ساسانیان از اردشیر اول تا یزدگرد سوم

کد خبر : ۱۲۷۷۲۲۶

لینک کوتاه کپی شد.

این نوشتار سعی دارد تا با نگاهی گذرا به گاهنگاری دوره ساسانیان، به بیان مهم‌ترین اتفاقات سلطنت شاهان این سلسله بپردازد.

به گزاش خبرنگار ایلنا، برآمدن سلسله ساسانیان، قیام اردشیر اول (۲۴۰-۲۲۴ م) علیه اشکانیان، سقوط حاکمیت پارت‌ها و تاسیس امپراتوری نوپارسی ساسانیان نه تنها نقطه عطفی در تاریخ ایران است، بلکه در رابطه با سیاست خارجی ایران در قبال روم نیز دگرگونی شگرفی به حساب می‌آید. اردشیر اگرچه سیاست مقابله و دشمنی با روم را از اشکانیان به ارث برد و دنبال کرد، به برکت تجدید سازمان، تثبیت قدرت و تمرکز حاکمیت خویش رد درون کشور، تنها چند سال پس از آغاز فرمانروایی‌اش خود را در موقعیت و شرایطی یافت که می‌توانست مطالباتی را مطرح کند.

اردشیر اول پس از تثبیت حاکمیتش به غرب روی آورد. حدود ۲۲۶/۲۲۷ م به هتره لشکرکشی کرد و در سال‌های ۲۳۰-۲۳۲نخستین دست‌اندازی‌های خود را به مناطق تحت تسلط روم انجام داد. اردشیر اول در سال‌های ۲۳۲-۲۳۳ ضد حمله‌ای به الکساندر سوروس داشت و در سال‌های ۲۳۵/۲۳۶ نصیبین و حران را تسخیر کرد.

با نگاهی به گاهشماری ساسانیان که در کتاب «امپراتوری‌های بیزانس و ساسانی» به آن اشاره شده با موارد زیر روبه رو خواهیم شد:

۲۴۰/۲۴۱	تسخیر هتره به دست ساسانیان
۲۴۲/۲۴۴	لشکر کشی گوردیانوس سوم به ایران
۲۴۳	بازپس گیری نصیبین و حران؛ پیروزی رومی‌ها در رساینا و دست اندازی به استان ساسانی آسورستان
۲۴۴	پیروزی شاپور اول بر گوردیانوس سوم در مشیک؛ عقد قرارداد صلح با فیلیپ عرب.
۲۵۲	تسخیر ارمنستان به دست شاپور اول
۲۵۳	نخستین تحرکات اُذینه پالمیرایی
۲۵۳.۲۵۴ یا ۲۵۵-۲۵۷	دست اندازی ساسانیان به کاپادوکیه
۲۵۶	رد درخواست اُذینه برای اتحاد با ساسانیان از سوی شاپور اول و گرایش اُذینه به روم
۲۶۰	پیروزی شاپور اول در اِدِسا؛ اسارت والریانوس قیصر روم؛ پیشروی ساسانیان در کیلیکیه، کاپادوکیه و لیکیه؛ کوچاندن شمار بسیار زیادی از ساکنان امپراتوری روم به خاک امپراتوری ساسانی
۲۶۰	نخستین پد حمله اُذینه
۲۶۲-۲۶۴	شکست چند باره نیروهای ساسانی به دست اُذینه، متحد امپراتوری روم اکه توانست دو بار تا شهر تیسفون پیشروی کند
۲۶۷	کشته شدن اُذینه
۲۶۷-۲۷۲	حکومت ملکه زنوبیا و تاسیس «امپراتوری ویژه پالمیرایی»
۲۷۲	ویران شدن پالمیرا به دست قیصر آورلیانوس
۲۷۶-۲۹۳	اوج قدرت و نفوذ کرتیر هیربد زردشتی در سال‌های سلطنت بهرام دوم؛ کشته شدن مانی به تحریک کرتیر
۲۷۹	اعطای لقب «فاتح ایران» به پروبوس
۲۸۳	لشکر کشی کاروس به ایران؛ پیشروی تا تیسفون
از ۲۸۶	اقدامات دیوکلتیانوس برای تحکیم مرزهای شرقی روم
۲۸۸	قرارداد صلح میان دیوکلتیانوس و بهرام دوم
۲۹۰	انتصاب تیرداد سوم در مقام شاه ارمنستان از سوی دیوکلتیانوس
۲۹۰	اعطای لقب پرسیکوس ماکسیموس «فاتح ایران» به دیوکلتیانوس
۲۹۶	از سرگیری درگیری‌های نظامی میان روم و ساسانیان؛ حمله نرسی به ارمنستان
۲۹۷	صدور «فرمان سلطنتی» از سوی دیوکلتیانوس برای سرکوب مانویان
۲۹۷	شکست گالریوس در میانرودان
۲۹۸	پیروزی رومی‌ها بر نرسی در ارمنستان در نزدیکی ساتالا؛ انعقاد قرارداد صلح نصیبین که حاوی امتیازات مهم و فراوان برای رومی‌ها بود.
قبل از ۳۰۹	حمله ناکام هرمز دوم به روم
۳۱۲	جنگ بر سر ارمنستان، به ابتکار ماکسیمینوس دوم
۳۲۸	مرگ امروالقیس امیر عرب
۳۳۷	مرگ کنستانتین کبیر که «چرخش» مذهبی- سیاسی روم و گرویدن غرب به مسیحیت در سال‌های سلطنت او عملی شد؛ مرگ او در میانه تدارکات وسیع برای لشکر کشی علیه ایران اتفاق افتاد.
۳۳۸	از سرگیری درگیری‌های نظامی با روم از سوی شاپور دوم و تصرف ارمنستان به دست او
از ۳۳۹/۳۴۰	آغاز سیاست تعقیب و سرکوب مسیحیان در امپراتوری ساسانی به فرمان شاپور دوم
۳۵۰	تلاش ناکام شاپور دوم برای تصرف شهر نصیبین که قبلا هم دو بار محاصره شده بود
۳۵۹	فتح شهر آمد و سنگارا به دست شاپور دوم
۳۶۳	لشکر کشی یولیانوس به ایران، شکست فاجعه بار نظامی، مرگ قیصر؛ عقد قرارداد صلح میان یوویانوس (جانشین یولیانوس) و شاپور د وم که برای رومیان خفت بار و شرم‌آور بود
۳۶۷	قتل آرشاک شاه ارمنستان به فرمان شاپور دوم
۳۷۱	لشکر کشی شاپور دوم به ارمنستان
۳۷۷	تقسیم ارمنستان بین رومیان و ساسانیان
۳۸۷	تقد قرارداد رسمی درباره تقسیم ارمنستان
۴۰۸	درخواست آرکادیوس از یزدگرد اول برای پذیرش قیومیت پسرش تئودوسیوس
۴۰۸/۴۰۹	عقد قرارداد بازرگانی میان بیزانس و امپراتوری ساسانیان
۴۱۰	اجلاس شورای مطران‌ها در سلوکیه- تیسفون؛ آزادی دینی برای مسیحیان در سال‌های سلطنت یزدگرد اول (یزدگرد بزهکار)
۴۲۰	تعقیب و سرکوب دوباره مسیحیان در امپراتوری ساسانی
۴۲۱	جنگ میان بیزانس و امپراتوری ساسانی
۴۲۲	عقد قرارداد صلح میان بهرام پنچم (بهرام گور) و تئودوسیوس دوم
۴۳۹-۴۴۲	جنگ میان بیزانس و امپاتوری ساسانی
۴۴۱	امتناع لئوی اول از پرداخت پول بابت هزنیه حراست از گذرگاه‌های قفقاز؛ حمله یزدگرد دوم به خاک بیزانس، عقد دوباه قراداد صلح
۴۴۳-۴۵۰	شکت یزد گرد دوم از هپتالیان در مرزهای شرقی
۴۶۵	شکایت کی از فرستادگان ساسانی به لئوی اول در خصوص ممانعت رومیان از برگزاری مراسم بزرگداشت آتش از سوی مگوشان در کاپادوکیه
پس از ۴۷۴	پرداخت سوبسید نقدی بابت حفظ و نگهداری استحکامات و دژهای دفاعی قفقاز از سوی قیصر زنو/ زنون به پیروز اول شاه ساسانی در طول نیمه نخست سلطنت زنو و قطع این پرداخت‌ها پس از مرگ ش‌ها پیروز در سال ۴۸۴
۴۸۴	شورای مطران‌ها در بت لاپات (گندی شاپور)، پیوستن مسیحیان ایرانی در امپراتوری ساسانی به کلیسای نسطوری
۴۸۴	کشته شدن پیروز اول در جنگ با هپتالیان
از ۴۹۴	آغاز جنبش مزدکیان و ناآرامی‌های طولانی در امپراتوری ساسانی
۵۰۲-۵۳۲	نخستین جنگ ساسانیان با بیزانس در سده ششم میلادی؛ آغاز جنگ از سوی قباد اول پس از آنکه آناستاسیوس اول از حمایت مالی از قباد در جنگ با هپتالیان سر زد.
۵۰۳	فتح شهر آمد به دست ساسانیان
۵۰۶	برقراری صلح میان دو طرف
۵۲۲	در خواست قباد اول از قیصر یوستینوس که پسرش خسرو را به پسرخواندگی بپذیرد تا از این راه جانشینی خسرو به جای پدر تضمین شود
۵۲۶	از سرگیری دوباره درگیری‌های نظامی
۵۲۹	فرار تعداد زیادی از فیلسوفان ملحد (غیر مسیحی) به دبار خسرو انوشیروان در تیسفون پس از بسته شدن آکادمی در آتن به فرمان یوستی نیانوس
۵۲۹	انتصاب امیر غسانی حارث پنجم ابن جبله در مقام شیخ‌الشیوخ بسیاری از قبایل عرب از سوی یوستی نیانوس قیصر روم و از این طریق ایجاد یک نیروی سیاسی-نظامی در برابر اعراب لخمی که در جبهه ساسانیان می‌جنگیدند.
۵۳۲	عقد قرارداد موسوم به «صلح جاویدان»
۵۳۸	بار خاص نمایندگان ویتیگس شاه گوت‌ها به حضور خسرو (انوشیروان) باهدف ترغیب وی به اتحاد در جنگ مشترک علیه بیزانس
۵۴۰-۵۶۲	دومین جنگ میان بیزانس و امپراتوری ساسانی که به دلیل حمله‌های مکرر منذر، امیر عرب‌های لخمی، به خاک بیزانس آغاز شد
۵۴۰	تسخیر انطاکیه به دست خسرو اول (انوشیروان)؛ کوچاندن شهروندان این کلانشهر سریانی به خاک امپراوری ساسانی و اسکان آنان در شهر نوبنیاد وِه- آنتیوخ- خسرو
۵۴۴	تلاش ناموفق ساسانیان برای تصرف اِدِسِا (الرها) که ازمراکز مسیحی بود
۵۴۵	توافق بر سر آتش بس
۵۴۹	ادامه درگیری نظامی
۵۵۱	توافق بر سر آتش بسی پنج‌ساله کا شامل لازیکا نمی‌شد
۵۵۲	تلاش یوستی نیانوس برای ترویج پرورش کرم ابریشم در بیزانس با هدف قطع وابستگی به انحصار دلالان ساسانیان در واردات ابریشم
۵۵۶.۵۵۷	مذاکرات صلح و عقد یک قرارداد جامع آتش بس
۵۶۲	عقد قرارداد صلح (فُئدوس) بین یوستی نیانوس و خسرو اول انوشیروان
از ۵۶۸	تماس‌های دیپلماتیک بین بیزانس و ترک‌ها
۵۷۰	دست اندایز ساسانیان به یمن
۵۷۲.۵۹۰	سومین جنگ میان بیزانس و ساسانیان در سده ششم
۵۸۸.۵۸۹	درگیری با ترک‌ها در مرزهای شرقی امپراتوری ساسانی در اواخر سلطنت هرمز چهارم
۵۹۰.۵۹۱	دخالت ماوریکیوس در منازعه بین خسرو دوم (خسرو پرویز) و بهرام ششم (بهرام چوبین) بر سر تاج و تخت ساسانیان و پیروزی خسرو پرویز
۶۰۲	کشته شدن نعمان سوم آخرین فرمانروای اعراب لخمی به فرمان خسرو دوم
۶۰۲	برکناری ماوریکیوس (حامی و یاریگر) خسرو پرویز به دست فوکاس. خسرو با دستاویز قرار دادن این رویداد جنگ با بیزانس را آغاز کرد و در وهله نخست به ارمنستان و کاپادوکیه حمله کرد.
۶۰۴	اتحاد چند طایفه از اعراب بدوی که با نیروی متحدشان توانستند در ذوقار یکی از لشکرهای ساسانی را نابود کنند
حدود ۶۰۵	تسخیر شهرهای مهم مرزی آمد، راس عین، کالینیکوس (رقه) و کرکیسیوم به دست ساسانیان؛ بیزانس سراسر میانرودان رااز دست داد.
حدود ۶۰۸-۶۱۰	دست اندازی ساسانیان به آسیای صغیر
۶۱۱	تصرف شهر انطاکیه در سوریه
۶۱۳	از دست رفتن طرسوس و دمشق
۶۱۴	سقوط اورشلیم، به غنیمت گرفتن صلیب مقدس و انتقال آن به تیسفون
۶۱۵	تصرف خالکدون به دست ساسانیان؛ تلاش ناکام بیزانس برای دستیابی به صلح با ساسانیان
۶۱۹	تصرف مصر به دست ساسانیان
۶۲۲	آغاز ضد حمله بیزانس به رهبری هراکلیوس
۶۲۳	رهایی آسیای صغیر از سلطه ساسانیان
۶۲۶	حمله ناکام ساسانیان و آوارهای به قسطنتنیه
۶۲۷	شکست ساسانیان در نینوا
۶۲۸	عقد پیمان صلح میان قباد دوم شیرویه و هراکلیوس
۶۲۸.۶۲۹	استرداد سرزمین‌های اشغال شده به دست ساسانیان در ارمنستان، میانرودان، سوریه، فلسطین و مصر به امپراتوری بیزانس
۶۳۰	برپایی دوباره صلیب مقدس در اورشلیم
۶۳۶	پیروزی اعراب بر بیزانس در یرموک؛ و در ادامه، از دست رفتن مهم‌ترین استان‌های شرقی و تسلط اعراب بر آن‌ها
۶۳۶	شکست ساسانیان از اعراب در قادسیه
۶۴۲	شکست ساسانیان از عرب‌ها در نهاوند
۶۵۱	کشته شدن یزد گرد سوم آخرین شاه ساسانی

ساسانیان از اردشیر اول تا یزدگرد سوم

شاهان ساسانی

فرهنگ ساسانیان برگرفته از فرهنگ هخامنشیان بود و آن‌ها خود را میراث‌دار هخامنشیان می‌دانستند. پایه‌های دولت ساسانی بر اساس دین زرتشت بنا شد، بر این اساس، در این دوره، تمرکز و درهم تنیدگی دین و دولت کاملا مشخص است. اگرچه در دوره‌هایی نیز تسامح مذهبی برقرار بود و کسانی چون مانی و مزدک در همین سلسله ظهور کردند، اما در دوره‌هایی مانند دوره شاپور، حضور کرتیر، موبد موبدان بزرگ، در کنار هفت پادشاه قدرتمند ساسانی، نشان‌دهنده این است که در این دوره‌ها، دین زرتشتی به‌عنوان تنها دین رسمی کشور مطرح بود. ساسانیان خط و زبان مخصوص به خود را داشتند و این را می‌توان در کتیبه‌های این دوره به وضوح مشاهده کرد. خط و زبان پهلوی ساسانی در این دوره برای امور اداری به کار گرفته شد و در کتیبه‌ها نیز از خط و زبان پهلوی استفاده می‌شد.

به رغم شناخت نسبتا خوب و جامعی که از تاریخ ساسانیان در دست است، برخی نکات درباره اوایل دوره فرمانروایی شاهان این سلسله هنوز هم بحث‌انگیز و مورد اختلاف است. این ناروشنی‌ها هم در مورد رابطه ساسان (که نام این سلسله از او برگرفته شد)، بابک پدر نخستین شاه ساسانی، و اردشیر اول مطرح است و هم درباره تاریخ دقیق سال‌های سلطنت نخستین شاهان این سلسله، ترتیب دقیق و مدت سلطنت آخرین فرمانروایان ساسانی را هم به دلیل نامطمئن بودن منابع تاریخی نمی‌توان با اطمینان کامل مشخص کرد.

اردشیر اول، شاپور اول، شاپور دوم ساسانی، خسرو اول انوشیروان و خسرو پرویز ساسانی از معروف‌ترین پادشاهان سلسله ساسانی بودند و اوج قدرت ساسانیان در دوره شاپور دوم ساسانی رقم خورد. طاق کسری، کعبه زرتشت و تعداد زیادی نقش برجسته و کتیبه از شاهان ساسانی برجای مانده است.

در ادامه اسامی پادشاهان ساسانیان به ترتیب سال حکمرانی آن‌ها ذکر می‌شود:

ساسان

پاپک (بابک)

1. اردشیر اول

2. شاپور اول

3. هرمز اول

4. بهرام اول

5. بهرام دوم

6. بهرام سوم

7. نرسی

8. هرمز دوم

9. آذرنرسی