کارناوال؛ فریاد آزادی در قاب گفت‌ و گو

بیان نظرات صریح مردم در حضور شرکت‌کنندگان مسابقه کارناوال، فریاد آزادی در چهارچوب شعور فرهنگی است. بدیهی است که راه‌حل بسیاری از معضلات اجتماعی و فرهنگی امروز ایران، در گفت‌وگوی صریح و بی‌پرده از مردم اقشار مختلف جامعه نهفته است.

«کارناوال» برنامه‌ای اجرا محور و خلاق به کارگردانی رامبد جوان است که اخیراً در پلتفرم شبکه خانگی پخش می‌شود. شاید نقدهایی پیرامون برخی کاستی‌ها یا روندهای تکراری تولید داشته باشیم، اما باید به احترام ایده‌ی «اعلام نتایج هر مسابقه، پس از بیان نظرات و مخالفت‌های صریح و گاه با صدای بلند مردم»، ایستاد و کلاه از سر برداشت.

اتاق فکر برنامه به اندازه‌ای به اهمیت گفتگو اهمیت داده است که یک قسمت کامل را به اعلام نظرات، موافقت‌ها و مخالفت‌ها اختصاص داده‌اند. در میان این گفتگوهای بی‌پرده که جلوی چشم هر شرکت‌کننده مطرح می‌شود، نظرات غیرکارشناسی و گاه افراطی هم شنیده می‌شود؛ اما نکته جالب اینجاست که هر نظر چه مثبت و چه منفی، با واکنش مردمی همراه است. به عبارت دیگر، مردم نه تنها خوب از بد را تشخیص می‌دهند، بلکه دلایل خود را دارند و واکنش نشان می‌دهند.

این رویداد به شکل گفت‌وگو در حضور هنرمندانی اتفاق می‌افتد که پیش‌تر شاید انتقادات تنها در کامنت‌های شبکه‌های اجتماعی یا اگر فرصتی پیش بیاید در خیابان و به شکلی کوتاه و خاموش بیان می‌شد؛ اما حالا جلوی چشم آنها، که برای خودشان شخصیتی ماندگار در ذهن‌ها ساخته‌اند، مخالفت با هنر یا رفتارشان بی‌پروا و مقابل دوربین‌ها و میلیون‌ها مخاطب بیان می‌شود. این قدمی رو به جلو در عرصه فرهنگ است؛ یعنی شنیده شدن واقعی صدای مردم.

از آنجا که برای اولین بار، نظرات مردمی بدون گزینش و دیکته منتشر می‌شود، مجری و میزبان برنامه به شکلی هوشمندانه و تا جایی که منطقی بوده است، در بحث‌ها دخالت نمی‌کند و به تماشاچی، میدان نقد می دهد. گاهی حتی ممکن است با همکاران خود که از شرکت‌کنندگان برنامه‌اند، مخالف باشد، هرچند این مخالفت گاهی به ناراحتی یا واگذار کردن مسابقه به رقیب هم بینجامد.

همواره بر این باور بوده‌ام که دنباله‌روی و به‌ویژه "خودنمایی از دنباله‌روی" از فرد یا گروه خاص در عصر مدرن، موجب نقصان عقل می‌شود. به‌خصوص اگر این دنباله‌روی از سلبریتی‌ها باشد، نمونه‌هایی از خاموشی عقل و تسلط احساسات کاذب را می‌توان دید. این مشاهدات در همهٔ حوزه‌های شبکه‌های اجتماعی وجود دارد: اکانت‌های طرفداری، کامنت‌ها، تولید محتوا و حتی مطالب طنز و غیرجدی که به‌طور غیرمستقیم پیروی از فرد یا گروه خاصی را دنبال می‌کند. این موضوع چنان جدی است که افراد بسیاری دیده می‌شوند که یک سلبریتی را حتی بیشتر از خانواده خود دوست دارند! نتیجه این است که هدایت اخلاق، کنش‌ها و تفکر فرد، به‌دست کسی می‌افتد که تنها "ظاهر او" را در پلتفرم‌های مجازی یا شاید در رویدادهای واقعی دیده است.

به‌راحتی می‌توان فهمید که بسیاری از سلبریتی‌ها صلاحیت هدایت یا تبدیل شدن به الگوی جامعه را ندارند، چه بسا برخی از آن ها این مورد را رد نمی‌کنند. اما نتیجه‌گیری ساده است: قدیس‌سازی سلبریتی‌ها توسط خودمان، کبریتی بر دامان فرهنگ ایرانی می‌زند که خطر آتش‌سوزی فرهنگی را افزایش می‌دهد.

اما برنامه «کارناوال» با شکستن سنت‌ها، جسورانه وارد میدان شده و تریبون را به مردم داده است! قبح‌شکنی‌ای که باعث ترمیم و رشد فرهنگ می‌شود. این حرکت ارزشمند است. همان‌طور که ستایش و چاپلوسی مانند نقل و نبات در رسانه ملی و دیگر رسانه‌ها به راحتی منتشر می‌شود، نقد و صراحت غیرگزینشی هم باید جایگاهی داشته باشد. با این قبح‌شکنی، می‌توان دریافت که شاید آن سلبریتی آن‌قدرها هم که فکر می‌کردیم خوب، منطقی، آرام، متین، بااخلاق و... نیست.

اگر بخواهیم دقیق‌تر نگاه کنیم، باید موضوع دنباله‌روی سلبریتی‌ها را به دنباله‌روی از مدیران دولتی و حکومتی مرتبط کنیم. برای مثال، در انتخابات‌ها و رویدادهای مختلف واقعی و مجازی، افراد زیادی دیده می‌شوند که حتی ذره‌ای منفعت نصیبشان نمی‌شود؛ اما سینه‌چاکانه طرفداری می‌کنند و تمام تلاش خود را صرف آن می‌نمایند. این رفتارها ناشی از عدم مطالعه و پیروی کورکورانه است. شبیه تورهای عظیم ماهی‌گیری که هزاران ماهی در آن به هر سو می‌روند و تصور می‌کنند یک موج‌سواری عادی و دسته‌جمعی است. رسانه‌ها نیز مانند این تورهای عظیم عمل می‌کنند و بسیار آگاهانه ما را بر موجی به مقصدی از پیش تعیین شده سوار می‌کنند.

قدم اول برای رهایی از این تور، تردید نسبت به هر آن‌چه در فضای مجازی می‌بینیم است. قدم بعد مطالعه و عدم پیروی کورکورانه است. افراد بدون مطالعه، بهترین صید برای رسانه‌ها هستند. باید دانست که شبکه‌های اجتماعی سرزمینی خیالی است که با قوانین واقعی زندگی و واقعیت درونی جامعه کاملاً متفاوت است.

سخن پایانی

عوامل برنامه «کارناوال» قطعاً برای ساخت این مجموعه ترکیبی و خلاقانه، سختی‌ها و تلاش‌های فراوانی کشیده‌اند. به وجودشان می‌بالیم و برای ادامه این فرهنگ‌سازی، حامی‌شان خواهیم بود. در این مسیر که آغاز کرده‌اید، مطمئناً با دشمنان داخلی و خارجی روبه‌رو خواهید شد؛ اما ما ایران‌دوستان در این جنگ نرم، آرزوی پیروزی و سربلندی شما را داریم.

ایران به سلامت باد

سید فرشاد فیض آبادی