با تفکیک بخش بین‌الملل از ملی؛
چه چشم‌اندازی برای جشنواره بین‌المللی فیلم فجر متصوریم؟
دبیر جشنواره فیلم فجر؛ استفاده از ظرفیت‌های ایران برای حضور بیشتر در بازارهای بین‌المللی ازنظر فرهنگی و اقتصادی را چشم‌انداز این جشنواره می‌داند. اما آیا این ظرفیت‌های محدود فرهنگی برای جشنواره؛ می‌تواند یک جایگاه معتبر در جوامع بین‌الملل برای ایران تعریف کند؟
دلیل تصمیم مسئولان برگزاری سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر برای جداسازی بخش بین‌الملل از ملی را باید در نارضایتی نسبت به حاشیه رفتن بخش بین‌الملل طی سال‌های گذشته جستجو کرد. هرساله در ایام ده روزه‌ی جشنواره؛ از فیلم‌های جدید سال رونمایی می‌شود و اهمیت این رویداد سینمایی میان مردم، رسانه‌ها، منتقدان، سینماگران تا آن حد بالاست که بخش بین‌الملل مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد. از همین روی مسئولان راه چاره‌جویی برای برطرف کردن این نقیصه را تفکیک این دو بخش از هم یافتند.
این اتفاق را می‌توان برای سینمای ایران هم از منظر جهانی و هم داخلی خوش‌یمن دانست. اما از حاشیه درآوردن و در متن قرار دادن بخش بین‌الملل با وجود رقبایی همچون جشنواره فیلم توکیو، آسیاپاسیفیک، شانگ‌های، ابوظبی و... که هرکدام وزنه‌ای میان جشنواره‌های بین‌المللی محسوب می‌شوند؛ آیا تنها راه اعتباربخشی به یک جشنواره است؟ یا این جداسازی که هزینه‌ی قابل توجهی را به وزارت‌خانه تحمیل می‌کند؛ آبروی جهانی هم برای ایران به ارمغان می‌آورد؟
باید دید مسئولان با این تصمیم چه افقی را برای آینده این جشنواره متصور شده‌اند؟ آن‌چه موجب اعتباربخشی یک جشنواره در جوامع بین‌المللی می‌شود؛ کیفیت آثار شرکت داده شده و میزان مقبولیت افرادی‌ست که در آن حضور پیدا می‌کنند. ایران با تعریف چه شاخصه‌هایی می‌تواند جایگاه معتبری برای خود دست‌وپا کند؟ و آیا آنها را در جشنواره امسال لحاظ کرده؟
به گفته مدیر جشنواره بین‌المللی فیلم فجر؛ تفاوت جشنواره امسال با سال‌های گذشته "نمایش آثاری‌ست که قبل‌تر در دیگر جشنوره‌ها حضور داشته‌اند اما تاکنون اکران عمومی نشده‌اند و عموما آثار منتخبی‌اند که در سال‌های 2014 و 2015 تولید شده‌اند."
البته دبیر جشنواره گفته‌اش را با این جمله که "فیلم‌ها نمایش عمومی شده‌اند اما هنوز در شبکه توزیع جهانی قرار نگرفته‌اند" تصحیح می‌کند. این شاخصه که از آن به‌عنوان یک امتیاز یاد می‌شود؛ بیانگر آن است که جشنواره بین‌المللی فیلم فجر که پیش از این صفت بین‌الملل را یدک کشیده؛ تازه در پی اجرایی کردن ابتدایی‌ترین ملاک‌های یک جشنواره بین‌المللی است. اظهارنظر درباره کیفیت آثار هم بماند برای بعد از برگزاری.
و اما؛ نخستین جشنواره مستقل بین‌الملل فیلم فجر شامل چه بخش‌هایی خواهد بود؟ چند اثر از چه کشورهایی برای ایران فرستاده شده؟ چه کسانی فیلم‌ها را انتخاب کردند؟ کدام فیلمسازان ایرانی در این ترنمنت بین‌المللی حضور خواهند داشت؟ چه تلاش‌ها و رایزنی‌هایی برای حضور کشورهایی که در گذشته تجربه حضور در جشنواره‌های ایرانی را نداشته‌اند؛ صورت گرفته؟ برای بخش غیررقابتی چه برنامه‌های ویژه‌ای تدارک دیده شده؟ داورها از چه کشورهایی هستند و دستمزد پرداخت شده به آنها چه‌قدر خواهد بود؟ کدام سینماها در اختیار جشنواره هستند؟ رقم دقیق هزینه‌ی برگزاری جشنواره چه‌قدر است؟ میزان جوایز نقدی برگزیدگان چه‌قدر است؟؛ این‌ها سئوالاتی هستند که با علیرضا رضاداد(دبیر جشنواره)، آرش امینی(مدیر جشنواره بین‌المللی فیلم ایران) و علیرضا رزازی‌فر(دبیر بخش فیلم‌های کوتاه و مستند جشنواره) مطرح کردیم. البته برخی سئوال‌ها به دلایلی که ما را توجیه نکرد؛ بی‌پاسخ ماند.
امینی درباره بخش رقابتی جشنواره می‌گوید: 22 فیلم خارجی و 6 فیلم ایرانی در دو بخش سینمای سعادت (سینمای جهان) و جلوه‌گاه شرق (سینمای آسیا و جهان اسلام) نمایش داده می‌شوند. فیلم‌ها با نظر هیاتی 5 نفره متشکل از رزاق کریمی، نیما عباسپور، رضا درستکار، سعید نوری و شادمهر راستین انتخاب شده‌اند.
آن‌طور که آرش امینی به ایلنا گفته "فیلم‌های منتخب تا پایان هفته مشخص خواهند شد. همین بس که از فیلم‌ها تاکنون رونمایی نشده است." مدیر جشنواره بین‌الملل فیلم ایران این نکته را هم متذکر شد که "حضور فیلم محمد رسول‌الله در جشنواره هنوز مشخص نیست." این صحبت درحالی مطرح می‌شود که پیش از این رضاداد از نمایش صددرصدی این فیلم در جشنواره خبر داده بود.
انتخاب آثار از میان 300 اثری که از 98 کشور به دبیرخانه جشنواره رسیده؛ صورت گرفته و قرار است تنها دو اثر از یک کشور در هر بخش شرکت داده شوند. مضامین هم همان‌هایی هستند که قبلا در فراخوان به آنها اشاره شد. همچنین 45 فیلم بلند در بخش غیررقابتی، 10 فیلم در بخش چشم‌انداز سینمای روز ترکیه، 12 فیلم در بخش چشم‌انداز سینمای روز چین و 24 فیلم در بخش نمایش ویژه فیلم‌های روز جهان نمایش داده می‌شوند.
امینی بر بالابودن سطح داورانی تاکید دارد که از کشورهایی مانند استرالیا و هنگ‌کنگ دعوت شده‌اند: دو هیات داوری که هر کدام متشکل از 5 داور خارجی و دو داور ایرانی هستند؛ در جشنواره حضور دارند.
امینی به عرضه فیلم‌های ایرانی در طول مدت برگزاری جشنواره اشاره دارد: بیش از 200 اثر ایرانی با دسته‌بندی فیلم‌های بلند، کوتاه، مستند و انیمیشن روی یک سرور مرکزی بارگذاری شده و از طریق اتاق‌های نمایش در اختیار خریداران خارجی قرار می‌گیرد.
مدیر بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر پاسخ به سئوال میزان هزینه‌های صورت گرفته برای جشنواره را به رضاداد واگذار کرد و درباره اسپانسر جشنواره هم گفت: پیشنهاداتی داشته‌ایم اما هنوز مشخص نیست که با کدامشان همکاری داشته باشیم.
در طول 8 روز برگزاری جشنواره که از 5 اردیبهشت ماه آغاز و تا دوازدهم ادامه دارد؛ پردیس سینمایی ملت؛ محل کاخ جشنواره خواهد بود و تنها سینما آزادی و یکی از سالن‌های پردیس سینمایی کوروش برای عموم امکان نمایش فیلم خواهند داشت.
مدیر بخش فیلم‌های کوتاه و مستند جشنواره؛ برنامه‌های این بخش غیررقابتی را به 4 قسمت تقسیم‌بندی می‌کند: در بخش اول 15 مستند بلند که همه تولیدات بعد از سال 2014 و اکثرا کارهای برتر مستندسازی جهان‌اند و جوایزی را از جشنواره‌های معتبر گرفته‌اند؛ نمایش داده می‌شود. فیلم‌ها از کشورهای فرانسه، اسپانیا، انگلیس، ایتالیا، بلژیک، افریقا، استرالیا، فنلاند، هستند و دو مستند ایرانی هم برای اولین بار در این ایام نمایش داده خواهد شد.
فیلم‌های کوتاه نیز در سه بخش نمایش داده می‌شوند: در بخش اول؛ 16 فیلمی که در جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران توفیق نمایش نیافتند؛ بخش دوم با نام فیلمسازی در بحران به فیلمسازی در کشور عراق و فلسطین توجه دارد و در آن؛ محصول فیلمسازان این دو کشور نمایش داده می‌شود.
بخش سوم که حرکتی بی‌سابقه است؛ تاکیدی دارد به فیلمسازی عباس کیارستمی و تاثیر سبک او در فیلمسازی و سینمای جهان: این بخش "روش فیلمسازی کیارستمی و سینمای جهان" نام دارد. 29 فیلم کوتاهی که شاگردان او در ورک‌شاپ‌های اسپانیا و کلمبیا ساخته‌اند؛ با حضور 5 نفر از آنان که امروز جزء فیلمسازان مطرح جهانی هستند؛ نمایش داده خواهد شد. تمام این فیلم‌ها توسط فیلمسازان خارجی ساخته شده و دو فیلمساز ایرانی در این بین هم مقیم خارج هستند.
انتخاب فیلم‌های بخش اول توسط جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، انتخاب فیلم‌های فلسطین و عراق توسط رضاداد و امینی و انتخاب فیلم‌های کیارستمی توسط شخص وی و شاگردانش صورت گرفته است.
علیرضا رضاداد(دبیرجشنواره بین‌المللی فیلم فجر) درباره کارهای صورت گرفته برای ارتقای سطح کیفی جشنواره امسال نسبت به سال‌های گذشته می‌گوید: در بخش رقابتی سعی شده فیلم‌هایی انتخاب شوند که محصول 2014 و 2015 باشند تا حدالمقدور در شبکه توزیع جهانی و شبکه خانگی نبوده و در دسترس ایرانیان قرار نگرفته باشند. اقدام دیگر دعوت از عوامل همه فیلم‌های بخش‌های رقابتی و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضور عوامل فیلم‌ها و منتقدان داخلی و خارجی است که برای اولین مرتبه در بخش بین‌الملل جشنواره انجام می‌شود.
او این سئوال را که جلسات پرسش و پاسخ در دوره‌های پیشین جشنواره فیلم فجر دست‌کم در بخش تولیدات داخلی؛ از سطح کیفی پایینی برخوردار بود؛ در این‌صورت تکرار این جلسات در همان سطح؛ غیر از پرداخت مبالغ نه چندان کم به منتقدان چه کمکی به ارتقای کیفی جشنواره خواهد کرد؟ چنین پاسخ داد: برگزاری این جلسات یکی از ضرورت‌های جشنواره‌های بین‌المللی است. هر فیلم باید شرایطی برای معرفی داشته باشد. حضور منتقدان شناخته شده و غیرایرانی به کیفی برگزار کردن جلسات کمک خواهد کرد. همه جوانب ازجمله حضور مترجم همزمان سنجیده شده که رسانه‌ها انعکاس قابل قبولی از جلسات داشته باشند.
رضاداد ادامه می‌دهد: علاوه بر اینکه خود این تفکیک به بهتر دیده شدن و توجه بیشتر به بخش بین‌الملل کمک می‌کند؛ حضور گسترده‌تر رسانه‌های خارجی و داخلی نیز به پوشش خبری موثر و مورد توجه قرار گرفتن بخش بین‌الملل سینمای ایران یاری می‌رساند. همچنین برگزاری 6 کارگاه آموزشی در مدت جشنواره برای سینماگران از دیگر کارهای انجام شده است که برای سینمای ایران می‌تواند مفید باشد.
دبیر جشنواره بین‌المللی فیلم فجر؛ مشارکت فعال سینماگران ایرانی در برنامه‌های بخش بین‌الملل که پیش از این تفکیک‌شان میسر نبود و مشارکت جدی‌تر و فعال‌تر فیلمسازان، منتقدان و رسانه‌های شرکت‌کننده(ایرانی و خارجی) در جشنواره را از مهمترین رویکردهای این جداسازی می‌داند.
او درباره قیاس جشنواره ایران با جشنواره‌های منطقه می‌گوید: سینمای ما برخواسته از نگاه هویتی و ریشه‌های فرهنگی است و یک ظرفیت وسیع و منحصربه‌فرد دارد. با به‌کارگیری نیروی انسانی و تفکر خلاق موجود در سینمای ایران و بارور کردن این ظرفیت‌ها و تعامل با سایر فیلمسازان منطقه می‌توانیم رویکردهای متفاوتی را از نظر ماهیت در منطقه داشته باشیم و مفهومی که بن‌مایه سینمای ایران است را به دنیا معرفی کنیم. در این بستر باید شرکایی پیدا کنیم که توجه‌شان به این مفهوم جلب شود.
دبیر جشنواره فیلم فجر اعتقاد دارد؛ مسیر ی که سینمای ایران طی کرده مورد توجه بسیاری از فیلمسازان در سایر کشورها ازجمله ترکیه قرار گرفته و سینمای ایران می‌تواند الگویی برای سینمای کشورهای دیگر محسوب شود. ما در بخشی که به مرور سینمای ترکیه اختصاص دارد؛ سعی داریم درباره تجربه‌هایمان تبادل نظر کنیم.
رضاداد در پاسخ به این سئوال که ما در تولید و نمایش آثار داخلی خودمان که دیدی انتقادی در بیان مشکلات جامعه دارند؛ محدودیت داریم. در چنین فضایی آیا تندرویان و رسانه‌های همسو با آنها امکان طرح مضامین و موضوعات روز سینمای جهان که لزوما نه با فرهنگ‌مان همخوانی دارند و نه با شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم بر کشور؛ را می‌دهند؟ و آیا درنهایت این جشنواره با استانداردهای یک جشنواره بین‌المللی همخوانی خواهد داشت؟؛ گفت: محدودیت‌ها موجب محدود شدن ظرفیت ما نمی‌شود. در کل منطقه هم ظرفیت‌هایی وجود دارد که هنوز امکان بروز و ظهور پیدا نکرده‌اند. سینمای ایران این ظرفیت را دارد که این جاهای خالی را پرکند. توجه به هم‌گرایی سینمای ایران با منطقه می‌تواند توانایی جشنواره ما را مضاعف کند.
او در این‌باره که امسال با چه کشورهای جدیدی رایزنی شده تا برای اولین مرتبه در جشنواره ایران شرکت کنند؛ گفت: امسال پوشش فراخوان نسبت به سال‌های گذشته گسترده‌تر بود. درباره حضور کشورهای جدید شما می‌توانید اسامی کشورهای شرکت کننده در سال گذشته را با امسال مقایسه کنید تا متوجه شوید که کدام کشورها اضافه شده‌اند چون من هم باید همین کار را انجام دهم. اما در کل براساس اطلاعات فیلم‌های متقاضی و بازبینی شده؛ می‌توانم بگویم که سینما و تولید فیلم مورد توجه بسیاری از کشورهایی قرار گرفته که سابقه زیادی از آنها در تولید فیلم نداریم.
رضاداد درباره اکران فیلم‌های ایرانی در دیگر کشورها و برنامه‌ریزی‌هایی که در طول جشنواره برای این بسترسازی صورت گرفته؛ می‌گوید: ما بستری را برای پخش‌کننده‌ها و توزیع‌کنندگان ایرانی و خارجی فراهم خواهیم کرد تا در طول جشنواره مذاکرات و تعاملاتی را با هم داشته باشند. ادامه این ارتباط و همکاری‌ها در طول سال به یک جریان طبیعی تبدیل می‌شود.
دبیر جشنواره فیلم فجر درباره محدودیت‌های نمایش عمومی فیلم‌های خارجی در سینماهای ایران می‌گوید: به دلیل محدودیت سالن سینما و ظرفیت بالای تولید فیلم‌های داخلی نمی‌توانیم سهم زیادی را به نمایش فیلم‌های خارجی اختصاص دهیم. شبکه نمایش خانگی و تلویزیون در زمان فعلی مناسب‌ترین بستر برای نمایش فیلم‌های خارجی است. اجرای برنامه نمایش فیلم‌های خارجی به‌طور گسترده در سالن‌های سینما نیاز به بسترسازی و فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب دارد.
او پاسخ به این سئوال را که چه بودجه‌ای برای جشنواره در نظر گرفته شده با این سئوال که چرا من باید به شما پاسخ دهم؟ جواب داد و گفت: در پایان هر جشنواره هزینه‌ها را بررسی می‌کنیم و گزارش آن را می‌‌دهیم.
از منظر دبیر جشنواره فیلم فجر؛ استفاده از ظرفیت‌های ایران برای حضور بیشتر در بازارهای بین‌المللی از نظر فرهنگی و اقتصادی چشم‌انداز این جشنواره است. او این موضوع را هم مطرح می‌کند که ایران در حوزه فرهنگ سینما دارای جایگاه است اما در حوزه اقتصاد سینما هنوز ظرفیت‌هایش بارور نشده و ما سهم قابل قبولی در اقتصاد جهانی سینما متناسب با ظرفیت‌هایمان نداریم و باید این ضعف را برطرف کنیم.
باید دید باوجود فضای محدودی که ایران برای گفتمان با دیگر کشورها دارد؛ همچنین اقتصاد فلج سینما که نقش پررنگی را در سینمای صنعتی جهان داراست؛ ما برای جشنواره بین‌المللی‌مان قادر به تعریف جایگاه قابل قبولی؛ نه از چشم خودمان بلکه از زاویه دید دیگر کشورها خواهیم بود؟
