ما و انقلاب/ سبد گزینش مردم را تنگ و کوچک نکنیم

یادداشت علی ربیعی در روزنامه شرق

انقلاب اسلامی ایران، فارغ از همه فراز و نشیب‌ها، چهل ساله شد. این انقلاب از خیلی جنبه‌ها خصوصا دلبستگی و حضور مردم و همچنین علایق بین‌نسلی با دیگر انقلابهای کلاسیک جهان از نوع خود همچون انگلیس، آمریکا، فرانسه، روسیه و... متفاوت است. معمولا سالگرد انقلاب‌ها، حالت مناسکی به خود می‌گیرد در حالیکه آرمان‌های انقلاب ایران از جمله استقلال، آزادی و جمهوری هنوز تازه هستند.

کلارنس کرین برینتون در «کالبد شکافی چهار انقلاب» به دوران ترمیدوری انقلاب‌ها می‌پردازد، دورانی که در آن ساخت سیاسی باقی مانده و تمام مناسبات گذشته بازسازی می‌شود و از همین رو است که ما باید به طور مداوم مراقب باشیم تا به چنین عارضه‌ای مبتلا نشویم. انسداد سیاسی و عدم جابجایی طبقاتی از رنج‌های نسل‌های دهه‌های سی و چهل شمسی بود. ما اکنون نیز باید از حضور آن‌ها که فقط پیوندخوردگان قومی و فامیلی هستند و هیچ شایستگی دیگری ندارند، در تمام عرصه‌ها از شرکت‌ها گرفته تا مناسبات اداری پیشگیری کنیم. شایسته‌گزینی از آرمان‌های انقلاب بود که باید پاس داشته شود و از مهجور شدنش جلوگیری کنیم و نگذاریم به نام انقلاب و به کام غیرشایستگان امور پیش برود.

فقر و نابرابری در سال‌های پیش از انقلاب، بیداد می‌کرد. تاملی بر این شعر عمران صلاحی - بچه محل قدیمی من (در جوادیه) – حال و هوای آن روزها را به خوبی تصویر می کند:

کشتارگاه

در آخر جوادیه

این سوی " نازی‌آباد " است

و مردم محله من هر صبح

با بوی خون

بیدار می ‌شوند

در بوی تند پهن

اینجا بهار بینی خود را بالا می‌گیرد

سگ‌های نازی‌آباد

در بوی لاشه‌های کهن عشق می‌‌کنند

میعادگاه‌شان

کشتارگاه

انبوه گوسفندان

تصویر کوره‌های آدم سوزی را

در ذهنم

بیدار می‌کنند

و توصیف عینی فروغ فرخزاد از بیداد فقر در محله‌های پایین شهر گواه این مدعاست:

«و مردم کشتارگاه که خاک باغچه‌هاشان هم خونی است و آب حوض‌هاشان هم خونی است و تخت کفش‌هاشان هم خونی است چرا کاری نمی‌کنند.»

انقلاب اگرچه از شدت نابرابری‌ها کاست، اما اگر به هوش نباشیم، نابرابری بازمی‌گردد و تکرار می‌شود. با نگاهی واقع‌بینانه، امروز هم حاشیه‌نشینی رو به گسترش است. حاشیه‌نشنیان شهری در دو انتخابات قبل نسبت به گذشته مشارکت کمتری داشته‌اند که زنگ خطری جدی است. فشار اقتصادی بر زندگی مردم، ناامیدی از دستگاه‌های اجرایی از ادارات دولتی گرفته تا پیچ و خم دادگاه‌ها و حتی رفتار نمایندگان –که خود دیروز انتخاب کرده و امروز تغییرات رفتاری آن‌ها را به چشم می‌بینند – هشداری قابل تامل است.

باید حضور مردم را در صحنه‌های اجتماعی پاس داشت. حضور امروز مردم در جشن انقلاب به رغم دشواری‌های اقتصادی، کاهش شدید قدرت خرید، زندگی همراه با نگرانی، فشارهای روانی عظیم بین‌المللی – برنامه های پخش شده از شبکه های فارسی زبان در این چند روز درباره چهل سالگی انقلاب که روایتی پر از ابهام و ناامیدی دارد قابل تامل است – بسیار پراهمیت است. در فضایی که برخی به دنبال پروژه خواندن انقلاب هستند و دسته‌ای قصد دارند روشنفکری و دغدغه های پنج دهه را با مقایسه‌های غیر علمی امری بیهوده جلوه دهند - گویی انقلاب، ضرورت اجتماعی دوره تاریخی خود نبوده است - باید مشارکت و حضور مردم را مغتنم دانست. مهم این است که بدانیم مردم تضمین نداده‌اند که همواره یکسان و حامی مسئولان نظام عمل کنند.

صندوق‌های رای‌مان را پاس بداریم و به ملزومات اثرگذاری صندوق رأی پایبند باشیم. مگر می‌شود فراموش کرد که شاه مغرورانه به غربی‌ها می‌تاخت که «مشکل شما برای توسعه داشتن، دموکراسی است.» صندوق‌ها آسیب‌پذیرند. سبد گزینش مردم را تنگ و کوچک نکنیم – نگاه کنید نتیجه این تنگ شدن در برخی از انتخابات‌ها، چگونه منجر به بیرون آمدن افرادی از صندوق می شود که رفتار امروزشان تناسبی با فضیلت جامعه ندارد.

ضروری است که الزامات پیش و پساصندوق را نهادینه کنیم. از رای مردم استقبال کنیم و به خاطر داشته باشیم که وجدان جمعی جامعه در شرایط پایبندی به ملزومات پیش و پساصندوق، تصمیم نادرست نمی‌گیرد.

از دیگر سو، به خاطر داشته باشیم قانون اساسی انقلاب سرشار از ظرفیت‌های بنیادین است، ظرفیت‌هایی که هنوز برخی از آن‌ها محقق نشده‌اند. تمامی بندهای قانون اساسی را پاس داشته و پیاده‌سازی کنیم. با تفاسیر خاص و قرائت‌های تنگ‌نظرانه، دایره اسلام عزیزمان را محدود نکنیم. وجه رحمانی اسلام و آموزه‌های اخلاقی آن از ابتدای شکل‌گیری تا همیشه تاریخ برای مردم جذاب بوده و خواهد بود. اسلام دین معنویت، تکریم انسان، شادی و اخلاق‌مداری است. با اسلام تنگ‌نظرانه، تحرک اجتماعی و مناسبات پرنشاط را از مردم نگیریم. شادی نیاز امروز جامعه ما است.

و کلام آخر: امسال هم حضور پرشور و سرشار از دلبستگی مردم را مغتنم می‌دارم. چه شیرین است در متن جامعه برای تحقق آرمانهایی که هنوز بوی تازگی دارند حرکت کردن. چهل سالگی انقلاب مبارک