نمایشی که مخاطب با دیدنش دائما در حال کشف است
محمد ساربان گفت: مخاطب با دیدن نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود»، دائماً در حال کشف کردن است و لحظه‌ای نمی‌تواند از وقایعی که برای او تصویر می‌شود، عقب بماند.
محمد ساربان پس از اینکه روز گذشته (دوشنبه ۸ مرداد) به تماشای نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر نشست، درباره اجرای این نمایش به ایلنا گفت: کسانی که مرا می‌شناسند، می‌دانند که بی‌دلیل از نمایشی تعریف نمی‌کنم و یا اگر نمایشی خوب نباشد، اهل گارد گرفتن در برابر آن نیستم و فقط بی‌سرو صدا از سالن در انتها خارج می‌شوم. اما در بعضی از نمایش‌ها من آخرین نفر هستم که از سالن بیرون می‌روم، حتا بازیگرها هم می‌روند که گریم‌هایشان را پاک کنند، ولی من هنوز در سالن حضور دارم. این دیر بیرون رفتن از سالن برای آن است که نمایش، مرا جذب خود کرده است. نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» که امشب آن را به دراماتورژی و کارگردانی دکتر روحالله جعفری در تالار چهارسو دیدم، یکی از همین نمایش‌هایی است که فوق‌العاده اجرایش جالب بود و روی من تأثیر زیادی گذاشت.
ساربان ادامه داد: من ازجمله کسانی هستم که در هفته سه تا پنج نمایش می‌بینم، گاهی اوقات دو یا حتی سه نمایش در روز می‌بینم؛ همه این نمایش‌ها را با دقت می‌بینم، چون کار و رشته من این است و بعضی موقع‌ها آن‌قدر تحت تأثیر قرار می‌گیرم که تا چند روز پر از انرژی هستم. اجرای نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» در زمره آثاری است که دلم نمی‌خواست سالن را ترک کنم، چون از دیدنش انرژی گرفتم و بعد از اجرا به‌دلیل حال خوبی که دریافت کردم، به تک‌تک بازیگران و اعضای گروه این انرژی را منتقل کردم.
این کارگردان و بازیگر یادآور شد: «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» سوای متن خوبی که دارد، خوب هم ترجمه شده و درخشان، کارگردانی شده و جزیی‌ترین مسئله از نگاه کارگردان، پنهان نمانده است. جعفری روی تمام جزییات کار کرده و به همه بخش‌های نمایش مسلط است.
ساربان ادامه داد: من به افرادی که کارگردانی می‌کنند، پیشنهاد می‌کنم که به تماشای این نمایش بنشینند. این افراد باید از این فرصت به‌بهترین شکل ممکن استفاده کنند، چون دیدن این نمایش برای آن‌ها می‌تواند یک دوره کارگردانی عملی که پیشرفته و خلاق است، به‌حساب آید. آن‌ها با دیدن این نمایش متوجه خواهند شد که وقتی کارگردان احاطه بر کار دارد، چه تأثیر شگرفی را در اذهان مخاطب ایجاد می‌کند. مخاطب با دیدن این نمایش، دائماً در حال کشف کردن است و لحظه‌ای نمی‌تواند از وقایعی که برای او تصویر می‌شود، عقب بماند.
او با بیان اینکه «در نمایش ریچارد سوم اجرا نمی‌شود مشخص است که بازیگران خود را کاملاً در اختیار کارگردان قرار داده‌اند تا او بتواند از آن‌ها به بهترین شکل ممکن استفاده کند» گفت: من تقریباً از همه بازیگران این نمایش، بازی در صحنه دیده‌ام، اما آن‌ها در این نمایش، بهترین نقش دوران بازیگری‌شان را ایفا کردند. تعدادی از این بازیگران، فقط در نمایش‌های ایرانی بازی داشته‌اند، اما در این نمایش، قالب قبل را نداشتند و در هیبت یک بازیگر فرنگی تمام‌عیار ظاهر شدند. مشابه کاری را که تیم بازیگران این نمایش انجام داده، فقط می‌توانیم در تئاترهای اروپایی که فیلم‌هایشان را می‌بینیم، جست‌وجو کنیم. با دیدن فیلم این تئاترها درمی‌یابیم که آن‌ها به‌چه صورتی روی بدن و بیان‌شان کار می‌کنند و به‌چه گونه‌ای به مرز کامل آمادگی برای رفتن در صحنه و ایفای نقش می‌رسند. به‌نظر من، همین اتفاق در نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» افتاده و مخاطب عملاً می‌بیند که کارگردان برای آماده بودن بدن و بیان بازیگران، چه کرده است. این حد از آمادگی نشان از ساعت‌ها تمرین پیوسته دارد که گروه با عشق پشت سر گذاشته و نتیجه آن در کار منعکس شده است.
ساربان تصریح کرد: بازیگران در این نمایش، بدن مناسب و فرم‌پذیر فوق‌العاده‌ای داشتند و تصاویر بدیعی را در صحنه به‌وجود آوردند که مخاطب را شگفت‌زده می‌کرد. آن‌ها درک درستی از نقش‌هایشان داشتند و ارتباط بازیگرها با هم در صحنه درخشان است. همچنین در این نمایش، طراحی صحنه، لباس و نورپردازی کاملاً در خدمت اثر است و برای لحظه به لحظه آن فکر و کار شده است.
این کارگردان و نویسنده تئاتر با اشاره به اینکه «مخاطب در نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» با شکل جدیدی از صحنه‌آرایی روبه‌رو می‌شود» گفت: در این شکل از صحنه‌آرایی، مخاطب به صورت موازی با صحنه نشسته و لحظه به لحظه نمایش را تحت نظر دارد و با همه بخش‌های مختلف صحنه که در آن یک عمل تراژیک اتفاق می‌افتد، ارتباط بی‌واسطه بر قرار می‌کند.
ساربان ادامه داد: طراحی صدا در این نمایش، خلاقانه است و افکت‌هایی که از آن استفاده می‌شود، همه در خدمت اثر است و هرگز این صداها بی‌جا به‌کار نمی‌رود. در سرتاسر نمایش، مخاطب افکت‌هایی را می‌شنود که شاید کارگردان‌های دیگر اصلاً به آن در کارهایشان فکر نمی‌کنند، ولی جعفری در این نمایش از آن‌ها استفاده کرده و هر کدام را در جای خودشان به‌کار گرفته است. علاوه بر این، در نمایش، مخاطب با دریچه‌ای در آوانسن روبه‌رو می‌شود که جایگاه سوفلور در آن است و چه زیبا از آن در کار استفاده شده است.
او خاطرنشان کرد: مخاطب در این نمایش با تصویری متفاوت از آن‌چه که تا به حال از شخصیت و سبک کاری وسوالود میرهولد بر صحنه آمده، روبه‌رو می‌شود. در این نمایش نمی‌توان از تصویرسازی‌ها و میزانسن‌های شکل‌گرفته در زندان که میرهولد به‌خاطر عقایدش گرفتار آن شده، به سادگی گذشت. این نمایش به صورتی هنرمندانه، ذهنیت میرهولد را درباره آن‌چه که به آن می‌اندیشد، به مخاطب منتقل می‌کند.
این بازیگر تئاتر با اشاره به اینکه بیش از ده‌سال پیش، در همین سالن، در نمایشی به نام «ایکارو» به کارگردانی بهروز غریب‌پور بازی کرده است، گفت: در آن نمایش، نقش استانیسلاوسکی را بازی کردم و محمد حاتمی نقش میرهولد را بازی می‌کرد. اتفاقاً چند روز پیش به‌طور تصادفی، فیلم این نمایش و اجرایی که از آن داشتیم را نگاه کردم. باید صادقانه بگویم که اجرای نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» خیلی جلوتر و فوق‌العاده‌تر از اجرای ما در آن زمان است.
ساربان یادآور شد: نمایش«ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» افتخار تئاتر ایران است و فکر می‌کنم این نمایش باید شش‌ماه و یا حتا یک سال روی صحنه باشد و بلیت آن برای یک‌ماه آینده پیش‌فروش شود. باید از این نمایش حمایت شود و مهجور ماندن آن به ضرر تئاتر معاصر ایران است. مخاطبی که نمی‌آید و این نمایش را نمی‌بیند، دچار خسران می‌شود، چون لذت مواجهه با اثری خلاق را و کشف کردن معانی و مفاهیم و تصاویر هنرمندانه‌ای را از دست می‌دهد که شاید دیگر فرصت دیدن نمونه‌ای از این‌چنین نمایشی برایش مهیا نشود. مخاطب باید در این نمایش خودش را در اختیار نمایش قرار بدهد تا دریابد که این نمایش دارای چه ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای برای لذت بردن از آن است.
ساربان تصریح کرد: من از روحالله جعفری نمایش‌های دیگری هم دیده‌ام. او در تجربه‌های قبلی‌اش نیز موفق ظاهر شده بود، اما گمان می‌کنم «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» که تکامل‌یافته همان تجربه‌های قبلی او در صحنه است، در حافظه تاریخ تئاتر ما می‌ماند، چون ماندنی است و نمی‌شود آن را فراموش کرد.
