یک هنرمند خوشنویس مطرح کرد؛
خوشنویس اگر به قرآن رجوع نکند روحش تغذیه نمی‌شود/ فصل مشترک ایرانی‌ها و عرب‌ها آیات قرآن است/ توجه بانوان به خوشنویسی رشد صد در صدی داشته است
ازهار شرکا می‌گوید: کمتر خطاطی را دیده‌ام که به قرآن و احادیث و روایات دینی و مذهبی بی‌تفاوت باشد؛ مگر اینکه اعتقادات خاص خودش را داشته باشد. حتی اگر اشعار حافظ را بخوانید، متوجه خواهید شد خیلی از اشعار او استناد از آیات و کلمات قرآن است. بنابراین قرآن از خوشنویسی ما منفک نیست و با آن پیوستگی دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از هنرهایی که ظاهرا شکل و شمایلی مردانه به خود گرفته خوشنویسی است. اینگونه به نظر می‌رسد که حضور زنان نسبت به مردان در عرصه خوشنویسی کمتر است، اما در واقع اینگونه نیست و بانوان نیز به صورت حرفه‌ای در این رشته هنری ایرانی، اسلامی فعالیت دارند. شاید تعداد کم هنرمندان زن نسبت به مردان این تصور را ایجاد کرده که بانوان کمتر از آقایان به هنر خوشنویسی می‌پردازند.
ازهار شرکا هنرمند پیشکسوت عرصه خوشنویسی یکی از بانوان فعال کشور است که از محضر اساتیدی چون یدالله کابلی خوانساری، محمد حیدری بهره برده است. او عضو انجمن خوشنویسان است و سال‌هاست علاوه بر خلق آثار هنری به تعلیم و تربیت هنرجویان می‌پردازد.
ازهار شرکا در گفتگوی پیش‌رو از فعالیت‌های اخیرش، از نقش و حضور بانوان در عرصه خوشنویسی سخن گفت.
یکی از آثار ازهار شرکاء
شما همواره در رابطه با فعالیت‌های زنان در عرصه خوشنویسی دغدغه داشته‌اید. با توجه تمرکزتان روی این موضوع بفرمایید بانوان ایرانی طی چند سال اخیر تا چه حد به یادگیری خوشنویسی تمایل نشان داده‌اند؟
من قبلا در اینستاگرام و دیگر فضاهای اینترنتی فعالیتی نداشتم، اما لزوم حضور در این بخش را احساس کردم. از مقطعی به بعد برای ارائه خدمات آموزشی به هنردوستان، بخصوص بانوان و ارائه سریع‌تر اطلاعات به آنها و دیگر افراد، تغییر رویه دادم و حال مدتی است در این بخش فعالیت‌های جدی دارم. به طور کلی شاگردان من ترکیبی از آقایان و بانوان هستند و طی حضورم در فضای مجازی اکثر شاگردان من بانوان بوده‌اند، که اتفاق خوب و امیدبخشی است. امیدبخش به این دلیل که بانوان ایرانی پیش از پرداختن به هنر درگیر امور دیگری هستند. برخی از آنها سرپرست خانواده‌اند و تعدادی دیگر شاغل هستند. خانه‌دارها نیز معمولا درگیر بچه‌داری و تربیت فرزندانشان هستند.
آیا در رابطه با تمایل زنان نسبت به یادگیری خوشنویسی با موارد خاص مواجه بوده‌اید؟
همانطور که می‌دانید شیوه مجازی که از ابتدای بحران کرونا باب شد، امکان آموزش از راه دور را نیز مهیا می‌کند و در این زمینه مقوله مسافت بی‌معناست. به همین دلیل شاگردان من صرفا ساکن ایران نیستند و تعدادی از آنها در خارج از کشور زندگی می‌کنند. یکی از موارد خاص خانمی است که در انگلیس و توابع لندن ساکن است و به اتفاق دو فرزندش که دختر هستند، نزد من تعلیم می‌بیند. شاگردانی هم از کشور آمریکا دارم که اغلب آنها خانم هستند. درست است که برگزاری جلسات آموزشی‌ام محدود به جنسیت و رده سنی خاصی نیست اما اغلب آن‌هایی که از کلاس‌ها استقبال کرده‌اند و در آنها حضور یافته‌اند بانوان هستند. به نظرم برگزاری کلاس‌ها به صورت مجازی نسبت به حضوری با زندگی و شرایط بانوان هم خوانی بیشتری دارد. زنان معمولا باید به امور منزل و کارهای مربوط به خانواده هم بپردازند و این موضوع حضورشان در کلاس‌های آموزشی را دشواری‌هایی مواجه خواهد کرد. آنها با وجود کلاس‌های مجازی قاعدتا، زمان کمتری صرف می‌کنند و دیگر لازم نیست برای رسیدن به کلاس از خانه خارج شوند و تا رسیدن به مقصد، مسیری را طی کنند. زنان ما دوست ندارند راکد بمانند و قصد و هدفشان این است در هر عرصه‌ای که هستند، رشد کنند. اگر در این رویه خللی ایجاد شده دلیلش موارد دیگر است. اگر شرایط برای فعالیت بیشتر و رشد آنها مهیا شود، راضی خواهند بود.
واقعیت این است که بانوان کشور برای فعالیت در هر عرصه‌ای با معذوریت‌هایی مواجهند.
بله درست است اما با توجه به تمرکزم بر مقوله خوشنویسی، می‌توانم بگویم بانوان در این هنر، استقبال و پیشرفتی صد در صدی داشته‌اند. به طور دقیق‌تر از هر ۱۰ هنرجوی من هفت الی هشت نفر آنها خانم هستند. این اتفاق گویای این است که زنان ما دوست دارند در هر شرایطی رشد کنند، فقط کافی است فضا را برای آنها فراهم کنیم. کلاس‌های من طی یکی، دو سال گذشته در بدترین اوضاع نیز برقرار بوده و هنرجویانم در شرایطی که وضعیت شهرها مدام قرمز و سیاه اعلام می‌شوند، دست از فعالیت نکشیده‌اند. تا آنجا که شاهدم آنها کارشان را انجام داده‌اند و در آزمون‌های مربوط به کلاس‌ها هم حضور می‌یابند و هزینه می‌کنند. حتی برخی از هنرجویان قلم‌هایشان را با پیک می‌فرستند تا برایشان بتراشم. همه اینها گویای علاقه و اشتیاق زنان نسبت به یادگیری هنر خوشنویسی و فعالیت در این عرصه است. ما حتی جلسات شعرخوانی هم برگزار می‌کنیم.
تابلویی از ازهار شرکاء که پیش‌تر در نمایشگاهی در معرض دید عموم قرار گرفته است
شما طی سال‌های حضورتان در عرصه خوشنویسی همواره نسبت به قرآن کریم نگاهی ویژه داشته‌اید. این کتاب آسمانی برای پرداختن به آن در هنر خوشنویسی چه پتانسیل‌هایی دارد و تا امروز چقدر از سوره‌ها و آیات آن بهره برده‌ایم؟
به جرات می‌گویم که قرآن کریم همیشه مورد توجه خوشنویسان ما بوده است. تمام خوشنویسان ما، همگی به آیات و احادیث اهمیت داده‌اند. گاه جشنواره‌ها قرآن کریم را منبع قرار داده‌اند و باعث شده‌اند هنرمندان به نوشتن آیات و احادیث بپردازند. این رویه همیشه وجود داشته و بحثی در آن نیست. اما اغلب مواقع هنرمند جای آیات و احادیث را در آثارش خالی می‌بیند. کتاب قرآن تا آن حد قوی و غنی است که اگر هنرمند سراغش نرود روحش تغذیه نخواهد شد. به همین دلیل این رویه همیشه برایم اهمیت داشته و در آینده نیز همینطور خواهد بود. شخصا اگر مثلا ۱۰ شعر را خوشنویسی می‌کنم سعی‌ام این است، لااقل موضوع شش یا هفت تای آنها مربوط سخنان ائمه یا آیات قرآن باشد؛ مگر اینکه بنا به محوریت رویداد یا جشنواره‌ای، مجبور باشم غیر از این رفتار کنم و مثلا شعری از شهریار یا دیگر شاعران را دستمایه قرار دهم.
پس با این نظریه مخالفید که قرآن در خوشنویسی، نسبت به گذشته کمتر مورد توجه هنرمندان بوده است؟
کاملا مخالفم و اصلا اینطور نیست که قرآن مورد توجه نباشد یا کمتر به آن پرداخته شود! همین الان استادانی داریم که خارج از کشور زندگی می‌کنند، اما مشغول نوشتن آیات قرآنی هستند. آن‌هایی که در کشورهای عربی زندگی می‌کنند هم خارج از این رویه عمل نمی‌کنند و به طور مرتب مشغول نگارش آیات، احادیث و سخنان با ارزش ائمه اطهار هستند. به هرحال ایرانیان و عرب‌ها فصلی مشترک دارند که آیات قرآن است. در کل کمتر خطاطی را دیده‌ام که به قرآن و احادیث و روایات دینی و مذهبی بی‌تفاوت باشد؛ مگر اینکه اعتقادات خاص خودش را داشته باشد. در نهایت اینکه کتاب آسمانی قرآن با خوشنویسی ما عجین شده است. حتی اگر اشعار حافظ را بخوانید، متوجه خواهید شد خیلی از اشعار او استناد از آیات و کلمات قرآن است. بنابراین قرآن از خوشنویسی ما منفک نیست و با آن پیوستگی دارد.
تابلویی از ازهار شرکاء
شاید در روزگاری که دین تحت تاثیر مقولات مادی و دنیوی قرار گرفته، توجه به سوره‌ها و آیات قرآن کمک کننده باشد، به خصوص در رابطه با نسلی که مانند گذشته به معنویات معتقد نیست. شاید بیان مباحث و اصول و اخلاقی و انسانی با زبان هنر و خوشنویسی کارسازتر باشد.
کاملا درست است. در وضعیتی قرار داریم که هنر می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند و به نظرم این توان و پتانسیل وجود دارد. حال این هنر می‌تواند خوشنویسی، تذهیب یا هر کار دیگری باشد. واقعا می‌توانیم بچه‌های‌مان را توسط هنر به دین سوق دهیم؛ حال این ایجاد علاقه، علاوه بر توجه قرآن، می‌تواند به صورت بهره‌گیری از واژه‌ها، جملات، ابیات و روایات شاعران و مفاخر ایران باشد. این هنر استاد است که چگونه به بیان جملات و آیات و اشعار بپردازد تا توسط اثرش فرهنگ‌سازی کند و بر داشته‌های مخاطبان بیفزاید. همانطور که گفتم هنرجویانی دارم که از دیگر کشورها آمده‌اند خوشنویسی یاد بگیرند تا فقط آیات قرآن را بنویسند. خودم از مواجه شدن با چنین افرادی تعجب می‌کنم. به نظرم این طور افرادی که به موضوعات دینی می‌پردازند و توقع بازتاب‌های معنوی دارند؛ دارای روح و دلی پاک هستند، و برای رسیدن به چنین هدفی چه هنری بهتر از خوشنویسی. بدانید اینگونه افراد در کارشان موفق‌تر هستند، چراکه خوشنویسی با روح و عرفان سر و کار دارد. کلا اگر ما آدم کامل‌تر و دین‌دارتری باشیم دستمان و قلممان ماندگاتر خواهد بود. این موارد ثابت شده هستند و از قدیم‌الایام تاکنون وجود داشته‌اند.
با توجه به گفته‌هایتان می‌توان گفت خوشنویسی برای هنرمند نوعی سلوک و طی طریق معنوی است.
واقعا همینطور است. زمانی که فرد خوشنویس به فضا و خلوت می‌رود، خودش را می‌بیند و با قلمی که روح دارد، حرفش را می‌زند. اینکه می‌گویند اگر مدتی به سراغ خطاطی نروید، قلم قهر می‌کند، واقعیت دارد زیرا آن قلم دارای روح است. شاید مولانا در بیت بشنو از نی چون حکایت می‌کند به بیان این موضوع پرداخته باشد. تا هنرمند با قلم، مرکب و دل و روح و احساسش ارتباط نگیرد و مقولاتی که گفتم باهم هماهنگ نشوند، هیچگاه خط و اثری که حداقل به دل خودمان بنشیند، نخواهیم داشت.
اثری دیگر از ازهار شرکاء
از فعالیت‌های انجمن خوشنویسان ایران نیز بگویید.
فعالیت‌های انجمن خوشنویسان ایران به قوت خود باقی است و جلسات در فضای پلتفرم «اسکایپ» برگزار می‌شوند.
شما در انجمن خوشنویسان نیز کلاس‌های آموزشی دارید درست است؟
بله و این رویه همچنان ادامه دارد. من طی این مدت یک جلسه کلاس حضوری داشته‌ام و با سه جلسه در ماه، حدود هشت الی ۹ هنرجو را به صورت آنلاین آموزش داده‌ام. می‌خواهم بگویم کلیت ماجرا حفظ شده و کلاس‌های مجازی‌مان نیز هیچ تفاوتی با کلاس‌های آنلاین ندارد. یعنی اینکه همه اتفاقات کلاس‌های حضوری در کلاس‌های مجازی نیز رخ می‌دهد. بخصوص اینکه «اسکایپ» نیز برای برنامه‌های این چنینی مناسبت است و ویژگی‌هایی دارد. موضوع دیگر اینکه دید انسان‌ها با یکدیگر متفاوت است. تعدادی از افراد اتفاقات را با دید منفی می‌بییند اما من تلاش می‌کنم اینطور نباشم و نسبت به همان اتفاقات رخ داده، دیدی مثبت داشته باشم. به نظرم آنچه اهمیت دارد، استفاده از فرصت‌ها و تبدیل تهدیدها به فرصت است، تا به این وسیله به هنرجویان و حتی عزیزانی که مرا نمی‌شناسند بگویم فعالیت بهتر از کار نکردن است. به هرحال من علاوه بر برگزاری نمایشگاه‌ها، در جشنواره‌های مختلف حضور یافته‌ام و عنوان کسب کرده‌ام، آنهم در رقابت با آقایان! بنابراین فعالیت و انگیزه من برای ادامه دادن می‌تواند در روحیه هنرجویان نیز تغییرات مثبت ایجاد کند.
مگر رقابت با آقایان دشوار است؟
به هرحال از لحاظ کمی، تعداد آقایان خوشنویس بیش از بانوانی است که در این عرصه فعالیت می‌کنند. از طرفی آقایان در خوشنویسی به نوعی قدر قدرت هستند، به این دلیل که قرار نیست در زندگی روزمره کارهایی را انجام دهند که خانم‌ها انجام می‌دهند. مثلا آنها بچه‌داری و و آشپزی و خانه‌داری نمی‌کنند و برای پرداختن به امور هنری زمان بیشتری دارند. آقایانی را می‌شناسم که صرفا با حضور در جشنواره‌ها تامین معاش می‌کنند و زندگی‌شان از این راه می‌گذرد. مشخصا این تفاوت‌ها در نوع فعالیت خانم‌ها تاثیرگذار است. با همه اینها خداراشکر بانوان بیش از گذشته در عرصه‌های هنری حضور یافته‌اند و با همه دشواری‌ها و کاستی‌ها، آثارشان نسبت به قبل بیشتر دیده شده است.
با توجه به اینکه در انجمن خوشنویسان حضوری جدی دارید، آیا می‌توان در رابطه با تعداد اعضا و زنان خوشنویس آماری ارائه کرد؟
بله. البته به لحاظ آماری، عضو انجمن بودن با اینکه بر اساس درجه‌بندی‌ها هنرمندی فعال یا استاد باشیم، متفاوت است، اما به طور ضمنی می‌دانم که حدود هفتاد درصد انرژی‌های موجود در انجمن خوشنویسان ایران حاصل حضور و تلاش بانوان است. درباره تعداد حدودی هنرجویان نیز لیست ثبت نام‌ها گویای این است که حضور و فعالیت آنها در عرصه هنر خوشنویسی بیش از آقایان است. این موارد گفته و نظر شخص من نیست و حتی اگر به آمارهای انجمن خوشنویسان ایران و انجمن خوشنویسان ایرانی مراجعه کنید و مصاحبه‌ها و صحبت‌های استادان براتی و سپهری را مدنظر قرار دهید، متوجه حضور چشم گیر بانوان خواهید شد. یادم هست حدود سال ۱۳۹۷ نمایشگاهی از آثار خوشنویسان برگزار کردیم که مجری آن خودم بودم و از آنجایی که عضو کمیسیون بانوان هستم انجام کارها به عهده خودم بود. در همان روز افتتاحیه متوجه حضور چشمگیر خانم‌ها نسبت به آقایان شدم. البته همه خانم نبودند و استادان امیرخانی، فلسفی و دیگر اساتید برجسته کشوری به اتفاق دیگر آقایان نیز در برنامه حضور یافتند.
یکی دیگر از آثار خوشنویسی ازهار شرکاء
فعالیت‌های حال حاضر انجمن خوشنویسان به چه شکل است؟
ما برنامه‌های بسیاری داشتیم که امکان برگزاری آنها میسر نشد. زمان برگزاری مجمع عمومی انجمن هر دو سال یک بار است و حال موعدش گذشته و به دلیل کرونا نتوانستیم آن را برگزار کنیم. به جز مجمع‌ها، جلسات و دورهمی‌های کاری انجمن برگزار نمی‌شود و به هرحال فعالیت‌ها با اشکالاتی مواجه است و دلیل آن بحران کروناست. به جز اینها انجمن برای زادروز اساتید و اعضا چند سالی است برنامه‌هایی دارد و از استادان و مدرسان تهران با اهدای هدیه و تقدیرنامه، تجلیل می‌کند. لازم به یادآوری است، اتفاقات مربوط به این برنامه با حضور استاد امیرخانی برگزار می‌شود. انجمن به این واسطه می‌خواهد به اعضا و نیروهایش بگوید نه تنها وجودتان، بلکه حتی تولدتان هم برایمان مهم است. مورد دیگر اینکه با همراهی و حمایت انجمن خوشنویسان در فرهنگسرای بهمن نیز چند بار نمایشگاه برگزار کردیم.
انجمن خوشنویسان یکی از اولین تشکل‌های صنفی و هنری است و به طور کم و بیش همواره فعال بوده است.
بله همینطور است، اما برخی به دلیل تنگ نظری‌ها نمی‌خواهند فعالیت‌ها و خدمات ارائه شده را ببیند. در حال حاضر تلاش‌هایی از سوی مسئولان انجمن شکل گرفته تا به واسطه آن بر تعداد هنرجویان افزوده شود. بی‌شک اگر بر تعداد هنرجویان خوشنویسی که در نوع خود اتفاق خوبی است، افزوده شود، تعدادی مدرس در شرایط بغرنج فعلی مشغول به کار خواهند شد. موازی با این اتفاق، فعالیت‌ها در سطح تهران و حتی شهرهای تابعه نیز گسترش می‌یابد. یادمان باشد که استادان ما برای ارائه چنین خدماتی، زندگی و جانشان را کف دستشان گذاشته‌اند و مدام در حال برگزاری جلسه و رفت و آمد هستند. استاد سپهری به خاطر همین کارها کرونا گرفت، اما خداراشکر حال بهبود یافته و سر کار آمده و مشغول فعالیت است.
به نظر می‌رسد فعالیت‌های عمده شما تا سه، چهار سال پیش بیشتر بوده است.
در دو سال اخیر فعالیت‌های زیادی داشته‌ام. طی این مدت جشنواره‌های مختلف و متفاوتی توسط بخش‌های مختلف در تهران و دیگر استانها برگزار شده و من نیز در آنها حضور داشته‌ام و در سه رویداد هم مقام کسب کرده ام. اصلا اینطور نیست که میزان فعالیت‌هایم نسبت به قبل کمتر شده باشد. شاید این تصور به دلیل پرداخت کمتر رسانه‌ها به اخبار و اتفاقات است که البته آنها را در صفحه شخصی‌ام منتشر می‌کنم، تا مخاطبان و دوستان در جریان آنها قرار گیرند. چندی قبل بود که به دعوت یکی از دانشگاه‌ها به اتفاق یکی دیگر از اساتید برنامه‌ای زنده برگزار کردیم. مقوله آموزش هم همچنان برایم جدی است و جلسات انجمن خوشنویسان ایران نیز به طور کم و بیش برگزار می‌شود. اتفاق رخ داده این است که در شرایط کرونا شکل فعالیت‌های من و دیگر دوستان تغییر کرده که بسیار هم طبیعی هست. در یکی، دو سال گذشته همواره به عنوان هنرمند، سخنران و یکی از اعضای شورای تهران در نمایشگاه‌ها و رویدادها حضور یافته‌ام. بسیاری از دوستان و همکاران از من می‌خواهند برای جلوگیری از ابتلا و حفظ سلامتی‌ام در چنین محافلی حضور نیابم، اما چنین کارهایی را وظیفه خودم می‌دانم و قلبا دوست دارم در اتفاقات سهیم باشم.
قرار نیست به زودی شاهد برگزاری نمایشگاهی از آثارتان باشیم؟
من آخرین نمایشگاه انفرادی‌ام را سال 1396 برگزار کرده‌ام. شاید اینگونه به نظر رسد که فردی چون من مرحله برگزاری نمایشگاه را رد کرده، اما به نظرم لازم است هنرمند هر چندوقت یک بار به هر شکلی آثارش را در معرض دید عموم بگذارد و این هدف با برگزاری نمایشگاه میسر می‌شود. مرتب و مستمر مشغول کار و فعالیتم و رویدادهایی را پیش رو دارم و برای برگزاری جشنواره‌ها تلاش می‌کنم.
از فعالیت‌های اخیرتان بگویید.
در تعطیلات عید نوروز، آن زمان که بیماری کرونا به نهایت بحران رسیده بود، به دعوت هنرجویان و انجمن خوشنویسان استان آذربایجان شرقی و شهر مراغه برنامه‌ای داشتم که نوعی ایرانگردی هم محسوب می‌شود. طی این اتفاق، برای انجام کارهایی با محوریت خوشنویسی از من دعوت شد تا به مراغه بروم. این اتفاق افتاد و اعضای انجمن خوشنویسان آنجا مرا به دیدن اماکن تاریخی برند. در این سفر با همراهی علاقمندان و هنرمندان منطقه به خطاطی و برگزاری برنامه‌های لایو پرداختم. کلا از دوهفته تعطیلات عید ده روزش را در سفر کاری بودم. به تبریز نیز سفری داشتم و فرزند شاعر نامی کشور زنده یاد شهریار توسط یکی از اساتید به دیدنم آمد. این سفر به لحاظ هنری برایم مفید بود زیرا طی آن با استادان مختلف دیدار داشتم و و در جریان فعالیت هنرمندان دیگر شهرهای استان آذربایجان شرقی قرار گرفتم. در نهایت از سفر مذکور به انجمن خوشنویسان ایران و انجمن خوشنویسان تهران گزارشی ارائه شد. قرار بر این بود که شهریورماه حدود پنجاه نفر از استادان را دعوت کنم و به اتفاق آنها برای برگزاری برنامه‌ای ویژه به مراغه برویم. حتی بودجه این پروژه نیز تامین شده است. امیدوارم بودیم کرونا این اجازه را به ما بدهد، اما متاسفانه با شرایط موجود و قرمز و سیاه بودن شهرها بعید می‌دانم این امکان میسر شود.
اگر ناگفته‌ای مانده درباره‌اش توضیح دهید.
کرونا با وجود تمام خسارات و آسیب‌ها و مرگ و میرها، دیدگاه مرا نسبت به فضای مجازی تغییر داد و آن را بازتر کرد و باعث شد از چنین امکانی، استفاده‌های بهینه کنم و فعالیت‌هایم تعطیل نشود. امیدوارم بحران فعلی هرچه زودتر پایان یابد و زندگی مردم به روال عادی بازگردد تا هنرمندان عرصه‌های مختلف نیز از این موهبت برای فعالیت بیشتر و بهتر بهره ببرند.
