معاون میراثفرهنگی آذربایجان شرقی در گفتگو با ایلنا مطرح کرد؛
مرمت غیراصولی پهلوی اول و دوم را در گنبدهای مراغه اصلاح کردیم/ شیببندی اشتباه باعث رطوبت و ریزش روزانه کاشیهای گنبد کبود تبریز شده بود
تعدادی از انجمنهای مرمت در آذربایجان شرقی درحالی نسبت به مرمتهای غیراصولی و مداخلات صورت گرفته در بناهای تاریخی آذربایجانشرقی بهویژه مسجد کبود تبریز و گنبدهای تاریخی مراغه انتقاد جدی داشتند که معاون میراثفرهنگی این استان تاکید کرد که هیچ گونه مداخله مرمتی روی این آثار صورت نگرفته و صرفا پاکسازی، تثبیت و مرمتهای اضطراری بوده است. شیببندی پشتبام مسجد کبود مشکل داشت بهطوری که جمع شدن آب و نفوذ رطوبت باعث ریزش روزانه کاشیهای گنبد کبود شده بود با حذف رطوبت، تثبت و مرمت اضطراری باعث حفظ کاشیها شدیم. گنبدهای تاریخی مراغه در دوره پهلوی مرمتهای غیراصولی شده بود که بندکشیهای سیمانی را با مصالح و مواد مرمتی مناسب جایگزین کردیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزئیین شده با کاشیکاریهای آبی در جهان است. این مسجد تاریخی که تنها اثر باقیمانده از سلسله قراقویونلوها در ایران است، سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و سال ۱۳۱۸ نیز کار ترمیم گنبدها و بازسازی مسجد آغاز و این روند تا سال ۱۳۵۵ ادامه یافت. اما در دهههای گذشته مرمت و بازسازی این مسجد چنان غیراصولی بوده است که بخشهای الحاقی زیادی به آن افزوده شد.
«وحید نواداد» معاون میراثفرهنگی استان آذربایجان شرقی در پاسخ به مرمتهای غیراصولی که به تازگی در مسجد کبود و گنبدهای تاریخی مراغه صورت گرفته، به ایلنا گفت: تمام پروژههای مرمتی و مطالعاتی میراثفرهنگی در استان آذربایجان شرقی از جمله گنبدهای مراغه، سردرب مسجد کبود بر اساس مطالعات اولیه، طرحهای حفاظت و مرمت که شامل استحکامبخشی و نجاتبخشی اضطراری میشود، انجام میگیرد.
او افزود: این طرحهای مرمتی قطعا در کمیتههای مختلف بررسی میشوند و نهایتا در شورای فنی استان که اعضای آن کارشناسان اداره کل، اساتید و صاحبنظران این حوزه هستند، مطرح و مورد بررسی مجدد قرار میگیرند. در شورای فنی پس از آنکه نظرهای کارشناسی بهحد نصاب میرسد، طرح تصویب میشود و به مرحله اجرا در میآید.
نواداد ادامه داد: تمامی طرحهایی که در مسجد کبود تبریز، برجهای تاریخی مراغه و مسجد جامع مرند اجرا شده است این فرایند قانونی و کارشناسی را طی کرده است. سال 1404 بیش از 30 پروژه مرمت و حفاظت در سطح استان آذربایجان شرقی انجام شد که برای این 30 پروژه تمامی این فرایند انجام شد.
معاون میراثفرهنگی آذربایجان شرقی تاکید کرد: البته طبیعی است که بناها و محوطههای تاریخی که مورد مرمت و حفاظت قرار میگیرند از یک درجه اهمیت برخوردار نیستند. فرض کنید یک بنایی متعلق به اواخر دوره قاجار است مسلما با بنایی که متعلق به ایلخانی و صفوی است بسیار متفاوت است و نحوه برخورد با این بناها و مداخلاتی که قرار است برای مرمت و حفاظت آنها صورت میگیرد نیز متفاوت خواهد بود. درواقع بر اساس میزان اهمیت آنها روند مطالعات هم متفاوت خواهد بود.
او گفت: درخصوص مرمتهای صورت گرفته چه در داخل ایران و چه خارج از ایران باید بپذیریم که سبکهای مرمتی متنوع است و گاها اختلافنظر بین میان کارشناسان و اساتید مرمت در خصوص شیوههای استفاده از این سبکها وجود دارد و این موضوع هم مربوط به آذربایجان شرقی و یا دیگر نقاط ایران هم نمیشود بلکه اختلاف نظر در شیوه مداخلات مرمت و حفاظت از یک اثر یک موضوع رایج در دنیاست و در تمام کشورها دیده میشود.
ماجرای مرمت مسجد کبود تبریز چه بود؟
معاون میراثفرهنگی اما در پاسخ به سوال خبرنگار ایلنا درخصوص مرمت غیراصولی مسجد کبود که باعث موج گستردهای از اعتراضات مرمتگران شده، گفت: در رابطه با سردر مسجد کمی موضوعی کمی فرق میکند. اقدامات مرمتی اداره میراثفرهنگی دررابطه با سردر این مسجد از سال گذشته آغاز شد.
او به شیببندی پشتبام مسجد کبود که در اثر نوسازی صورت گرفته در دورهها و دهههای گذشته دچار مشکلات جدی شده بود اشاره کرد و افزود: قطعا اطلاع دارید که این مسجد در دورههای قبل توسط استاد رضا معمار کاملا نوسازی شده است. متاسفانه در شیببندی پشتبام مسجد مشکلات جدی وجود داشت که باعث نفوذ رطوبت در پشتبام مسجد میشد که نوسازی آن هم در دوره پهلوم دوم انجام شده بود.
او گفت: در اثر بارشهای سطحی، آب پشت سردر مسجد کبود جمع و باعث نفوذ آب به قسمت داخلی کاشیهای معرق میشد. درواقع رطوبت در این کاشیها محبوس شده بود. این حبس رطوبت بین کاشیها و پشتبام و آن بخشی که عایق شده بود باعث شده بود،گلِ کاشیها کیفیت خود را از دست بدهد و ما شاهد فرسایش روزانه و ریزش این کاشیهای ارزشمند آن هم بهصورت روزانه بودیم از همین رو، باید هر چه سریعتر مرمت اضطراری را آغاز میکردیم.
نواداد تاکید کرد: سال گذشته، در نخستین مرحله، شیببندی پشتبام مسجد کبود، آجرفرشها و عایقکاریها را اصلاح کردیم و در تابستان پشت بام را باز گذاشتیم تا در اثر گرمای آفتاب رطوبت را دفع کنیم تا بنا بتواند دوباره تنفس کند. در گام بعدی، موضوع تثبیت و نجاتبخشی اضطراری کاشیهای معرق بود. ما در این مرحله که مورد انتقاد دوستان است به صورت اضطراری تلاش کردیم تا این کاشیها را در محل خود تثبیت کنیم که این اقدام نیز همراه با کارهای مطالعاتی، مستندنگاری و پاکسازی بود.
معاون میراثفرهنگی استان آذربایجان شرقی گفت: درواقع اقدام صورت گرفته در مسجد کبود تبریز، پاکسازی، تثبیت و نجاتبخشی اضطراری بوده است و این اقدامات در را راستای جلوگیری از ریزش کاشیهای این مسجد انجام شد. درحالحاضر مطالعات اصلی ما که در مرحله سوم است با توجه به فرایندی که در مرحله دوم طی شده به سردر مسجد کبود برمیگردد. مطالعات مرحله سوم در دست انجام است و پس از آنکه مراحل تثبیت کاشیها طی شود کارشناسان با استناد به مستندات و مطالعات دقیق وارد مرحله سوم مرمت میشوند.
اصلاح بندکشیها و آجرکاریهای اشتباه پهلوی اول و دوم
معاون میراثفرهنگی استان آذربایجان شرقی در پاسخ به مرمتهای غیراصولی و مداخلات صورت گرفته در گنبدهای تاریخی مراغه اما اینطور گفت: چهار گنبد تاریخی مراغه که شامل گبند کبود، گنبد سرخ، گنبد مدور و گنبد غفاریه بر اساس مستندات تاریخی و تصاویری که از آنها تهیه شده اکثر در دوره پهلوی اول و دوم مورد مرمت اساسی قرار گرفتهاند.
او گفت: برخی از قسمتهای این گنبدها باززندهسازی و حتی نوسازی شده است. حتی بعضی از این گنبدها سقف نداشتهاند و روی آن سقف کار شده بنابراین مرمتهای آنها کاملا متاخر است. در این میان برخی از اقدامات مرمتی که در دوره پهلوی انجام شده کاملا غیراصولی بوده است. به عنوان مثال، در دوره پهلوی از مصالح نامتناسب مثل سیمان در بندکشیهای گنبدها استفاده کرده بودند همچنین آجرکاریها بعضا اشتباه بوده است. در نتیجه مرمتهایی که روی این گنبدها انجام دادیم، درواقع اصلاح بندکشیهایی بوده که در دوره پهلوی انجام شده بود مثلا بهجای سیمانی که قبلا کار شده بود از مواد و مصالح متناسب با بنا استفاده کردیم.
او ادامه داد: در بام گنبدهای تاریخی مراغه مشکل نفوذ رطوبت وجود داشت که لازم بود هر چه سریعتر نفوذ رطوبت اصلاح شود و شیببندی و عایقکاری مناسب در این آثار انجام بگیرد. این نکته را هم باید اضافه کنم که به هیچوجه روی تزئینات گنبدها مرمتی صورت نگرفته و فقط در برخی نقاط تثبیت و پاکسازی داشتیم.
معاون میراثفرهنگی آذربایجانشرقی تاکید کرد: تقریبا میتوانم بگویم در طول سالهای گذشته هیچ اقدام مرمتی و حفاظتی درخصوص گنبدهای مراغه صورت نگرفته است. به عنوان مثال،در خیلی از قسمتهای این گنبدها متوجه ریختن فضولات پرندگان شدیم که این فضولات بسیار مخرب و آسیبزا بودند. همچنین این گنبدها در معرض تخریبهای عوامل طبیعی مثل باد و باران بودند و در سالیان گذشته هیچ اقدام حفاظتی درمورد این موضوعات روی آنها صورت نگرفته بود. ما صرفا اقدامات اولیه در سطح مباحثی که گفته شد انجام دادیم و هیچ مداخلهای در گنبدها انجام ندادیم.
نواداد اعلام کرد: این مورد را هم باید مورد گنبدهای تاریخی مراغه و مسجد کبود باید مورد تاکید قرار دهم که تا این لحظه بیش از 10 جلسه با استادکاران، مدرسان دانشگاه و افراد متخصص و صاحبنظر داشتهایم و تمام نظرات کارشناسی آنها اخذ شده و تلاش کردهایم از نظرات این افراد در ادامه کار مرمت بهره ببریم.
