رمزگشایی خط ناشناخته باستانی ایرانی، ۷۰ سال پس از کشف

به گزارش خبرنگار ایلنا به نقل از لایوساینس، سال گذشته، محققان کتیبه‌های باختری و کوشانی را روی یک صخره در نزدیکی تنگه آلموسی در شمال غربی تاجیکستان کشف کردند. 

محققان تا حدی «خط کوشانی ناشناخته» را رمزگشایی کرده‌اند. این خط یک سیستم نوشتاری‌ست که از زمانی که برای اولین بار در دهه ۱۹۵۰ پیدا شده، زبان‌شناسان را متحیر کرده است. 

محققان متن باستانی را با استفاده از کتیبه‌های صخره‌ای که در نزدیکی دره آلموسی در شمال غربی تاجیکستان در سال ۲۰۲۲ کشف شد، رمزگشایی کردند که شامل بخش‌هایی به زبانی منقرض شده اما شناخته شده به نام باختری است. 

Svenja Bonmann (زبان‌شناس تطبیقی در دانشگاه کلن در آلمان) در این باره گفت: ما متوجه شده‌ایم که این «خط کوشان» در یک زبان ایرانی میانه ناشناخته در گذشته استفاده شده است. به عبارت دیگر، ما خط را رمزگشایی کرده‌ایم. 

این زبان ایرانی میانه احتمالاً یکی از زبان‌های رسمی امپراتوری کوشانی بود که بین سال‌های ۲۰۰ قبل از میلاد تا ۷۰۰ پس از میلاد در سراسر آسیای مرکزی و شمال غربی هند پراکنده شده است. عشایر باستانی اوراسیا که در اصل در امپراتوری کوشانی ساکن بودند (توچاریان) ممکن است به این زبان صحبت می‌کردند. 

بونمن گفت: خط مرتبط با این زبان کوشانی تا حدودی مبهم مانده است زیرا بسیاری از متون در طول زمان از بین رفته‌اند. اما آنچه روی صخره‌ها حکاکی شده در سراسر آسیای مرکزی باقی مانده، سرنخ‌هایی درباره زبان کوشانی ارائه می‌دهند. باستان‌شناسان از اواخر دهه ۱۹۵۰ ده‌ها کتیبه را کشف کردند که بیشتر در تاجیکستان، افغانستان و ازبکستان امروزی است. ممکن است متونی به چند زبان در اختیار داشته باشیم که رمزگشا باشند. 

در این مورد، محققان توانستند معنای کوشانی را با استفاده از کتیبه‌های موازی باختری حکاکی شده در صخره‌های یافت شده در تنگه آلموسی و دشت ناور، در افغانستان، در دهه ۱۹۶۰ کشف کنند. 

بونمن گفت: باتوجه به متن‌های دیگر که در اختیار داشتیم توانستیم عناصر موجود در نوشتار را تجزیه و تحلیل و رمزگشایی کنیم. درنهایت مشخص شد که این یک زبان ایرانی است. بر اساس این مطالعه، بیش از نیمی از ۲۵ تا ۳۰ علامت مورد استفاده در خط کوشانی مشخص شد. در این متن، کلماتی که در متون تاجیکستان و افغانستان از امپراتور کوشانی به عنوان «پادشاه شاهان» یاد می‌کردند، آورده شده و محققان را در مورد ارزش‌های آوایی شخصیت‌های فردی که تا آن زمان به صورت یک راز باقی مانده بود، راهنمایی کرد. مشاهدات آن‌ها نشان می‌دهد که خط کوشانی زبانی را ثبت کرده است که در میانه راه بین باختری و زبانی به نام سکایی که در غرب چین باستان صحبت می‌شد، توسعه یافته است. امیدواریم با بررسی مجدد کتیبه‌های شناخته شده و جستجوی نمونه‌های بیشتر شخصیت‌های باقی‌مانده را رمزگشایی کرده و متن را به طور کامل بخوانیم.