در دوره جدید سطح روابط ایران با ترکیه ثابت اما رو به پایین خواهد بود/ اردوغان در اکثر حوزه‌های سیاست خارجی به جز قفقاز وارد تنش‌زدایی خواهد شد

علی حیدری کارشناس مسائل ترکیه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که تحلیل شما از انتخاب مجدد اردوغان چیست، گفت: ترکیه یک پیشینه‌ای دارد و این پیشینه مربوط به این نکته است که طی دو دهه گذشته وضعیت این کشور در دوره آقای اردوغان تحول بسیار جدی داشت. رشد اقتصادی مطلوب و وضعیت سیاسی بسیار مناسب در ۲۰ سال گذشته باعث شد تا ترکیه جایگاه منطقه‌ای و جهانی بهتری کسب کند. اگرچه طی ۵ سال گذشته این وضعیت دچار چالش‌هایی شد، اما روند کلی به صورتی بود که ترکیه در دوره آقای اردوغان رشد چشمگیری داشته است. 

وی افزود: در دوره اخیر هم هرچه به یک دهه اخیر نزدیک‌تر شدیم، این وضعیت در داخل ترکیه برای آقای اردوغان بهتر شد. یعنی مردم از او به عنوان یک رهبر کاریزماتیک یاد می‌کنند که می‌تواند مسائل داخلی را حل و فصل کند و همچنین می‌تواند در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی نقش‌آفرین باشد و به عنوان یک لیدر هم در عرصه بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشد. موضوعی که طی ۱۰۰ سال گذشته به ویژه بعد از دوره آقای مصطفی کمال آتاتورک، چنین چیزی را ندیده بودند و می‌توانیم بگوییم یک بازآفرینی مینیاتوری از آن دوره شکوهمند عثمانی را برای مردم ترکیه رقم زد. این مسائل باعث شد که مردم ترکیه به آقای اردوغان اعتماد داشته باشند و بخواهند کارها و مسائل مملکت را با او پیش ببرند.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر آقای کلیچدار اوغلو و جریان حزب شش‌گانه هیچ‌‌چیزی را نمی‌دیدند که بتوانند به آن اعتماد کنند یا براساس آن برای رأی دادن به او تصمیم ایجابی بگیرند. آقای کلیچداراوغلو نه شخصیت کاریزمایی داشت، نه برنامه‌ مدون و روشنی برای وضعیت اقتصاد فعلی داشت که بتواند از این بحران، ترکیه را خارج کند و نه از نظر سیاسی توان مناسبی داشت. زیرا احزاب شش‌گانه از نظر تنوع فکری و جریانی بسیار با هم متضاد بودند و برای مردم ترکیه این موضوع روشن بود که اگر آنها به پیروزی برسند، دعواها و درگیری‌های داخلی‌ بر سر سهم‌خواهی یا مواردی از این دست شروع می‌شد که به احتمال بسیار زیاد بحث تسویه حساب داخلی هم مطرح بود.

حیدری تصریح کرد: از یک طرف جریان اسلام‌گرا، از طرفی دیگر جریان لیبرال، از یک طرف جریان اخوانی و جریان کمالیسمی که همه آن‌ها با هم در تضاد کامل بودند و تنها هدف مشترک آنها کنار زدن اردوغان بود. برای مردم مشخص بود اگر که اردوغان کنار برود ترکیه وارد فضایی می‌شود که درگیری‌های داخلی سیاسی شروع خواهد شد و احتمالا با توجه به اینکه گفته بودند سیستم پارلمان تقویت‌شده را دوباره احیا خواهند کرد، وارد درگیری‌ها و چالش‌های سیاسی خواهند شد که در پی آن ائتلاف‌های شکننده یکساله و دوساله خواهد بود و تقریبا ترکیه دهه نود را برایشان تداعی می‌کرد که مردم ترکیه نگران این موضوع بودند.

وی افزود: از طرف دیگر بحث اسلام‌گرایی و جامعه محافظه‌کار ترکیه را داریم. آقای کلیچدار اوغلو خیلی تلاش کرد که اعتماد آنها را جلب کند و در ادامه بحث روسری، حجاب و بحث آزادی قانونی استفاده از حجاب را مطرح کرد اما در جامعه محافظه‌کار و سنتی و اسلام‌گرای ترکیه این اعتماد شکل نگرفت، چرا که آنها معتقد بودند این اظهارات تنها نمایشی است و در بدنه حزب جمهوری خلق اعتقاد چندانی به حجاب وجود ندارد و اگر آنها به قدرت برسند به احتمال زیاد بار دیگر بحث قانون منع حجاب را به گردش بیندازند و سخت‌گیری‌ها برای افراد محجبه شکل بگیرد که این روند تداعی‌کننده روزهای سخت جامعه محافظه‌کار ترکیه در ابتدای دهه ۲۰۰۰ و دهه ۹۰ بود که از ورودشان به اماکن مختلف دولتی، اداری و دانشگاهی و حتی مدارس جلوگیری می‌شد و بسیاری از آنها مجبور بودند در خانه بنشینند یا به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در ادامه مطرح کرد: بنابراین این مسائل باعث شد که علیرغم همه مسائل و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی از جمله بحث فساد که در سطح سیاسی حزب عدالت و توسعه مطرح شده بود، مردم باز هم ترجیح دادند که به اردوغان رأی بدهند و تصورشان این بود که اگر قرار است اصلاحاتی رخ دهد فقط او می‌تواند از پس این اصلاحات بربیاید نه جریان مخالف.

حیدری در پاسخ به این سوال که با انتخاب مجدد اردوغان، دیدگاه او نسبت به داشتن روابط با ایران به چه شکل خواهد بود، گفت: به نظر روابط ترکیه با ایران در همین سطح باقی خواهد ماند. روابط با ایران طی ۵ سال گذشته با منصوب کردن سفرای فرهنگی، انتخاب اساتید دانشگاه به عنوان سفیر در ایران نشان می‌دهد که ترکیه اردوغان در دوره اخیر اشتیاقی به افزایش روابط سیاسی و اقتصادی با ایران ندارد و ترجیح می‌دهد در همین سطح باقی بماند تا با کشورهای دیگر مثل کشورهای حوزه خلیج فارس یا اسرائیل روابط‌ خود را گرم کند و توسعه دهد. بنابراین فکر می‌کنم در دوره فعلی،، اگر اتفاق خاصی رخ ندهد روابط در همین سطح یعنی با سکون نسبی روبه‌رو خواهد شد و حجم معاملات اقتصادی ما به بیشتر از ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار نمی‌رسد و همین روابط معمولی باقی خواهد ماند. یعنی افزایش و کاهش چندانی در این وضعیت نخواهیم داشت و تنها حالت ثابت رو به پایین را خواهیم داشت.

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که در گذشته بین ایران و ترکیه اختلاف نظری وجود داشت حالا با توجه به ابقای اردوغان، ایران به چه شکل می‌تواند اختلافات خود را کاهش دهد، گفت: اگر منظور درباره روابط دوجانبه است که اختلاف چندانی بین دو طرف وجود نداشت، زیرا دو طرف به این جمع‌بندی و بلوغ رسیده بودند که بتوانند روابط دوجانبه خودشان را مدیریت کنند. اما در حوزه منطقه‌ای، باید بگویم درباره سوریه، در چارچوب مذاکرات نشست آستانه طرفین به جمع‌بندی رسیده و یک ریل‌گذاری صورت گرفته که برمبنای آن پیش می‌روند و در ادامه وضعیت سیاسی و نظامی سوریه بر این مبنا وارد یک روند باثبات می‌شود.

وی تصریح کرد: در مورد قفقاز باید بگوییم وضعیت متفاوت خواهد بود. اردوغان همه تلاش خود را می‌کند که سیاست راهبردی خود در حوزه قفقاز را پیش ببرد که عبارت است از اتصال به کشورهای آسیای میانه و کشورهای ترک‌زبان از طریق نخجوان، آذربایجان و ایجاد کریدور میانی، کریدوری که محصولات را از شرق به غرب می‌برد و سرمایه سرشاری عاید تجار ترک می‌کند. از نظر سیاسی هم ارتباط با آن بخش برای ترکیه حائز اهمیت خواهد بود و بر آن اساس این پروژه را با جدیت پیش می‌برد که از آن به عنوان راه ابریشم آهنی یاد کرده و احتمالا ریل‌گذاری و بحث پروژه ریلی را در دستور کار خودش قرار خواهد داد.

حیدری در پاسخ به این سوال چه عواملی باعث شد تا کلیچداراوغلو که امید زیادی به پیروزی داشت نتواند اردوغان را شکست دهد، گفت: کلیچداراوغلو برنامه مدونی برای بحران فعلی نداشت. یعنی فقط وعده و وعید می‌داد و از نظر برنامه مدون قابل اجرا، که بتواند مردم را قانع کند چیزی در دسترس نبود. دوم شخصیت خود آقای کلیچدار اوغلو بود که کاریزمای لازم را نداشت. همان‌طور که اعضای ائتلاف از جمله خانم آکنار و همین‌طور بخشی از طرفداران جریان اپوزیسیون و برخی دیگر معتقد بودند،  باید به جای آقای کلیچداراوغلو، اکریم امام‌اوغلو شهردار استانبول یا منصور یواش شهردار آنکارا نامزد انتخابات ریاست جمهوری می‌شد اما به دلایل مختلف از جمله اینکه می‌خواست بعد از سال‌ها اردوغان را شکست بدهد این کار را نکرد و تصور می‌کرد با توجه به مشکلات اقتصادی و سیاسی که ترکیه طی چند سال گذشته با آن روبه‌رو بوده می‌تواند به راحتی اردوغان را شکست دهد. رسانه‌های خارجی، فضای مجازی، شرکت‌های نظرسنجی این فضا را در مقابل کلیچدار اوغلو شکل دادند که او می‌تواند به راحتی پیروز شود. نکته دیگر آنکه تلاش خیلی زیادی برای ترمیم وضعیت نکرد و در نهایت هم شکست نصیب او شد.

وی در پاسخ به این سوال که سیاست خارجی ترکیه درباره سوریه و به ویژه مسئله مهاجران این کشور به چه شکلی خواهد بود، گفت: سوریه در ریل خود قرار گرفته است. اردوغان به تدریج تلاش خواهد کرد تا با شهرک سازی در شهرهای شمال سوریه مانند ادلب، مهاجران سوری هم‌راستا با خود را در سوریه ساکن کند. نفوذ اجتماعی و سیاسی خود در سوریه را برای سال‌های آینده ترتیب دهد و از طرف دیگر از چالش پناهجویان نیز خلاص شود. به همین دلیل فکر می‌کنم این اقدام انجام خواهد شد و حداقل تا دو سال آینده شاهد بازگرداندن آورگان سوری به مناطقی در شمال سوریه باشیم که عرصه نفوذ و حضور برای ترکیه را به وجود خواهد آورد. 

حیدری در پاسخ به این سوال که با توجه به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، آیا احتمال کاهش تنش با دولت بشار اسد در دستور کار اردوغان قرار خواهد گرفت، گفت: بله. در حوزه سیاست خارجی به جز حوزه قفقاز که به نظر سیاست خارجی تهاجمی بوده، در سایر حوزه‌ها بحث تنش‌زدایی در قبال کشورهای غربی به ویژه آمریکا را شکل خواهد داد و درباره کشورهای عربی هم این کاهش تنش و تنش‌زدایی را دنبال خواهد کرد تا بتواند از دلارها و بازارهای آنها برای ترمیم اقتصاد خود استفاده کند.

وی تصریح کرد: بنابراین تصورم این است که در اکثر حوزه‌های سیاست خارجی، اردوغان وارد تنش‌زدایی خواهد شد. به جز قفقاز که احتمالا برای ما دردسرهایی به وجود خواهد آمد و باید در این خصوص دکترین راهبرد جامع و مدونی داشته باشیم که بتوانیم در ۵ سال آینده اقدام جامع و مثبتی داشته باشیم، وگرنه اردوغان نشان داده می‌تواند از این فرصت‌ها و پیروزهایی که در میدان یا از میز دیپلماسی به دست آورده در جهت منافع سیاسی و اقتصادی خود و ترکیه نهایت استفاده را ببرد.