کمین ۳ میلیارد تومانی امارات و قطر برای تصاحب میراث دریانوردی ایران/ هجوم کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس برای خرید لنج‌های چوبی ایران

به گزارش خبرنگار ایلنا، قطر و امارات در رقابت تنگاتنگ با یکدیگر از چند سال قبل، سراغ میراث دریانوردی ایران آمده اند و تلاش دارند با خرید لنج‌ها و کشتی‌های چوبی دست‌ساخت دریانوردان ایرانی، خلیج فارس را از این میراث جهانی خالی کنند و دانش دریانوردی ایران را در اختیار بگیرند. جالب آن که آن ها تا 7 سال قبل مبلغی که برای لنج ها و قایق های یک تکه چوبی ایران پیشنهاد می دادند بین 100 میلیون تومان تا یک میلیارد تومان بود و حالا به گفته برخی ناظران میراث خلیج فارس این مبلغ برای خرید لنج های ایرانی به قیمت پایه 2 تا 3 میلیارد تومان بدون احتساب قیمت موتور لنج ها رسیده است.

دلالان عرب حاشیه خلیج فارس لنج های چوبی ایران را با قیمت 100 میلیون تا 2 میلیارد تومان از طریق واسطه‌های قطری خریداری و در سواحل ایران تعمیر و بازسازی می‌کنند و برای نمایش در موزه‌ها و استفاده از لنج‌های چوبی ایران در مسیرهای گردشگری امارات و قطر دریانوردان ایرانی را از هویت دریایی خود خالی می کنند.

همزمان با سفر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و این اعلام او که خبر مهمی در راه است، خبرگزاری آسوشیتدپرس در آمریکا با انتشار خبری از تصمیم ترامپ به جعل نام خلیج‌فارس پرداخت. انتشار این خبر اما موج رسانه‌ای بزرگی به‌راه انداخت و ایرانیان داخل و خارج از کشور را در مواجهه با تصمیم احتمالی و عجیب رییس جمهوری آمریکا متحد کرد. تا جایی که حتی یاسمین انصاری، نخستین ایرانی راه یافته به کنگره آمریکا نیز در 13 مه 2025 همراه با جمعی از نمایندگان دموکرات آمریکا در کنگره آن کشور لایحه جلوگیری از استفاده منابع مالی فدرال برای تغییر نام خلیج فارس به نام های دیگر را امضا کردند. او همچنین در اظهاراتی در مجلس نمایندگان آمریکا مخالفت شدید خود و مردم ایران با تغییر نام خلیج فارس را با استناد به نقشه ها و اسناد تاریخی اعلام کرد.

هر چند ترامپ در تور سیاسی ـ‌ اقتصادی خود به کشورهای حاشیه‌ خلیج‌فارس با توجه به موج منفی ایجاد شده از افتادن در بازی قدیمی و نخ‌نمای تغییر نام خلیج فارس اجتناب کرد و حتی در سفر به امارات متحده عربی که قرار بود آن خبر بزرگ را اعلام کند، پس از استقبالی که دختران اماراتی در مراسم شبیه به احضار ارواح و اجنه که در شبکه های مجازی با عنوان «ژانر وحشت» در جهان وایرال شد، از تغییر نام تاریخی خلیج فارس امتناع کرد و با شکست این پروژه سنگین و پرهزینه مواجه شد، اما این اقدام او مانع از تلاش بی‌وقفه کشورهای عرب برای مصادره نشانه های فرهنگ ایران نمی‌شود.

کشورهای حاشیه‌ خلیج‌فارس سالهاست با تکیه بر درآمدهای هنگفت نفتی و توسعه‌ زودهنگام به اعتماد به‌نفس قابل توجهی در منطقه دست پیدا کرده‌اند تا جایی که در تلاش‌ هستند با منابع مالی خود تکه‌های بزرگی از مواریث و داشته‌های فرهنگی ایرانیان را خریداری کنند تا از آثار تاریخی و فرهنگی ایران عبایی برازنده قامتشان بدوزند.

سالهای طولانی‌ است که موزه‌های بزرگ قطر و امارات از آثاری که توسط قاچاقچیان ایرانی به این کشورها منتقل می‌شود. حتی سنگ‌ قبرهای تاریخی بومیان جزایر جنوب ایران و بردشیرهای بختیاری هم سر از خانه ها و موزه های شیوخ عرب در امارات و قطر درمی‌آورند.

بیش از 10 سال است که بررسی پرونده ثبت جهانی بادگیرهای ایرانی هم به دلیل مداخله و اعتراض نمایندگان کشورهای عربی به‌ ویژه نمایندگان امارات متحده‌ عربی در یونسکو به تعویق افتاده است. در کشورهای همسایه شمال غربی ایران هم البته تلاش های بی وقفه برای  مصادره شخصیت‌های فرهنگی ایران از جمله ابوعلی سینا که همین چندی قبل ترکیه تلاش داشت او را به عنوان شخصیت فرهنگی ترک معرفی کنند، ادامه دارد.

اما از این مهمتر اتفاقی است که در جنوب و در خلیج فارس در حال رقم خوردن است. مصادره لنج‌های چوبی و دانش سنتی دریانوردان ایرانی در کشورهای عرب در حالی شدت گرفته است که پرونده دانش لنج‌سازی و دریانوردی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است و دانش لنج سازی یکی از هنرهای خاص و ویژه مردم جنوب کشور است. لنج‌هایی که بدون نقشه قبلی و کاملا ذهنی در قشم و بوشهر و بندرعباس ساخته می شود و حالا با قیمت های نه چندان گزاف به شیوخ عرب فروخته می شود.

آنطور که در پرونده ثبت جهانی دانش لنج سازی و دریانوردی سنتی ایران آمده است، قدمت ساخت لنج‌های چوبی در ایران به ۳ هزار سال پیش و به دوره عیلامی می رسد و در طول تاریخ نیز دریانوردان ایرانی با لنج های ساخت خود با تکیه بر تصاویر ذهنی و نه از روی نقشه با جهان ارتباط داشتند و جهان نیز از این طریق، با فرهنگ ایرانی آشنا می‌شد. شناورهای چوبی که با نام «جُهاز» هم شناخته می‌شوند، کاربری مسافربری و باربری داشتند و در سفرهای دریایی، تجاری، ماهیگیری و صید مروارید مورد استفاده قرار می گرفتند. مسیر عبور لنج‌های چوبی ایران معمولا کشورهای حاشیه خلیج فارس، بنادر کشورهای آفریقایی مانند زنگبار، مومباسا و در نهایت هندوستان بود.

بیشتر کارگاه‌های ساخت لنج‌های چوبی در استان‌های بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، و خوزستان قرار دارند و در این مناطق می‌توان، به تماشای ساخت لنج‌های باشکوه نشست. در دانش سنتی لنج سازی ایران از چوب‌های جنگلی مقاوم در برابر رطوبت برای ساخت اسکلت لنج استفاده می‌شود و بدنه لنج هم با تخته‌های مرغوب هندی به نام «چوب سای» یا «چوب برمه» ساخته می شود.

جالب آنکه هنگام به آب انداختن لنج، اجرای مراسم‌های آیینی از سالیان دور در جنوب ایران تداوم یافته است و دریانوردان آوازهای محلی ویژه به آب انداختن لنج و موسیقی خاص دریانوردی خود را اجرا می کنند که توان و همکاری سازندگان لنج یا «گلاف»ها را هنگام به آب انداختن لنج‌ها افزایش می دهد. اشعاری که هنگام به آب انداختن لنج خوانده می شود «سَلی» نام دارد و معمولا محتوایی مبتنی بر درود و صلوات بر پیامبر اسلام (ص) دارند.

دانش 3 هزار ساله و فرهنگ همراه با آن و لنج های چوبی ایران حالا به راحتی و با هزینه های اندک در اختیار قطر و امارات قرار گرفته است و دلالان عرب لنج های سنتی ایران را پس از مرمت از دریانوردان جنوب ایران خریداری می کنند. این در حالی است که دانش دریانوردی و هنر لنج سای ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران ثبت جهانی شده است و دولت‌ها ملزم به حفاظت و حمایت از این هنر کهن ایرانی هستند.

اما برخلاف انتظارها، وزارت صمت در دولت های گذشته فرمان قلع و قمع لنج های چوبی را به نفع لنج های فایبرگلاس چینی صادر و به بهانه خطرساز بودن لنج های چوبی در مصوبه ای خروج این میراث چندین هزار ساله ثبت جهانی شده ایران را از چرخه دریانوردی ایران صادر کرد. به همین دلیل است که اگر به شهرهای جنوبی ایران سفر کنید، فراوان لنج های کارخانه های چینی در آب های خلیج فارس در حال تردد هستند و دریانوردان ایرانی هم به این بهانه که لنج های چوبی نیازمند نگهداری و مراقبت هستند به راحتی این میراث چندین هزارساله ایران را کنار گذاشته و در جستجوی خریدار میراث چوبی دریانوردی ایران در کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس می گردند و دلالان عرب حاشیه خلیج فارس هم برای خرید این میراث کهن ایران صف بسته اند.

«محمد کنگانی» مدیر انجمن سیراف پارس موزه در استان هرمزگان نیز با اعلام این که کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس در حال دستبرد به تاریخ دریانوردی ایران در منطقه هستند به ایلنا می گوید: کشتی‌های قدیمی، لنج‌های چوبی و قایق‌هایی که بصورت یک تکه از تنه درخت ساخته شده‌اند به سرعت از خلیج فارس جمع آوری و به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به ویژه قطر ارسال می شوند.

او می گوید: امارات و قطر برای خرید میراث دریانوردی ایران رقابت شدیدی آغاز کرده اند و می خواهند تاریخ دریانوردی خلیج فارس را به نام خود ثبت و ضبط کنند.

مدیر انجمن سیراف پارس موزه اعلام کرد: با حضور در جام جهانی قطر تعداد زیادی از لنج ها و قایق‌های یک تکه چوبی ایرانی را در سواحل آن کشور مشاهده کردم.

کنگانی افزود: تقاضا برای خرید لنج ها و قایق های چوبی یک تکه و ارزشمند ایران در قطر حدود 7 سال پیش از برگزاری جام جهانی قطر افزایش یافت و دلالان عرب حاشیه خلیج فارس قایق های یک تکه چوبی ساخته شده از درختان تنومند را به قیمت 250 هزار تومان از دریانوردان ایرانی خریداری می کردند.

این فعال میراث فرهنگی حوزه خلیج فارس اعلام کرد: امارات و قطر برای خرید اشیاء تاریخی ایران هم با یکدیگر رقابت دارند. ولی قطر تلاش بیشتری برای خرید آثار تاریخی و لنج های چوبی و قایق های ارزشمند ایران دارد. آن ها قایق ها و لنج‌های چوبی را با استفاده از واسطه‌ها در سواحل ایران مرمت می‌کنند و برای جابه جایی مسافران و گردشگران به قطر می برند و با لنج های ایرانی گردشگری دریایی خود را رونق بخشیده اند.

محمد کنگانی درباره قیمت لنج های چوبی ایران که توسط خریداران از قطر و امارات خریداری می شود، اعلام کرد: 7 سال قبل لنج های ایران را به قیمت 100 میلیون تومان از دریانوردان ایران خریداری می کردند.

الان با افزایش قیمت هر لنج سنتی ایران بدون احتساب قیمت موتور، بین دو تا سه میلیارد تومان برای خریداران عرب حاشیه خلیج فارس قیمت‌گذاری می شود.

مریم جلیلوندفرد