یادداشتی از سیدمحمود کمال آرا؛
اندیشه در روایت‌هایی از آینده‌ی ممکن الوقوع
سیدمحمود کمال آرا (بنیانگذار مرکز اندیشه ورزی اکو) می‌نویسد: سناریوها تنها به حدس زدن در مورد آینده اکتفا نمی‌کنند، بلکه به ما کمک می‌کنند چگونه در شرایط محیطی متفاوت آینده، بیندیشیم و درست تصمیم گیری و مدیریت امور بپردازیم.
در فرهنگ لغت سناریو (طرح کلی وضعیت طبیعی حوادث یا طرح کلی وضعیت حوادث مورد انتظار) تعریف شده است. در واقع واژه سناریو، ماخوذ از دنیای تاثر و مبتنی بر روایت داستان و نیز نقش بازیگران است، اما در مبحث برنامه‌ریزی، سناریوها را می‌توان ابزاری بنیادین در فرآیند تفکر راهبردی کارآفرینان و مدیران دانست که با تمرکز بر نقاط کلیدی، تصمیم گیری و با روشی منسجم و با سازگاری درونی ایجاد می‌شوند. برخی سناریوها را اینگونه تعریف کرده‌اند: سناریوها روایت‌هایی از آینده‌های ممکن الوقوع‌اند که به منظور تصمیم گیری در شرایط با عدم اطمینان بالا ایجاد می‌شوند.
سناریو، داستانی توصیفی از بدیل‌های موجه است که به بخش خاصی از آینده نظر دارد؛ اما در مبحث برنامه ریزی بر پایه سناریو، می‌توان آن را به صورت داستان‌های مربوط به آینده‌های ممکن متعدد تعریف کرد که یک کشور ممکن است با آن‌ها روبه رو شود. سناریوها به صورت نموداری و پویا و متحرک جریان تحول و پیدایش دنیای آینده را نمایش می‌دهند. سناریوها موجب تمرکز توجه ما بر نقاط انشعاب مسیر آینده و پیشامدهای بالقوه در این مسیر می‌شوند.
سناریونویسی به عنوان یکی از روش‌های آینده پژوهی، عبارت است از شرح رویدادهای آینده‌ای که امکان رخ دادن آن‌ها تحت شرایط معین وجود دارد. سناریوها شامل تصاویری از آینده‌های محتمل‌اند که هدف از بکارگیری آن‌ها آزمایش کردن عملکرد سیاست‌ها و استراتژی‌های اتخاذ شده در برابر چالش‌های موجود آینده با ایجاد و ترسیم فضایی از ممکنات است. بنابراین سناریوها با کشف نظام‌مند چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو، در خدمت تدوین استراتژی‌ها قرار می‌گیرند. سناریوها تنها به حدس زدن در مورد آینده اکتفا نمی‌کنند، بلکه به ما کمک می‌کنند چگونه در شرایط محیطی متفاوت آینده، بیندیشیم و درست تصمیم گیری و مدیریت امور بپردازیم.
سناریوها را تقریبا می‌توان با همه شگردهای آینده‌پژوهی ترکیب کرد. سناریوها امکان تجسم و انکشاف آینده‌های ممکن را به افراد می‌دهند. در این روش، باید دو مسئله را در نظر بگیریم: اینکه در آینده چه احتمالی وجود خواهد داشت؟ و اینکه در بین احتمالات آینده، کدام احتمال برای ما مطلوب‌تر است و چه کار کنیم تا احتمالی که برای ما مطلوب‌تر است اتفاق بیوفتد.
پیتر شوارتز در کتاب هنر دورنگری گام‌های برنامه ریزی بر پایه سناریو را به شرح زیر توصیف کرده است:
گام اول: شناخت موضوع و تصمیم اصلی؛ گام دوم: فهرست عوامل مهم موثر بر توسعه مناطق؛ گام سوم: شناسایی نیروهای پیشران کلیدی؛ گام چهارم: طبقه‌بندی بر اساس اهمیت و عدم قطعیت؛ گام پنجم: شناسایی‌عدم قطعیت‌های بحرانی؛ گام ششم: تدوین سناریوها؛ گام هفتم: تحلیل پیامدهای و نتایج هر سناریو؛ گام هشتم: انتخاب‌های نشانگرهای راهبردی. با توجه به این گام‌ها شوارتز سناریو را متشکل از سه بخش می‌داند: عناصر نسبتا مشخص، نیروهای پیشران تغییرات وعدم قطعیت‌های حساس.
بنابراین می‌توان گفت روش برنامه ریزی بر پایه سناریو، روش منظم و منضبط است که از آن برای کشف نیروهای پیشران کلیدی در متن تغییرات شتابان، پیچیدگی‌های زیاد وعدم قطعیت‌های متعدد استفاده می‌شود.
(با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای دکتر کریمیان، عضو هیئت علمی دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی)
