مجازی مدیران تماشاخانه‌های خصوصی برگزار شد که تماشاخانه‌داران در این گفتگوی لایو، به بررسی مشکلات و اثرات کرونا در تعطیلی تولید و اجرای تئاتر پرداختند.
اما کماکان بلاتکلیفی از زمان احتمالی بازگشایی دوباره سالن‌های نمایشی سر جای خود باقی ماند؛ گرامی‌داشت هفتم فروردین به عنوان روز ملی هنرهای نمایشی که پیام آن را اکبر زنجانپو نوشته بود، با شعار «امسال را در خانه می‌مانیم» تنها به صدور پیام و ویدئوی‌هایی از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون هنری وزیر و مدیرکل جدید هنرهای نمایشی خلاصه شد. پیام‌هایی جداگانه که همگی ضمن تبریک روز ملی هنرهای نمایشی به اهالی این هنر، بر لزوم عدم برگزاری مراسم جمعی، حفظ فاصله اجتماعی و در خانه ماندن برای پیشگیری از گسترش ویروس کرونا تاکید داشتند.
فروردین سال ۱۳۹۹ بود که خبرهای خوشی برای برخی از مشاغل به گوش رسید و طبق بخشنامه‌ای دولتی، به حالت عادی برگشتند. اما با اینکه این خبر، می‌توانست نویدبخش گشایش فعالیت‌ها و اماکن فرهنگی و هنری باشد، طلسم آن تا مدت‌ها بعد هم باز نشد.
در همین روزها پروتکلی که برای بازگشایی سالن‌های تئاتر از سوی وزارت بهداشت منتشر و خیلی زود پس از انتقادهایی که از طرف جامعه هنری شکل گرفت از سایت حذف شد. هرچند که بعدها اعلام شد این پروتکل نه به معنی بازگشایی سالن‌ها که یک پروتکل کلی برای ایام کرونا بود و ربطی به بازگشایی مجدد نداشت.
روز ۲۱ فروردین کمیته اطلاع‌رسانی ستاد ملی مبازه با بیماری کرونا در اطلاعیه‌ای تأکید کرد: «نظر به پرهیز از شکل‌گیری تجمعات پرخطر به‌منظور اطمینان از قطع زنجیره انتقال بیماری، سالن‌های سینما، تئاتر، موسیقی، آموزشگاه‌های آزاد هنری و نمایشگاه‌های فرهنگی تا اطلاع ثانوی تعطیل است. همچنین سایر مشاغل مرتبط فرهنگی و هنری غیر تجمعی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی از ۲۳ فروردین در سراسر کشور و از ۳۰ فروردین در تهران مجاز به فعالیت هستند.»
چند روز پس از این اطلاعیه، تعدادی از اعضای ستاد جبران خسارات کرونای انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران متشکل از شاهین چگینی، مهدی کوهیان و داود نامور با قادر آشنا (مدیرکل هنرهای نمایشی) جلسه‌ای برگزار کردند.
در این جلسه که روز دوشنبه ۲۵ فروردین برگزار شد، چگینی به تشریح فعالیت سالن‌های خصوصی تئاتر و اقدامات انجام شده از سوی انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران پرداخت و گفت «آسیبی که تعطیلی سالن‌ها در دو ماه اخیر به تماشاخانه‌ها زده، فقط به سالن‌ها محدود نمی‌شود بلکه به طیف بزرگی از خانواده تئاتر هم منتقل خواهد شد.»
طبق آنچه که داود نامور از مشروح این جلسه می‌گوید، قادر آشنا از مصوبه و مذاکرات انجام شده مدیرکل پیشین با شورای مبارزه با کرونا برای جبران بخشی از خسارت سالن‌های خصوصی در زمینه اجاره‌بها اظهار بی‌اطلاعی کرد اما قول پیگیری آن را داد.
در حالی‌که روز به روز محدودیت‌های کرونا برای مشاغل و اجتماعات کم و کمتر می‌شد، امیدهایی هم برای بازگشایی دوباره سالن‌های تئاتر پس از عید فطر شکل می‌گرفت. بسیاری از هنرمندان امیدوار بودند از چهارم خرداد بتوانند فعالیت‌های هنری‌شان را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سر بگیرند.
در این مدت همه امیدها تبدیل به ناامیدی می‌شد و خبری از تحقق کمک‌های مالی دولت به تماشاخانه‌های خصوصی نبود؛ همین نامامیدی‌ها جرقه تشکیل جلسه‌ای اضطراری را برای مدیران تماشاخانه‌های خصوصی تهران زد. این جلسه با چاشنی گلایه و اعتراض، روز ۲۹ اردیبهشت در عمارت نوفل‌لوشاتو تشکیل شد که مدیران سالن‌ها متفق‌القول از بلاتکلیفی و متاسفانه بی‌توجهی مسئولان گلایه‌مند بودند؛ گلایه‌هایی از اینکه دولت نه راهکاری عملی ارائه می‌دهد و نه در رفع بلاتکلیفی چند ماهه این تماشاخانه‌ها تلاشی می‌کند.
شاهین چگینی (رئیس انجمن صنفی) درباره مشروح جلسه گفته بود: «در این نشست به مدیران سالن‌ها گزارش دادیم که در هفته‌های اخیر جلسات حضوری متعددی با مدیرکل فعلی و سابق هنرهای نمایشی داشتیم و با مسئولان مختلف از معاون و مشاور رئیس‌جمهور تا کمیسیون فرهنگی مجلس نامه‌نگاری‌هایی داشتیم. به‌طوری‌که نامه ارسالی به مجلس با امضای اعضای کمیسیون فرهنگی مبنی بر حمایت از تئاتر، به وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی ارجاع شد و آقای صالحی هم به واسطه این نامه کاملا در جریان وضعیت سالن‌های خصوصی تئاتر هستند. اما علی‌رغم تمام این اتفاقات و پیگیری‌های سه ماه گذشته، به هیچ نتیجه‌ای نرسیدیم تا جایی‌که تعدادی از اعضای صنف معترض شدند که تماشاخانه‌هایشان در شرف تعطیلی است و این موضوع تهدید نیست؛ بلکه اتفاقی است که در صورت تداوم شرایط فعلی در روزهای آتی متاسفانه محقق خواهد شد.»
جلسه‌ای که خروجی آن برگزاری یک گردهمایی اعتراضی مقابل اداره‌کل هنرهای نمایشی، با حضور مدیران تماشاخانه‌ها بود و بیانیه‌ای هم خطاب به قادر آشنا قرائت شد؛ متن این بیانیه علاوه بر شرح مشکلات موجود، پیشنهاداتی را هم در سه بند خطاب به این اداره‌کل ارائه کرده بود.
این بیانیه در مرحله اقدام فوری، خواستار کمک بلاعوض دولت شده بود تا تماشاخانه‌های خصوصی با کمک آن بتوانند اجاره ملک‌هایشان را بپردازند. در مرحله بعدی یعنی در بازگشایی سالن‌ها خواستار وام‌ها و تسهیلات بانکی درازمدت شده و در مرحله سوم هم موضوع کمک‌های غیرمالی و تهاتری با نهادهای دولتی و عمومی مانند شهرداری مطرح شده بود.
طبق گفته رئیس انجمن صنفی تماشاخانه‌های ایران، قادر آشنا در پاسخ به این گردهمایی اعتراضی اعلام کرد که تاکنون پیگیر این مشکلات بوده و طی روزهای آتی هم جلساتی در خارج از حوزه فرهنگ و هنر خواهد داشت تا بتواند برای دریافت کمک‌هایی از واحدها و بنگاه‌های اقتصادی برای پرداخت وام و کمک‌هزینه به مجموعه‌های خصوصی تئاتر رایزنی کند.
شاهین چگینی همچنین از پیگیری این وعده آشنا خبر داد و گفت ظاهرا مدیرکل هنرهای نمایشی در اوایل خرداد ماه جلسه‌ای با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در همین زمینه داشته و قرار است «به زودی دستورالعملی برای بازگشایی سالن‌های تئاتر و سینما از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا صادر شود.»
با این‌وجود، مدیران دولتی به نقل از ستاد ملی کرونا، بازگشایی سالن‌ها و فعالیت‌های هنری را در عید فطر هم منتفی خوانده و از احتمال آغاز دوباره فعالیت‌های هنری در «نیمه خرداد» خبر دادند. اما نیمه خرداد هم گذشت و سالن‌های تئاتر بازگشایی نشد.
با گذشت سه ماه و نیم از تعطیلی بی‌پایان اماکن هنری، روز ۱۷ خرداد بود که سرانجام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اطلاعیه‌ای صادر کرد و گفت سالن‌های سینما و تئاتر می‌توانند مشروط به رعایت ضوابط از «اول تیر» باز شوند.
دستورالعمل‌های بهداشتی این اطلاعیه مقرر کرد که در مقطع بازگشایی و تا اعلام وضعیت سفید قطعی، ظرفیت فروش بلیت برای هر سالن تنها تا سقف ۵۰ درصد مجاز است و علاوه بر این، لازم است هنگام ورود و خروج تماشاچیان و حضور در سالن انتظار، فاصله‌گذاری ایمن رعایت شود.
در دسترس بودن مایع ضدعفونی کننده برای مراجعه‌کنندگان، ضدعفونی کامل سالن‌ها طبق دستورالعمل اعلامی وزارت بهداشت هر روز یک بار و استفاده از دستکش و ماسک برای کارکنان، هنرجویان و مراجعان از جمله الزامات این اطلاعیه بود.
طبق این مجوز از ابتدای تیر، برخی از سالن‌های تئاتر بازگشایی شد و برخی دیگر آغاز فعالیت‌های تئاتری‌شان را به روزهای بعدی موکول کردند اما از نگرانی «اعتماد و حضور مخاطب در سالن‌های تئاتر» کاسته نشد.
تنها حدود یک هفته از بازگشایی دوباره سالن‌ها گذشته بود که آمار مبتلایان کرونا در کشور که طی هفته‌های قبل کاهش یافته بود، دوباره به اوج رسید و رکوردی از تعداد کشته‌شدگان در ایران باقی گذاشت.
تعدادی از هنرمندان، در واکنش به اوج‌گیری دوباره بیماری در کشور، تصمیم به تعلیق اجرایشان گرفتند و «حفظ جان گروه و تماشاگران» را به‌عنوان اولویت‌شان اعلام کردند. علاوه بر این با اعلام وضعیت قرمز برای بسیاری از استان‌ها، دوباره نگرانی‌هایی مبنی بر تعطیلی تئاترها شکل گرفت که هرچند قادر آشنا با اطمینان گفت تئاترها در شهر تهران تعطیل نمی‌شوند، اما به نظر می‌رسد کرونا قرار نیست به کسی قول صد در صد و تضمینی بدهد. همین عدم اطمینان، فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی را در چشم‌اندازی از مه قرار داده است.
گزارش: سبا حیدرخانی
