یادداشتی از اشکان زارعی؛
«سپندارمزگان» جشنی ایرانی با نشانه گل بیدمشک در بزرگداشت زن/ سپندارمز را زنده کنیم
سپندارمزگان یا اسفندگان جشنی ایرانی است که هزاران سال پیش با نشانه‌ی گل بیدمشک در ستایش و بزرگداشت زن برپا می‌شد و به آن مزدگیران یامژدگیران نیز می‌گفتند.
سازمان ملل متحد در سال۱۹۷۷ میلادی ۸ مارس (۱۷اسفند) را در بزرگداشت بست‌نشینی کارگران زن کارخانه‌ی کتان‌بافی نیویورک روز زن نام نهاد. از این‌رو کمتر از پنجاه سال است روز جهانی زن برگزار می‌شود. همچنین هرساله در۱۴ فوریه (۲۵بهمن) عشاق بر پایه‌ی افسانه‌ی فداکاری والنتین کشیش رومی در ۷۰۰ سال پیش٬ به پیشواز جشن ولنتاین رفته٬ دلدادگی را ارج می‌گزارند.
بی‌گمان بیشتر مردم جهان نمی‌‍‌دانند ایرانیان نخستین مردمانی بودند که در روز سپندارمز به سپاسگزاری زنان پرداخته٬ مهرورزی و دوست‌داشتن را گرامی می‌داشتند.
سپندارمز یا اسفند به چم (معنای) فروتنی٬ بردباری و فداکاری است که در جهان مینوی از ویژگی‌ها و امشاسپندان خداوند بوده و در جهان خاکی نگاهبان زن و زمین به‌شمار می‌آید. زیرا هر دو نماد زایش و باروری هستند که بی‌هیچ چشمداشتی بامهربانی و فروتنی هرچه دارند به دیگران می‌دهند.
سپندارمز٬ روز پنجم هرماه و دوازدهمین ماه سال است که برپایه‌ی گاه‌شماری ایران باستان در پی برابری نام روز و نام ماه آن را جشن می‌گرفتند. از این رو می‌توان گفت، ۵ اسفند سپندارمزگان است. اما پس از اسلام این گاه‌‌نما از بین رفت و سرگردانی در ماه‌ها و چرخش در جشن‌ها و آیین‌ها پدید آمد که این جستار (موضوع)٬ خود کاستی‌ها و دشواری‌های بسیاری را در زمینه‌ی مالیات‌گیری٬ کاشت و برداشت فراورده‌های کشاورزی در پی داشت.
بدین‌گونه در سال ۴۷۱ هجری قمری به فرمان ملک‌شاه سلجوقی٬ خیام دانشمند بزرگ ایرانی به همراه چند تن از دستیارانش٬ گاه‌شماری نوینی را با الگو‌برداری از گاه‌شماری یزدگردی ساختند که به نام سلطان ملک‌شاه سلجوقی «تقویم جلالی٬ تقویم سلطانی و تقویم ملکی» می‌گفتند. در این گاه‌شماری جشن سپندارمز به روز ۲۹ بهمن جابه‌جا شد. اکنون نیز هم‌میهنان زرتشتی سپندارمزگان را در چنین روزی گرامی می‌دارند.
سپندارمزگان یا اسفندگان جشنی ایرانی است که هزاران سال پیش با نشانه‌ی گل بیدمشک در ستایش و بزرگداشت زن برپا می‌شد و بدان مزدگیران یامژدگیران نیز می‌گفتند. دراین روز مردان به جای همسران خود در خانه کار می‌کردند درحالی که زنان رخت نو پوشیده بودند درکنار شوی خود شادی کرده از آنها پیشکشی و دهش می‌گرفتند.
ابوریحان بیرونی٬ عبدالحی گردیزی خلف تبریزی و مسعود سعدسلمان در دست‌نوشته‌های خود از این جشن نام برده‌اند. بزرگداشت جایگاه زن در ایران باستان تنها در روز سپندارمز نبود و همواره در کردار بدان ارج می‌گذارد. چنان‌که به گواه گل‌نبشته‌های تخت‌جمشید زنان در کارگاه‌ها درکنار مردان کار کرده٬ گاه سر کارگر بوده و از دستمزدی برابر٬ برخوردار بودند. به آنان ۵ ماه مرخصی زایمان داده می‌شد که در هنگام انجام دادن کار می‌توانستند دست از کار کشیده به فرزندان خود شیر دهند. بانوان باداشتن شایستگی به سرپرستی و جایگاه‌های بالاتری نیز دست می‌یافتند٬ چنان‌که «آرتیمیس» به دریاسالاری ارتش هخامنشی و «آرتادخت» به سرپرستی خزانه‌داری اشکانیان رسیدند.
از همه مهم‌تر «آزرمی دخت و پوران دخت» دو شاهزاده‌ی ساسانی نیز به پادشاهی برگزیده شدند. در نگاه اسطوره‌ای نیز٬ زنان نامدار شاهنامه مانند« سیندخت»٬ «رودابه»٬ «فرانک»، «گردآفرید»، «تهمینه» و....هریک نمونه‌ی برجسته‌ای از دانایی٬ مردانگی و پاک‌دامنی بودند که همه‌جا یار و یاور همسران خود هستند.
یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی زن ایرانی در روزگار باستان برخورداری از پوشش و حجاب بود که هردوت و استرابون تاریخ‌نگاران یونانی و رومی از آن یاد کرده‌اند.
به گفته‌ی پلوتارک، زنان هخامنشی از «چادر» بهره می‌بردند زیرا به باور آنان نپوشاندن هریک از اندام‌ها دور از ادب و اخلاق بود٬ زنان اشکانی نیز روسری‌یی بر سر می‌گذاشتند که به آن (مگنه) می‌گفتند که پس از اسلام٬ اعراب به شوند (دلیل) نداشتن «گ» آن را مغنعه خواندند.
از همین‌رو است که ویل‌دورانت می‌گوید: پوشش در میان زنان ایران باستان بسیار برجسته بود که می‌توان ایران را منشا اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست.
در هنگامه‌ای که پیرامون ایران داشتن٬ دختر ننگ به شمار آمده٬ گاه زنده به گور می‌شدند و در گوشه‌ای دیگر نیز زنان ابزاری برای هوسرانی بودند٬ باید بر خود ببالیم که نیاکان ما پیش و بیش از دیگران نگاه ستایشگرانه‌یی به زن داشته٬ در گاه‌شماری خود روزی را به‌نام آنان جشن می‌گرفتند٬ اما باید شرمسار نیز باشیم درحالی٬ چهل سالِ‌گذشته از مبارزه با فرهنگ غرب سخن گفته‌ایم٬ اما امروز فرزندان انقلاب با ناآگاهی از تاریخ سرزمین مادری و پیشینه‌ی نیاکانی «مشتاقانه» چشم به آیین‌های فرنگی دوخته٬ جشن‌های هالوین٬ تنکس‌گیوینگ و ولنتاین را برپا می‌کنند.
یادمان باشد ایرانیان بر خلاف سایر کشورهای مسلمان از دو فرهنگ ایرانی و اسلامی برخودار هستند که نه تنها هیچ‌گاه در ستیز با یکدیگر نبوده٬ که ایرانیت و اسلامیت در هزارتوی تاریخ ایران زمینه‌ی شکوفایی و دگرگونی‌های بسیاری را پدید اورده است. از این رو بزرگداشت زن را می‌توان هم در زادروز حضرت فاطمه «س» و هم روز اسفندگان برگزار نمود.
پس جشن سپندارمز را زنده کنیم تا آموزه‌های انسانی و اخلاقی فرهنگ ایرانی و رازماندگاری این سرزمین اهورایی برجوانان این مرز وبوم آشکار شود.
