ایلنا بررسی می‌کند؛
از شعار «سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند» تا توسعه روابط دوجانبه با تزارها
سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند شعار راهبردی سیاست خارجی دولت سیزدهم را تشکیل می‌دهند. شعاری که شاید بهترین صحنه برای به منصه ظهور رساندنش، مدیریت متوازن و هوشمند رابطه با همسایه قدرتمند شمالی باشد که مطرح شدن نامش نیز همواره حساسیت‌هایی چه از نوع مثبت و یا منفی را در کشور به دنبال دارد.
به گزارش ایلنا، آنچه در تاریخ روابط ایران با همسایه شمالی رخ داده همواره مثال‌ها و مصادیقی برای احساس عدم اعتماد به روسیه از سوی مردم کشورمان مطرح بوده است. استناد به بند غیرمستندی از وصیت‌نامه پطرکبیر مبنی بر لزوم دستیابی روسیه به آب‌های گرم جنوب، تا داغ قراردادهای گلستان و ترکمنچای و البته موضوع سخنان اخیر محمدجواد ظریف در رابطه با تلاش این کشور برای عدم امضای برجام، همواره در کلام ایرانیان در خصوص مضرات رابطه با مسکو مورد استناد قرار گرفته است.
همین نگاه مملو از شک و تردید مردم ایران در خصوص نقش مخرب روسیه در قبال برجام نیز موجب شده است که انتشار عکس گفت‌وگوی دوجانبه نماینده مسکو در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین و مذاکره کننده ارشد این کشور در مذاکرات وین با رابرت مالی، نماینده ویژه ایالات متحده در خصوص ایران به موضوع مورد بحث در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شود و با توئیت توهین‌آمیز میخائیل اولیانوف نسبت به محمدجواد ظریف، موجی از واکنش‌ها را راهی صفحه این دیپلمات روس کند تا جایی که وی به ناچار، این موضع را پس از ساعاتی حذف کرده و روز پس از آن، سالروز تولد وزیر امور خارجه پیشین کشورمان را تبریک بگوید.
در کنار نگرانی قریب به اتفاق کارشناسان سیاست خارجی نسبت به عملکرد ساکنان کاخ کرملین حتی در ادامه روند مذاکرات برجام ، اما مسئولین کشورمان دیدگاه دیگری را دنبال می‌کنند.
حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه که در سخنرانی در مجلس شورای اسلامی راهبرد وزارت خارجه را سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند عنوان کرده بود در سفر مهرماه خود به مسکو گفت: نگاه دولت سیزدهم و شخص رئیس‌جمهور به روابط با روسیه اجرای منویات مقام معظم رهبری در نگاه راهبردی به روابط دو جانبه است. نگاه دولت جدید و پیام من و دولت ایران برای رهبران روسیه این است که یک جهش جدی و ملموس در روابط دو کشور ایجاد شود و امیدواریم دربازه زمانی کوتاه شاهد این جهش باشیم. جمهوری اسلامی ایران توسعه روابط با همسایگان بخصوص روسیه و نگاه به شرق را در اولویت خود قرار داده است.
وزیر امور خارجه همچنین در دیدار ۳۰ آبان‌ماه خود با الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور سوریه و سرگئی ورشینین، معاون وزیر خارجه روسیه گفت: در این دیدار با تاکید بر توجه جدی دولت سیزدهم به روابط فیمابین در عرصه‌های مختلف، تبادل هیأت‌های عالیرتبه بین ایران و روسیه و همچنین گفتگوی تلفنی سیدابراهیم رئیسی و ولادیمیر پوتین روسای جمهور ایران و روسیه حاکی از عزم دو کشور برای توسعه همکاری‌های پایدار و بلندمدت است.
سیدابراهیم رئیسی نیز در تاریخ ۲۵ آبان ماه در گفت‌وگوی تلفنی با همتای روس خود، اراده جمهوری اسلامی ایران را توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه دانست و گفت: آمادگی داریم سند جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم تا روند ارتقاء هر چه بیشتر روابط و همکاری‌های دو کشور با سرعت، اجرایی شود.
رئیس جمهور با بیان اینکه تهران و مسکو در بسیاری از موضوعات بین‌المللی همگرایی و هم‌افزایی دارند، اظهار داشت: مقابله با یکجانبه‌گرایی و تحکیم چندجانبه‌گرایی از جمله وجوه مشترک دو کشور است.
در همین راستا بود که علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت نیز در نشست خبری ۷ دیماه خود با اعلام خبر سفر رئیس جمهور به روسیه گفت: این سفر به درخواست رئیس‌جمهور روسیه اتفاق خواهد افتاد و در این نشست قرار است همکاری های دو جانبه در دستورکار دو رئیس دولت قرار بگیرد.
وی افزود: در پی استمرار تعاملات راهبردی ایران و روسیه، آقای پوتین از رئیس جمهور کشورمان برای سفر به روسیه دعوت کرد و ایشان احتمالا در اوایل سال جدید میلادی سفری به مسکو خواهد داشت که این سفر در چارچوب تقویت تعاملات بین‌المللی با کشورهای جهان و به ویژه کشورهای منطقه انجام می‌شود.
ارتباط با مسکو به نفع ایران است
*** حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل روسیه و تحلیل‌گر سیاست خارجی در گفت‌وگو با ایلنا، در تحلیل نگاه متفاوت مردم با مسئولان نسبت به عملکرد مسکو گفت: نخست باید بدانیم که این نگاه بی‌اعتمادی دوطرفه است؛ به این معنا که در روسیه هم نسبت به ایران بی‌اعتمادی وجود دارد و طیف‌های مختلف جناح‌های سیاسی موجود در این کشور نگاه‌های متفاوتی به ایران دارند. برای مثال جناحی که در روسیه طرفدار اسرائیل است، به شدت با توسعه روابط با ایران مخالفت می‌کند یا جناح غرب‌گرا نیز مخالف این روابط هستند و در مقابل جناح ملی‌گرای این کشور در کنار تیم کرملین از افزایش سطح همکاری‌ها با ایران استقبال می‌کنند. بنابراین همانگونه که در ایران نیز یک نگاه واحد در خصوص رابطه با روسیه وجود ندارد، روسیه نیز در خصوص رابطه با ایران یکپارچه نیست.
وی ادامه داد: در تشریح دیدگاه‌های مختلف به روسیه برخی رابطه با مسکو را در مقابل رابطه با غرب قرار داده و آن را نیاز امروز کشور می‌دانند و در مقابل برخی دیگر از ماجرای قتل گریبایدوف در تهران شروع کرده و با یادآوری مکرر ماجرای قراردادهای گلستان و ترکنچای نمی‌خواهند از تشابهات تاریخی دست بردارند. اگر ما بخواهیم تاریخ را واکاوی کنیم قطعا امروز با توجه به اقدامات نادرشاه در هند یا اقدامات آقامحمد خان در گرجستان یا برخی دیگر از اقدامات شاهان ایران، بسیاری از کشورها باید رابطه خود را با ایران قطع کنند.
وی افزود: ما باید در تصمیم گیری‌های خود، امروز را مدنظر قرار دهیم. ما امروز با کدام کشور دنیا رابطه قوی و راهبردی داریم؟ یعنی باید کمی فکر کنیم که می‌توان هزار ایراد به سیاست خارجی روسیه گرفت اما براساس منافع مشترک، ارتباط با مسکو به نفع ایران است.
این تحلیل‌گر سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که نفع روسیه از احیای برجام چیست، گفت: روسیه و چین به برجام به عنوان قراردادی در حوزه منع اشاعه نگاه کرده و از محدود شدن برنامه هسته‌ای ایران استقبال می‌کنند و از طرف دیگر می‌خواهند تا با لغو تحریم‌های علیه ایران بتوانند در پروژه‌های مختلف داخل کشورمان حضور داشته باشند چرا که تحریم‌ها موجب می‌شود ایران نتواند پرداخت به موقع داشته باشد. برای مثال برای فازهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر ۱۰ میلیارد دلار پیش بینی شده است، در حالی که حجم روابط ایران و روسیه امروز تنها ۲ میلیارد دلار و رقمی کمتر از حجم تبادلات تجاری ایران و افغانستان یا ایران و عراق است.
بهشتی‌پور گفت: در ایران عده‌ای یا روس‌باور هستند و می‌گویند در همه موارد باید از روسیه تبعیت کنیم، یا با روسیه دشمنی دارند. هم ایران و هم روسیه براساس منافع ملی خود عمل می‌کنند و همانطور که دیدید پس از تحریم‌های آمریکا، شرکت‌های روس بلافاصله به همکاری خود در ایران پایان دادند و نه می‌خواستند و نه می‌توانستند بخاطر ما با آمریکا درگیر شوند. بهترین سیاست این است که مستقل از آمریکا و روسیه، سیاست خود با همه کشورها را تنظیم کنیم و نگذاریم روابط‌مان تحت تاثیر کشور ثالث قرار بگیرد.
-------------------
ایران و روسیه به دنبال مقاوم سازی اقتصاد خود هستند
*** محسن پاک آئین، کارشناس مسائل روسیه نیز در گفت‌وگو با ایلنا، در خصوص راهبرد دولت سیزدهم در قبال روسیه، اهداف و دستاوردهای احتمالی سفر رئیس‌جمهور به مسکو گفت: یکی از سیاست‌های دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی، تقویت روابط با کشورهای همسایه و توسعه مناسبت با این کشورها عنوان شده است. روسیه بزرگترین همسایه ایران از مسیر آب‌های خزر محسوب می‌شود، یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد است و کشوری‌ست که با ما منافعی مشترک چه در حوزه‌های بین‌المللی و چه منطقه‌ای دارد. علی الخصوص دو کشور در حوزه تامین امنیت منطقه غرب آسیا و قفقاز، حوزه مبارزه با تروریسم و مبارزه با قاچاق انسان و مواد مخدر دارای دیدگاه‌های مشترک هستند.
وی ادامه داد: از این رهگذر که امروز ارتباط نزدیکی میان امنیت و اقتصاد وجود دارد؛ سرمایه به نقطه‌ای حرکت می‌کند که امنیت وجود داشته باشد و اگر کشورهای منطقه غرب آسیا و قفقاز خواهان توسعه روابط اقتصادی هستند باید در وهله اول امنیت این مناطق تامین شود و این موضوع یکی از دستور کارهای سفر رئیس جمهور کشورمان به روسیه است.
وی افزود: در همین حوزه با توجه به اینکه هر دو کشور در منطقه اوراسیا قرار دارند و این منطقه به لحاظ اقتصادی، منطقه‌ای مهم است که ۶۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده و حدود ۴۵ درصد از منابع طبیعی جهان نیز در این منطقه قرار دارد. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که آینده اقتصاد جهان را منطقه اوراسیا تامین خواهد کرد و در همین راستا نیز ایران و روسیه با همراهی چین اهداف مشترکی را در این حوزه دنبال می‌کنند. در منطقه غرب آسیا هم مقابله با تروریسم و همچنین منافع مشترکی که ایران و روسیه در افغانستان، جنوب آسیا و سوریه دارند، دو کشور را به یکدیگر نزدیک می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: وجود این حوزه‌های نفوذ و منافع مشترک ضرورت این امر را هر چه بیشتر می‌کند که روسای جمهور دو کشور در زمان‌های مختلف با یکدیگر رایزنی داشته باشند.
این دیپلمات پیشین گفت: در حوزه روابط دوجانبه نیز، تهران و مسکو دارای منافع مشترک بسیاری هستند. در حوزه اقتصادی هر دو کشور از تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده و غرب آسیب دیده‌اند و به دنبال مقاوم سازی اقتصاد خود هستند؛ لذا در حوزه ها تجارت، ترانزیت، انرژی، گردشگری می‌توانند شرکای خوبی باشند و دارای اقتصاد مکمل هستند. بحث دریای خزر و منافع دو کشور در این منطقه و بهره‌برداری از حوزه‌های مختلف نیز دارای اهمیت بالایی است و به طور کلی می‌توان اینگونه جمع‌بندی کرد که دو کشور دارای ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه روابط دوجانبه هستند و سفر آقای رئیسی می‌تواند یک فصل جدیدی از روابط تهران و مسکو را رقم بزند.
-------------------
باید بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های مشترک منافع ملی خودمان را تامین کنیم
*** نعمت‌الله ایزدی، سفیر پیشین ایران در روسیه در سال‌های ۶۹ تا ۷۴ هم در گفت‌وگو با ایلنا، در ارزیابی روابط تهران و مسکو در سال‌های پس از دولت مرحوم آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی گفت: روابط ایران و روسیه، روابط بسیار مهمی است چرا که این کشور بزرگترین همسایه ما است و سابقه روابط نیز به چند قرن می‌رسد که البته فراز و نشیب‌های فروانی را هم پشت سر گذاشته است. روابط ایران با همسایه شمالی خود در دوره روسیه تزاری، بعد از آن اتحاد جماهیر شوروی و پس از آن روسیه نشان می‌دهد که این کشور از جایگاه ویژه‌ای در ساختار سیاست خارجی ایران برخوردار است و باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.
وی افزود: با این حال نکته مهمی که وجود دارد این است که تعریف روابط در طرف مقابل این چنین توصیف نمی‌شود؛ به این معنا که اگر ما می‌گوییم روسیه بزرگترین همسایه ما است، این موضوع در خصوص روسیه صدق نمی‌کند یا اگر ما روابط دو کشور را در مقایسه با سایر همسایگان مهم‌تر ارزیابی می‌کنیم، مسکو ما را مهمترین همسایه خود نمی‌داند. به هر صورت این موارد باعث نمی‌شود که ندانیم با یک قدرت تاثیرگذار و همسایه مواجه هستیم که روابط‌مان ظرافت‌ها و ضرورت‌های خاص خود را دارد.
وی ادامه داد: بنابراین تصور من این است که ما اگرچه طی سال‌های گذشته و شاید چند ده سال گذشته و در دوره جمهوری اسلامی در روابط‌مان فراز نشیب داشتیم اما ما اصل حسن همجواری را همواره حفظ کرده‌ایم. هم ما و هم مسکو باید بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های مشترک منافع ملی خودمان را تامین کنیم.
-----------------------
اگر بر این اصل که کشورها دوستان یا دشمنان دائمی ندارند بلکه تنها منافع وجود دارد، باور داشته باشیم دیگر هیچ گاه با نگاهی مبتنی بر ۰ یا ۱۰۰ ریاضی به سیاست خارجی نگاه نمی‌کنیم. امروزه کشورهای جهان تلاش دارند منافع ملی را سر فصل روابط خود با سایر کشورها قرار دهند و تنها این منافع، اهداف و راهبردهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت است که نام چند کشور را در سازوکارهای دوجانبه، منطقه‌ای و بین المللی در کنار هم قرار می‌دهد. در نتیجه اگر بپذیریم اخلاق در روابط میان دو کشور جایگاهی ندارد پس نه می‌توانیم خروج روسیه از پروژه‌های ایران پس از تحریم را بی‌اخلاقی و دشمنی بنامیم و نه حالا که روسیه مواضعی در حمایت از لزوم لغو تحریم‌های ایران اتخاذ می‌کند، خیال کنیم که مسکو به هم پیمان و شریک ایران بدل شده است.
هنر دیپلماسی این است که با شناسایی اهداف و حوزه‌های نفوذ مشترک، از ظرفیت همه کشورها در راستای توسعه روابط با کشومان استفاده کرده و منافع ملی را در این مسیر تامین کند.
