بازرگان:
دیگر نظم هژمونیک آمریکایی پابرجاست، نه ساختار دوقطبی و سه‌قطبی
کارشناس مسائل بین‌الملل، در سومین همایش بین‌المللی افول آمریکا گفت: جهان امروز وارد مرحله‌ای از گذار شده که دیگر نه نظم هژمونیک آمریکایی پابرجاست، نه ساختار دوقطبی و سه‌قطبی شکل گرفته است. در این وضعیت سیال، دولت‌های آونگی با الگو‌های رفتاری نوین و امتیازگیری فعال، نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست جهانی یافته‌اند.
به گزارش ایلنا، ابوالفضل بازرگان، کارشناس مسائل بین‌الملل، در سومین همایش افول آمریکا با اشاره به تحولات نظری و رفتاری دولت‌ها در نظام بین‌الملل گفت: نظریه‌های سنتی روابط بین‌الملل دیگر پاسخگوی واقعیت‌های امروز نیستند، زیرا رقابت قدرت‌های بزرگ به شکل جدیدی بازگشته و الگو‌های کلاسیک رئالیسم توان تبیین آن را ندارند.
بازرگان اظهار کرد: تصور می‌شد با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دوره جنگ سرد و نظریه‌های مبتنی بر آن به پایان رسیده باشد، اما تحولات چند سال اخیر از جمله بحران اوکراین و همه‌گیری کرونا، نشان دادند که رقابت میان قدرت‌های بزرگ دوباره زنده شده است. با این حال، نظریه‌های رئالیستی کلاسیک دیگر کفایت نمی‌کنند، زیرا دولت‌های امروز با رفتار‌هایی جدید و چندوجهی در عرصه بین‌الملل ظاهر شده‌اند.
وی با اشاره به پدیده «دولت‌های آونگی» یا قدرت‌های میانی گفت: این کشورها نه ابرقدرت هستند و نه محدود به مرز‌های منطقه‌ای خود؛ بلکه با اتخاذ سیاست‌های سیال و مبتنی بر منافع ملی، به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که از رقابت میان قدرت‌های بزرگ امتیاز می‌گیرند. وی افزود: ترکیه، عربستان سعودی و هند نمونه‌های بارز چنین رفتارهایی‌اند؛ کشور‌هایی که با بازی میان شرق و غرب، در پی افزایش قدرت و نفوذ خود هستند.
بازرگان با بیان اینکه این رفتار‌ها دیگر در قالب نظریه‌های موازنه قوا یا موازنه مثبت کلاسیک نمی‌گنجند، گفت: دولت‌های آونگی به‌جای همراهی با یکی از بلوک‌ها، از هر دو طرف امتیاز می‌گیرند. ترکیه در عین عضویت در ناتو، روابط نزدیک با روسیه و چین دارد؛ عربستان سعودی نیز هم‌زمان با نزدیکی به چین و روسیه، روابطش با آمریکا را حفظ می‌کند. هند هم با وجود خرید نفت از روسیه، روابط راهبردی با غرب را دنبال می‌کند.
وی تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی سردرگمی در سیاست خارجی بسیاری از کشورها، از جمله ایران، ناآشنایی با همین منطق جدید رفتاری دولت‌هاست. ما گاهی از خود می‌پرسیم آیا چین یا روسیه به ما خیانت کرده‌اند، یا چرا ترکیه و عراق در برخی مواقع علیه منافع ما عمل می‌کنند؛ در حالی که پاسخ در درک ناقص ما از این وضعیت سیال و گذار نهفته است. در نظم جدید، هیچ کشوری به دیگری وفادار مطلق نیست و منافع ملی بر هر چیز دیگری اولویت دارد.
بازرگان در ادامه گفت: کشور‌هایی مانند عربستان و ترکیه سیاستی را پیش گرفته‌اند که در هر لحظه منافع‌شان ایجاب کند، از همان مسیر حرکت می‌کنند. به‌عنوان نمونه، ترکیه در جنگ اوکراین هم‌زمان با فروش تسلیحات به اوکراین، مسیر غلات روسیه را نیز کنترل و از هر دو طرف امتیاز می‌گیرد.
وی افزود: در سیاست خارجی ما نیز هنوز این درک نهادینه نشده است. برخی جریان‌ها می‌گویند نباید کاری کرد که آمریکا ناراحت شود، برخی دیگر می‌گویند مراقب باشیم روسیه بدش نیاید؛ در حالی که کشور‌هایی مانند عربستان، ترکیه و هند با جسارت از هر دو طرف امتیاز می‌گیرند.
بازرگان در پایان با اشاره به مبانی نظری این الگو‌های رفتاری، گفت: نظام بین‌الملل امروز را باید بر اساس نظریه‌های جدیدی همچون سیستم‌های پیچیده، شبکه‌ای و نظریه “هجینگ پاور” یا قدرت متوازن تفسیر کرد. در این چارچوب، دولت‌ها نه تابع نظم ثابت، بلکه بازیگرانی پویا در یک سیستم پیچیده و در حال گذارند که منافع خود را از مسیر امتیازگیری فعال تأمین می‌کنند.
