«کرونا» عزرائیل خوش‌قیافه‌‌ی قرن ۲۱ / زیبا اما کشنده! / نمایی از هنرِ فراکتالِ یک ویروس

به گزارش خبرنگار ایلنا، در طول تاریخ بشریت همواره شاهد آن بودیم که اتفاقات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی و... تاثیرهای متفاوتی در اقشار مختلف جامعه داشته‌اند. در این میان هر کس بر اساس جهان‌بینی که دارد، نگاهی متفاوت به وقایع جامعه دارد و آن را به نوعی دیگر می‌بیند. 

در این میان هنرمندان به عنوان بخشی از جامعه که بیشترین تاثیر را از وقایع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه دریافت می‌کنند و با خلق آثار هنری آن را برای آیندگان به یادگار می‌گذارند، نگاهی متفاوت به زشتی‌ها و زیبایی‌ها دارند. در بیشتر اعصار؛ وقایع جامعه یکی از عوامل اصلی بوجود آمدن مکاتب هنری بوده و همواره نیز تاثیرات شگرفی در خلق آثار هنری به جای گذاشته‌اند. خلق آثار هنری از عصر رنسانس به این‌سو با فراز و نشیب‌های فراوان همواره بوده و تغییرات زیادی از جنبه‌های مختلف تکنیک، ایده و اجرا پشت سر گذاشته است. حتا در دوره‌ای با پیشرفت علم شاهد پدید آمدن نانوآرت‌هایی بودیم که نگاهی نزدیک‌تر از آنچه در تصورماست، به اشیای پیرامون خود دارند. در تاریخ هنر شاهدیم عموما اتفاقات ناخوشایند بیشتر از اتفاقات خوشایند آدم‌ها و هنرمندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. امروز نیز شیوع ویروس کرونا که تمام دنیا را تحت‌الشعاع قرار داده، با تمام نگرانی‌ها و اندوه و تاثیری که از درگذشت هزاران انسان برجای گذاشته اما توانسته تبدیل به بهانه‌ای برای خلق آثار هنری شود. 

برخی از هنرمندان با استفاده از نمادهای ویروس کرونا از دستمال کاغذی و ژل‌های ضدعفونی کننده گرفته تا ماسک در آثار مشهور هنری جهان، کرونا را به تاریخ دنیای هنرهای تجسمی آورده‌اند و برخی دیگر با حذف شخصیت‌های نقاشی‌های مشهور تاریخ هنر جهان، با طرح این موضوع که حتی این افراد هم به قرنطینه خانگی رفته‌اند، به زبان هنر، مردم را به ماندن در خانه دعوت کرده‌اند. تا اینجا بیشتر بازی با آثار مهمی است که در تاریخ هنرهای تجسمی خلق شده‌اند. اما هنرمندانی هم هستند که درصدد خلق آثاری بدیع برآمده‌اند تا این واقعه و تاثیری که در جامعه داشته را تا ابد در ذهن جهانیان ماندگار کنند. 

 نگاهی گذرا به تصاویر میکروسکوپی که از ویروس کرونا منتشر شده، نشان از آن دارد که می‌توان نگاهی زیبایی‌شناسانه به این پدیده داشت. جلیل جوکار (هنرمند و استاد دانشگاه) دراین خصوص می‌گوید: آنچه که در ساختارهای طبیعی چه ساختارهای زنده و چه ساختارهایی که جاندار نیستند، شاهد هستیم، این است که همه آنها از هندسه فراکتال یا هندسه طبیعت پیروی می‌کنند. هنگامی که دانشجویان هنر به دانشگاه وارد می‌شوند در دوره کارشناسی درسی به نام «انسان، طبیعت، طراحی» را می‌خوانند؛ بهترین مرجع برای این درس بحث و آموختان هندسه فراکتال و هندسه عالم ماده است. این موضوع نحله‌های جدیدی را در فلسفه و به تبع آن در هنر قرن بیستم ایجاد کرد که تا قرن بیست و یکم نیز ادامه یافته است. 

او ادامه می‌دهد: فراکتالیسم یک نهضت هنری آوانگارد و پیشرو جهان امروز ماست و حتا امروزه هنرمندان پیشرو در این عرصه درحال حاضر روی فراسوی فراکتال و فراکتال‌گرایی کارمی‌کنند. اگر بخواهیم فرم ظاهری ویروس کرونا را از منظر هندسه فراکتال بنگریم، بدیهی و طبیعی‌ست که این موضوع قابل طرح و بررسی است.

جوکار با اشاره به آنکه هر موجود زنده و غیرزنده همسانی جزء و کل دارد، یادآور می‌شود: این همسانی در تمام ویژگی‌های ظاهری و برونی موجودات زنده و غیرزنده که با چشم مصلح و غیرمصلح قابل دیدن هستند، بارز است و قابلیت تحلیل دارد. ویروس کرونا نیز به لحاظ فراکتالیسم و از منظر زیبایی‌شناسی، دقیقا تناسبات جز به کل در فرم ظاهری خود دارد که کاملا مشهود است. این ویروس یک ساختار کروی دارد که از DNA پروتئینی که در مرکز آن قرار دارد تا شاخک‌های اطرافش که همه در تصاویری که از این ویروس منتشر شده است، را شامل می‌شود. این ساختار از جزء به کل از معادله دایره تبعیت می‌کند و از ساختار مولکولی و اتمی گرفته تا شکل کامل آن کروی و دوار است. درواقع در حجم کره می‌گنجد. از این منظر دارای هارمونی و هماهنگی جز و کل است. به این معنا که جزء آن از معادله تبعیت می‌کند که کل آن از همان معادله تبعیت می‌کند. این مهم در تمام ساختارهای طبیعی قابل واکاوی و بررسی است. 

 هرچند در بیشتر موارد هنر فراکتال بدون استفاده از رایانه و شبیه‌سازی تصاویر بر اساس الگوریتمی خاص به‌طور مثال در قالب منحنی یا هر بعد دیگری از هندسه اتفاق می‌افتد اما اینگونه به نظر می‌رسد که ابعاد زیبایی‌شناسانه ویروس کرونا در زیر میکروسکوپ به اندازه‌ای خاص و زیباست که تمام ویژگی‌های فراکتال را حتا بدون استفاده از شبیه‌سازی در رایانه با خود به همراه دارد. جوکار می‌گوید: طی چند ماه اخیر که جهان درگیر ویروس کروناست، شاهد خلق آثار مختلفی ازسوی هنرمندان بودیم. حتا یک هنرمند این ویروس را در حجمی بزرگ با شیشه ریخته‌گری کرده بود و یک کرونای بزرگ بلورین ساخته بود که به لحاظ زیبایی‌شناختی بسیار زیبا و جذاب بود. حتا به عنوان یک تندیس شهری می‌توان از این اثر هنری استفاده کرد اما باید این مهم را از نظر دورنکنیم که زیبایی یک وجه ذاتی و یک وجه اکتسابی در مورد یک امر خاص دارد. البته در این نقطه مباحث فلسفی مطرح می‌شود. اگر بخواهیم صورت ظاهری این ویروس را از انگاره‌ای که در ذهن ما ایجاد کرده، جدا کنیم؛ می‌توان گفت ویروس کرونا فوق‌العاده زیباست چراکه جوانب زیبایی‌شناسی، تناسبات خاص و خود متشابهی که در عیار آن وجود دارد و تعادلی که بین جز و کل آن شاهد هستیم، آن را زیبا کرده است. اما بخشی از این مهم، به انگاره ما بازمی‌گردد چراکه ویروس کرونا تمام دنیا را تحت‌الشعاع قرار داده و به تعطیلی کشانده است. مردمان بسیاری را خانه‌نشین کرده و باعث مرگ بسیاری از افراد و عزادار شدن خانواده‌ها شده است. 

این استاد دانشگاه ادامه داد: انسانی خوش پوش و زیبا را در نظر بگیرید که جنایتکار جنگی است، این ویژگی آن انسان زیبا، نهایتا تمام زیبایی‌های بصری که در ذهن ما وجود دارد را در ذهن مخاطب خنثی می‌کند  و از آن فرشته زیبا، در ذهن‌ها یک دیو می‌سازد و وجوه زیبایی آن تحت تاثیر زشتی آن قرار می‌گیرد. این مهم درخصوص ویروس کرونا نیز صدق می‌کند. می‌توان به لحاظ ظاهری مباحث زیبایی‌شناسی، تناسبات و هارمونی رنگی را درخصوص این ویروس مطرح کرد، اما وقتی انگاره مخاطب نسبت به آن منفی است بنابراین کسی را نمی‌توانیم پیدا کنیم که بگوید به‌به چه تصویر یا موجود زیبایی است!

جوکار در پاسخ به این سوال که اگر در آینده آثاری خلاقانه و با الهام از ویروس کرونا خلق شود و گفته نشود که از این ویروس الهام گرفته شده است آیا می‌تواند ابعاد زیبایی‌شناسانه را درخصوص این ویروس مرگبار مطرح کند، می‌گوید: قطعا باتوجه به تجربه جهانیان درخصوص شیوع ویروس کرونا، آن آثار بازهم یادآور ویروس کرونا خواهند شد چراکه درنهایت اثری که خلق می‌شود باید شباهت‌هایی داشته باشد مگر آنکه تمام تناسبات را آنقدر تغییر دهیم که انگاره کنونی متصور نشود و آن را نشناسند. البته زمانی یکی از استاتید حرف زیبایی زد و گفت شاید همه از سوسک چندششان شود و آن را دوست نداشته باشند اما در بال سوسک می‌توان رنگ فندقی بسیار زیبایی را دید که در هیچ پالت رنگی پیدا نمی‌شود. این نگاه زیبایی‌شناسانه یک نقاش به رنگ موجودی که عموما یا آن می‌ترسند یا از آن چندششان می‌شود. اگر بتوانیم نام عزرائیل روزگار را روی کرونا بگذاریم می‌توان گفت، عزرائیل خوش‌قیافه‌ای‌ست.