دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد میزبان اجلاس «الهیات مقاومت» شد
نشستهای تخصصی اولین همایش بینالمللی الهیات مقاومت در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد برگزار شد.
به گزارش ایلنا، مرتضی کامران سناتور و وکیل ارشد دیوان عالی پاکستان در همایش بینالمللی «الهیات مقاومت» که به میزبانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با تأکید بر ماهیت اخلاقی، معنوی و الهیاتی مقاومت، آن را چارچوبی فکری برای مواجهه با بیعدالتیهای جهان معاصر دانست و تصریح کرد که مقاومت، نه یک شعار سیاسی و نه راهبردی برای خشونت، بلکه مسئولیتی اخلاقی در برابر خدا و انسانیت است.
وی، دانشگاه فردوسی مشهد را نهادی ریشهدار در سنتهای فکری، فرهنگی و اخلاقی توصیف کرد و گفت: دانشگاهها صرفاً مراکز آموزش نیستند، بلکه فضاهاییاند که در آنها عدالت، قدرت، مسئولیت و وجدان جمعی مورد پرسش قرار میگیرد.
این اندیشمند پاکستانی با اشاره به پیوندهای تاریخی، فرهنگی و معنوی میان ایران و پاکستان، خاطرنشان کرد: دو ملت از طریق میراث مشترک فکری و ادبی، از فردوسی و سعدی تا مولوی و اقبال، همواره به زبانی اخلاقی مشترک سخن گفتهاند؛ زبانی که کرامت انسانی را بر سلطهطلبی و اخلاق را بر مصلحتگرایی ترجیح میدهد.
وی در تشریح مفهوم مقاومت، با انتقاد از برداشتهای محدود و تقلیلگرایانه از این واژه در گفتمان معاصر، اظهار داشت: در الهیات اسلامی، مقاومت به معنای ایستادن در برابر بیعدالتی حتی در شرایطی است که سکوت امنتر به نظر میرسد. مقاومت، دفاع از کرامت انسانی، حقیقت و عدالت است؛ نه واکنشی احساسی و نه مبتنی بر نفرت و انتقام.
به گفته وی، مقاومت در نگاه دینی زمانی به وظیفهای اخلاقی بدل میشود که قدرت از مسیر عدالت خارج گردد. او افزود: پرسش بنیادین الهیات مقاومت این است که وقتی قدرت ناعادلانه میشود، آیا اطاعت همچنان فضیلت است یا مقاومت به مسئولیتی الهی تبدیل میشود؟
این سخنران با اشاره به آموزههای قرآنی تأکید کرد که اسلام نه تسلیم منفعلانه در برابر ظلم را تأیید میکند و نه هرجومرج را میستاید، بلکه بر پایداری اخلاقی همراه با حکمت تأکید دارد.
وی ارزشهایی چون صبر بدون تسلیم، حکمت بدون تکبر، عدالت بدون تبعیض، امانتداری بدون سازش و رحمت حتی در شرایط فشار را از ارکان اصلی الهیات مقاومت برشمرد.
نماینده پاکستان در بخش دیگری از سخنان خود، واقعه کربلا را یکی از عمیقترین الگوهای اخلاقی مقاومت در الهیات شیعی دانست و تصریح کرد: قیام امام حسین(ع) نه برای کسب قدرت سیاسی بود و نه برای پیروزی نظامی، بلکه امتناعی اخلاقی در برابر مشروعیتبخشی به ظلم به شمار میرفت. کربلا به ما میآموزد که مقاومت با پیروزی یا شکست سنجیده نمیشود، بلکه معیار آن وضوح و استواری اخلاقی است.
وی با تأکید بر اینکه الهیات مقاومت نقشهای سیاسی ارائه نمیدهد، گفت: کربلا قطبنمای اخلاقی مقاومت است و به ما میآموزد چه زمانی و چگونه «نه» بگوییم؛ نه از سر هیجان، بلکه با کرامت و مسئولیت اخلاقی.
این اندیشمند مسلمان در ادامه با اشاره به چالشهای جهان معاصر از جمله بیعدالتی ساختاری، نابرابری، سوءاستفاده از قدرت و بحرانهای معنوی، اظهار داشت: ابزارهای صرفاً سیاسی و اقتصادی برای مواجهه با این بحرانها کافی نیستند و الهیات میتواند بنیانی اخلاقی و پایدار برای مقاومت فراهم کند.
وی با اشاره به فشارهای خارجی علیه برخی کشورها از جمله ایران، تأکید کرد: الهیات مقاومت این مسائل را صرفاً رخدادهای امنیتی نمیداند، بلکه آنها را چالشهایی برای کرامت، استقلال و عاملیت اخلاقی جوامع تلقی میکند. در این چارچوب، مقاومت به زبان کرامت تبدیل میشود، نه واکنش انتقامجویانه.
این سخنران دانشگاهی با هشدار نسبت به نظامیسازی مفهوم مقاومت تصریح کرد: الهیات مقاومت خشونت را تقدیس نمیکند. هرگاه مقاومت از اخلاق جدا شود، دیگر الهیاتی نیست، بلکه واکنشی هیجانی خواهد بود. از همین رو، دانشگاهها نقشی کلیدی در پالایش، نقد و تعمیق گفتمان مقاومت دارند.
وی نقش دانشجویان و پژوهشگران را «مقاومت فکری» دانست و گفت: تولید دانش، به چالش کشیدن روایتهای نادرست، گفتوگو و حفظ شفافیت اخلاقی، مهمترین ابزارهای مقاومت در فضای علمی است.
نماینده پاکستان تأکید کرد: الهیات مقاومت به ما میآموزد که عدالت، کرامت انسانی، حقیقت و صلح اموری مقدساند و باید در برابر ظلم ایستاد، بیآنکه قطبنمای اخلاقی گم شود یا خشونت بازتولید گردد.
وی سخنان خود را با دعوت اندیشمندان به ایستادگی در برابر بیعدالتی از مسیر حکمت، وحدت و قدرت اخلاقی به پرداخت.
مقاومت؛ تنها راه دفاع از آزادی، کرامت و هویت انسانی
الجلیل الشاروط، استاد دانشگاه قادسیه عراق، در مقالهای با عنوان «مقاومت؛ تنها وسیله دفاع از آزادی، کرامت و هویت انسانی» تأکید میکند که مقاومت، نه یک واکنش احساسی یا رفتار خشونتطلبانه، بلکه حقی مشروع، عقلانی و ریشهدار در شریعت الهی، اخلاق اسلامی و قوانین عادلانه انسانی است.
به گفته وی، آزادی، کرامت، هویت و حق تعیین سرنوشت، عطایای الهی هستند و هیچ قدرت سیاسی، نظامی یا اقتصادی حق سلب آنها را ندارد. زمانی که این حقوق بهصورت سازمانیافته و ساختاری نقض میشوند، مقاومت نهتنها مجاز، بلکه یک وظیفه اخلاقی و انسانی محسوب میشود.
این استاد دانشگاه عراقی با رد نگاههای تقلیلگرایانهای که مقاومت را صرفاً پدیدهای نظامی معرفی میکنند، تصریح میکند: مقاومت مفهومی چندبعدی است که ابعاد فکری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و در صورت ضرورت، دفاعی–نظامی را در بر میگیرد و هدف نهایی آن، احیای عدالت و حفظ کرامت انسان است.
اسماعیل عبدالامیر الزرفی استاد دانشگاه قادسیه عراق در همایش بینالمللی الهیات مقاومت، مقالهای با عنوان «مبانی انسانشناختی الهیات مقاومت؛ مطالعهای قرآنی، تحلیلی و تفسیری» ارائه کرد.
وی در این مقاله با تکیه بر آیات قرآن کریم و تفاسیر معتبر شیعه و اهلسنت، به تبیین جایگاه انسان بهعنوان موجودی مختار، مسئول و خلیفهی الهی پرداخت و مقاومت را برخاسته از هویت وجودی انسان مؤمن دانست.
این استاد دانشگاه قادسیه تأکید کرد که الهیات مقاومت در قرآن، بر پیوند عمیق ایمان و عمل تاریخی استوار است و مقاومت را کنشی اخلاقی، الهی و آگاهانه در برابر ظلم، فساد و سلطه معرفی میکند.
مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی و تفسیری، افقهای جدیدی را در فهم قرآنی مقاومت و نقش انسان در تحولات تاریخی و اجتماعی جهان اسلام گشود.
امام خمینی(ره)؛ احیاگر چهره مدنی پیامبر و معمار گفتمان معاصر مقاومت
حمزهعلی بهرامی عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان بر نقش بیبدیل امام خمینی(ره) در احیای گفتمان مقاومت، تأکید کرد.
وی تصریح کرد: امام راحل نخستین فقیه امامیه بود که چهره «مدنی» پیامبر اسلام(ص) و الگوی جهاد فعال و حاکمیتساز را در عصر غیبت احیا کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به دو مرحله متمایز از زندگی پیامبر اسلام(ص) گفت: پیامبر در مکه، جهادی مبتنی بر گفتوگو، تبیین، مناظره و جهاد با قلم داشت، اما با ورود به مدینه، نوع جهاد تغییر کرد و به جهاد با سیف و مبارزه فیزیکی در قالب غزوات و سریهها انجامید. این دو چهره، «چهره مکی» و «چهره مدنی» پیامبر را شکل میدهند.
بهرامی افزود: ائمه اطهار(ع) نیز متناسب با شرایط تاریخی، هر یک از این دو گفتمان را نمایندگی کردند؛ بهگونهای که قیام امام حسین(ع) تجلی روشن چهره مدنی پیامبر است، در حالی که برخی دیگر از ائمه(ع) بنا بر اقتضائات زمان، رویکرد مکی، تقیه و تعامل محدود با حاکمیت را در پیش گرفتند.
مقاومت ریشه در فطرت الهی انسان دارد، نه واکنشی مقطعی به سیاست
حجتالاسلام والمسلمین مهدی ایمانیمقدم، مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه فردوسی مشهد، با تبیین ابعاد فلسفی و انسانشناختی مقاومت، آن را حقیقتی ریشهدار در فطرت انسان دانست.
وی با اشاره به مراتب وجودی انسان در نگاه حکمت اسلامی اظهار کرد: انسان از مراتب عالی وجود، از نور مطلق و عالم لاهوت، تا پایینترین مراتب یعنی عالم ناسوت و ماده، برخوردار است و خلافت الهی انسان نیز در همین سیر وجودی معنا پیدا میکند.
ایمانیمقدم با بیان اینکه مقاومت همچون سایر صفات انسانی دارای دو بُعد است، افزود: یک بُعد مقاومت، زمینی، ناسوتی و برخاسته از غرایز حیوانی مانند قلمروطلبی و دفاع غریزی است؛ اما این نوع مقاومت، چون مبتنی بر اصالت لذت است، پایداری ندارد و با از دست رفتن لذت یا بروز خطر شدیدتر، از بین میرود.
وی ادامه داد: در مقابل، اگر وطندوستی و مقاومت انسان بر پایه ویژگیهای متعالی و فطری او همچون کمالخواهی بنا شود، این مقاومت ماندگار خواهد بود؛ حتی اگر به بهای از دست دادن لذتهای مادی و تحمل رنجها و محنتها تمام شود. چنین مقاومتی میتواند روحیه ایثار و شهادتطلبی را در انسان زنده نگه دارد.
مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر اینکه مقاومت صرفاً یک واکنش انفعالی و مقطعی نسبت به شرایط سیاسی نیست، تصریح کرد: مقاومت، ویژگیای عمیق، فطری و فرازمانی است که ریشه در مبانی هستیشناسی و انسانشناسی الهی دارد و فلسفه برگزاری این همایش نیز تبیین همین حقیقت است.
وی در پایان ضمن قدردانی از برگزارکنندگان همایش، حضور شرکتکنندگان در جوار بارگاه منور حضرت علیبنموسیالرضا(ع) را نعمتی بزرگ دانست و ابراز امیدواری کرد: برکات معنوی این زیارت و این گردهمایی علمی، نصیب همه حاضران شود.
