آیا افغانستان نقاشی کمال الدین بهزاد را تصاحب می کند؟
واکنش‌ها به پیشنهاد افغانستان برای ثبت «مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» در یونسکو؛ تأکید بر ریشه‌های مشترک فرهنگی و ضرورت توافق کشورها برای ثبت آثار تاریخی.
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفاظت از میراث معنوی و طبیعی کشور به پیشنهاد اخیر افغانستان برای ثبت پرونده « نقاشی مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» در یونسکو واکنش نشان داد و تأکید کرد: میراث فرهنگی در این منطقه از ریشه‌های مشترکی برخودار است و نمی‌توان مالکیت کامل را به یک کشور نسبت داد؛ ثبت چنین آثار مشترکی تنها از طریق گفت‌وگو و توافق میان کشورها امکان‌پذیر است.
واکنش به پیشنهاد افغانستان در مورد «کمال‌الدین بهزاد»
پرونده‌ای با عنوان «مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» اخیراً از سوی افغانستان برای ثبت در فهرست انتظار یونسکو پیشنهاد شده است. این اقدام نگرانی‌هایی را در میان افکار عمومی ایران ایجاد کرده است، چراکه این تصور به میان آمده که ممکن است هنر ایرانی به نام کشوری دیگر ثبت شود. با این حال، یونسکو در این زمینه از دیدگاهی متفاوت برخوردار است و موضوع مالکیت مطلق را در مورد میراث ناملموس مطرح نمی‌کند.
تشریح روند ثبت آثار فرهنگی توسط مدیرکل دفتر ثبت آثار
علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفاظت از میراث معنوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در این خصوص گفت: «ثبت آثار فرهنگی به طور مشترک تنها از مسیر مذاکره و توافق کشورها امکان‌پذیر است.» وی افزود: «طبق کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو، موضوع مالکیت در این زمینه اصلاً مطرح نیست. به همین دلیل است که نمی‌توان فرش را تنها متعلق به یک کشور دانست؛ چرا که جغرافیای فرهنگی بزرگ‌تری، شامل کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان، ارتباط نزدیکی با این دست از میراث دارد.»
او همچنین گفت: «بخشی از میراث فرهنگی میان این کشورها مشترک است. برای نمونه، ممکن است در قندوز افغانستان طرح‌هایی وجود داشته باشد که با نقوش ترکمنستان یا ترکمن‌های ایران مشابهت داشته باشد. این همبستگی‌ها بازتاب تاریخ مشترک است و باید به آن احترام گذاشته شود.»
چالش‌های ثبت آثار فرهنگی و احترام به میراث مشترک
ایزدی به مثال‌هایی از میراث مشترک اشاره کرد و درباره موضوعاتی نظیر نقاشی ایرانی توضیح داد: «ما نقاشی ایرانی را قبلاً در یونسکو به ثبت رسانده‌ایم. حال، چنانچه افغانستان بخواهد مکتبی به نام «مکتب بهزاد/هرات» را ثبت کند، لازم است تا این اقدام به توافق با ایران منجر شود. درست مانند زمانی که ما برای ثبت ساز «رباب»، رضایت افغانستان را گرفته و پرونده را به طور مشترک به ثبت رساندیم.»
او درباره تنش‌های ناشی از ثبت برخی عناصر فرهنگی نیز بیان کرد: «برخی دیگر از کشورها مواردی مثل گل محمدی را به نام خود ثبت می‌کنند. برای مثال عربستان با ثبت گلاب، مدعی میراث ایران شد، اما این موضوع در برخی موارد با اطلاعات ناقص دامن زده می‌شود. در چنین مواردی ضروری است که مشخص کنیم اصل این میراث متعلق به کدام جغرافیا بوده است.»
چگونگی مواجهه با ثبت میراث هنری و فرهنگی
مدیرکل دفتر ثبت آثار ادامه داد: «اگر افغانستان بخواهد مطرح کند که نقاشی بهزاد بخشی از فرهنگ آن کشور است، یونسکو از او مدارک و شواهدی را درخواست خواهد کرد. اما حقیقت این است که نقاشی ایرانی با مشخصات منحصربه‌فرد خود قبلاً به نام ایران ثبت شده است. ثبت میراث‌های مشابه نیز باید از مسیرهای قانونی و مذاکره صورت بگیرد و بدون کسب رضایت کامل نمی‌توان اقدام کرد.» او اضافه کرد: «یونسکو هرگز به دنبال تنش نیست و هدف آن ترویج فرهنگ‌های گوناگون در سطح جهانی است.»
برنامه‌های آینده ایران برای یونسکو
ایزدی در رابطه با برنامه‌های آینده ایران برای ثبت آثار در یونسکو گفت: «پرونده‌هایی مانند «آیینه‌کاری» برای ثبت در یونسکو ارائه شده‌اند. علاوه بر آن، در حال کار روی پرونده‌های مشترکی مانند «مضیف» با عراق و جشن‌های مرتبط با قهوه هستیم. همچنین پرونده‌هایی نظیر «ماهیگیری در خلیج فارس» نیز در دستور کار قرار گرفته‌اند که امیدواریم به زودی آماده ارائه شوند.»
