بزرگداشت استادی که در وطن ماند و اجازه نداد در قطعه نام‌آوران خاکش کنند
همزمان با هفته بزرگداشت مقام معلم، مراسم اولین سالگرد درگذشت شادروان محمدرضا باطنی با حضور جمعی از همکاران و شاگردان و دوست‌داران او، ۲۰ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ در تالار حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در مراسم سالگرد درگذشت شادروان محمدرضا باطنی که به همت انجمن زبان‌شناسی ایران و پژوهشکده زبان‌شناسی پژوهشگاه و انتشارات فرهنگ معاصر برگزار شد، جمعی از همکاران و شاگردان قدیمی محمدرضا باطنی سخنرانی کردند.
حسن عشایری در سخنانی، آشنایی خود را با دکتر باطنی به جلسات سال ۱۳۶۵ در دانشگاه ایران نسبت داد و گفت: دکتر باطنی از پیشگامان بررسی مغز و زبان بودند و در اولین سمپوزیوم نوروساینس دانشگاه ایران سخنرانی کردند و با همت ایشان این سمپوزیوم ادامه یافت.
وی مقاومت علمی باطنی در برابر برخی بحث‌های شبه‌علمی و ضد علمی را از ویژگی‌های این استاد برشمرد و درمورد ترجمه کتاب «مغز من» گفت: «گر نویسنده می‌خواست کتاب را به فارسی بنویسید، به این شفافی نمی‌توانست.
وی در پایان از کتاب «زیبایی‌شناسی مقاومت» به زبان آلمانی اشاره کرد و دکتر باطنی را یکی از مصادیق این کتاب برشمرد.
استادی که چراغش به این خانه (وطن) روشنی بخشید
در ادامه، ژاله آموزگار دل‌نوشته خود را با عنوان «آنانکه ماندند» قرائت کرد. آموزگار گفت: خوشبختانه دکتر باطنی ازجمله استادانی بود که قدرش دانسته شد و چراغش به این خانه روشنی بخشید. در این خانه خاموش شد اما انوارش سال‌های سال روشنی‌بخش خواهد بود.
وی ویژگی برجسته باطنی را ماندن در ایران و ساختن این کشور و ایرانی ماندن با همه مشکلات و صدمه‌ها برشمرد. و در پایان از «دوستان کم‌طاقت» گله کرد که در سال‌های اخیر کشور را ترک کرده‌اند.
آموزگار افزود: در این اواخر بارها از او شنیدم: «خوشحالم که ایران ماندم. من از اینجا تکان نمی‌خورم.» او صدمه دید اما تحمل کرد و ماند و در همین‌جا درخشید». او در اینجا خواهان داشت و از اندیشه‌اش جدا نشد.
«روشن‌نویسی» از ویژگی‌های علمی دکتر باطنی بود
علی‌اشرف صادقی دیگر سخنران این بزرگداشت بود که گفت: درباره جنبه‌های مختلف علمی و اخلاقی دکتر باطنی صحبت زیاد شده است. اما مدیریت یکی از ویژگی‌های برجسته ایشان بود.
صادقی به ذکر خاطراتی از زمان مدیرکلی آموزش دانشگاه تهران باطنی پرداخت و به تغییرات بنیادین آموزشی او در دانشکده‌ها اشاره کرد و مدیریت علمی او را بسیار جدی و دقیق خواند.
وی «روشن‌نویسی» را ویژگی علمی باطنی برشمرد و افزود: دکتر باطنی (با نگارش مقالات در مجلات) زبان‌شناسی را به میان مردم برد.
وی در پایان به نقش همسر دکتر باطنی در موفقیت‌های ایشان اشاره کرد.
رضا نیلی‌پور دیگر سخنران این جلسه بود. وی درباره درخشش باطنی بعد از دانشگاه صحبت کرد و تأسیس گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران را از دستاوردهای مهمی خواند که در کنار تربیت نسل جوان، در بینش علمی نسبت به زبان تأثیرگذار بود و جزو دوران نخست فعالیت دکتر باطنی بود. اما دوران شکوفایی مجدد دکتر باطنی بعد از خروج از دانشگاه تهران بود.
فعالیت‌های مرحوم باطنی نخستین نهضت عالی زبان‌شناسی در ایران بود
حسین وثوقی در ادامه به نقش محمدرضا باطنی در حفظ جایگاه زبان‌شناسی در ایران از بدو تأسیس رشته در دانشگاه تهران پرداخت و بر اهمیت تأثیرگذاری او بر دیگر پژوهشگران تأکید کرد و تأثیرات او را با فردیناندو سوسور قیاس کرد.
وثوقی فعالیت‌های باطنی را نخستین نهضت عالی زبان‌شناسی در ایران خواند و تشکیل انجمن زبان‌شناسی ایران را دومین نهضت زبان‌شناسی کشور برشمرد که در توسعه افق‌های زبان‌شناسی بسیار مؤثر بوده است.
وی همچنین پیشنهاد کرد برای تحقق نهضت سوم زبان‌شناسی در کشور، دایره‌المعارف از زبان‌شناسان و آثارشان تهیه شود.
درخواست هویدا برای تدریس خصوصی را رد کرد
شهین باطنی، همسر مرحوم باطنی نیز ضمن تشکر از برگزاری این بزرگداشت، به ذکر خاطراتی از همسرش پرداخت. وی که روزگاری شاگرد دکتر باطنی بود، ویژگی برجسته و متفاوت همسرش را انگیزه بزرگ او در «مدرسی به تمام معنا بودن» دانست که از راه خود هرگز منحرف نشد. برای نمونه به درخواست هویدا برای تدریس خصوصی نظریات چامسکی پاسخ منفی داد و گفت: «من مدرس دانشگاه هستم. هرکس که بخواهد چیزی بیاموزد باید سر کلاس درس حاضر شود. من معلم سرخانه هیچکس نیستم.
وی همچنین به شرط باطنی برای قبول مسئولیت اجرایی در دانشگاه تهران مبنی بر قبول نکردن پیشنهاد و توصیه اشاره کرد و افزود: پس از درگذشت ایشان پیشنهادهایی برای خاکسپاری در قطعه فرهیختگان (نام‌آوران) مطرح شد. جواب به همه اینها این بود که به درخواست دکتر باطنی ایشان در میان مردم عادی به خاک سپرده می‌شود.
در ادامه، مهرانگیز نوبهار به ذکر خاطرات خود از دوران دانشجویی پرداخت و گفت: در روش تدریس دکتر باطنی جذبه و جدیت با صمیمیت در هم آمیخته بود. دکتر باطنی همچنان‌که در حوزه زبان‌شناسی متخصص بودند در حوزه شعر هم تخصص داشتند و زبان‌شناسی برای ادبیات یاریگر بوده است.
وی به نوشته باطنی در رد جزمیت شعری نیز اشاره کرد.
حبیب‌الله قاسم‌زاده نیز به اهمیت نقش باطنی در رشد روان‌شناسی زبان پرداخت و به اهمیت کتاب «زبان و تفکر» که در سال ۱۳۴۹ منتشر شد، اشاره کرد و گفت: مسائلی که در این کتاب مطرح شده هنوز هم تازگی دارد.
وی بر این نکته تأکید کرد که دکتر باطنی «خوب می‌نوشت، خوب حرف می‌زد و خوب فکر می‌کرد. روشن و شفاف».
قاسم‌زاده در پایان افزود: کاش در دانشگاه‌های ما دو درس فرزانگی و آزادگی را هم اضافه می‌کردند. زیرا از این نظر بسیار وضع وخیمی داریم.
دکتر باطنی عشق و علم را با هم درآمیختند
فاطمه راکعی نیز از رفتار علمی، آموزشی و معلمی باطنی گفت و به ذکر معیارهای اخلاق علمی او پرداخت از جمله: علم برای علم، علم برای رشد و تعالی و فکری و فسلفی و ارتقای اندیشه خود و دیگران، علم برای خدمت، علم با هدف کاربردی شدن و حل مشکلات، علم بدون بخل، علم همراه با پژوهش، علم با قلمروی نامحدود و پرداختن به حوزه‌های میان‌رشته‌ای. درمورد اخلاق معلمی ایشان هم به مداومت بر مطالعه و پژوهش و تسلط عملی به موضوع تدریس و شرکت دادن دانشجو در فرایند تدریس، مهربانی همراه با جدیت، عدالت آموزشی و اهمیت دادن به تک تک دانشجویان، رعایت دقت و انصاف و ارزیابی علمی دانشجو، در دسترس بودن و استقبال از سؤالات علمی، نوآوری و طرح مسائل جدید و تلاش برای درک مسائل پیچیده و انتقال آن به دانشجویان اشاره کرد. راکعی در پایان تأکید کرد که دکتر باطنی عشق و علم را با هم درآمیختند.
مصطفی عاصی نیز به برخی ویژگی‌های شخصیتی باطنی از جمله شخصیت چندوجهی و چندبعدی او اشاره کرد و افزود: دکتر باطنی با تمام جدیت در کار، بسیار خوش‌طبع بودند و طنز شیرینی داشتند و یکی از پیشگامان زبان‌شناسی جدید بودند که با نثر شیوا و شیرین و ساده، موج استقبال از زبان‌شناسی را در ایران به وجود آوردند.
وی در ادامه به نقش آثار او در روشنگری علمی و پیشگامی در حوزه‌های مختلف زبان‌شناسی پرداخت.
ویژگی‌های معلم واقعی
یحیی مدرسی نیز در ادامه گفت: نسل ما این بخت را داشت که در یک دوره طلایی و در نزد استادان بزرگ پرورش یابد. در بین این استادان، دکتر باطنی برجستگی خاصی داشت». وی بر نقش دکتر باطنی در تولید آثار زبان‌شناسی اشاره کرد.
وی افزود: دکتر باطنی معلم واقعی بود.
مدرسی در ادامه به ذکر ویژگی‌های معلم واقعی پرداخت از جمله اینکه معلم واقعی ماشین تبدیل متن به گفتار نیست بلکه انسانی است عاشق، بااحساس، مسئول و اثرگذار که دانش، بینش، منش و رسم زندگی را یاد بدهد و آدم تربیت کند.
سپس، زهرا احمدی‌نیا از همکاران محمدرضا باطنی در فرهنگ معاصر ضمن اشاره به دشواری سخن گفتن از دانشمندی چون باطنی گفت: دکتر باطنی به سیاق بسیاری از دانشمندان شرق، علم را از غرب فراگرفتند اما توانستند آن را از آن خود و یا بهتر بگویم زبان فارسی کنند و برای مخاطب ایرانی واگو سازند». وی افزود: «مفاهیمی چون سخت‌کوشی، خردمندی، اندیشمندی و خلاقیت و واژه‌هایی از این دست، به‌شکل مجموعه‌ای معنایی در ذهنم جا بازکرده‌اند و مصداق این مجموعه را در جهان خارج دکتر محمدرضا باطنی می‌بینم.
درد، منشأ رنج و تلخکامی
امید طبیب‌زاده به‌عنوان آخرین سخنران این بزرگداشت به ذکر خاطراتی از خدمات باطنی در دانشگاه تهران به نقل از رهنما پرداخت و گفت: مهمترین مؤلفه هویت ملی ما چیزی جز فرهنگ نیست و یکی از ویژگی‌های این فرهنگ این است وقتی یکی از بزرگان ما دچار مشکلی در مواجهه با قدرت می‌شود، ما رهایش نمی‌کنیم. سه مورد از این اتفاق برای دکتر باطنی رخ داد.
