داغ، خسته، بی‌جان: باتری موبایل ایرانی‌ها زیر بار اینترنت مختل
کارشناسان هشدار می‌دهند: رمزنگاری مضاعف، اختلال اینترنت، گرمای محیط و فشار پردازشی باعث تخلیه زودهنگام و فرسایش جدی باتری گوشی‌ها شده است.
در روزهایی که اینترنت پر از اختلال است و برخلاف صحبت‌های وزیر ارتباطات؛ شرایط آن به دوران قبل از جنگ برنگشته، کاربران زیادی از تخلیه سریع باتری گوشی‌هایشان گلایه دارند. خالی کردن باتری موبایل‌ها برخلاف تصور برخی افراد نه به کیفیت باتری ربط دارد، نه به عمر دستگاه، بلکه در اعماق اختلال‌های پردازشی، رمزنگاری و البته دمایی گره خورده است.
مدتی است کاربران ایرانی با پدیده‌ای جدید و آزاردهنده روبه‌رو شده‌اند: باتری گوشی‌های هوشمند حتی با استفاده معمولی، به‌سرعت خالی می‌شود. احتمالا شما هم این روزها مجبور هستید گوشی خود را زودتر به شارژ بزنید یا در طول شبانه‌روز چندین بار به شارژ آن دست بزنید. این گلایه‌ها که ابتدا پراکنده به‌نظر می‌رسید، حالا به صدایی عمومی در فضای مجازی بدل شده است.
بررسی‌ها و گفت‌وگو با کارشناسان فنی، تصویر روشن‌تری از چرایی این پدیده ارائه می‌دهد: مصرف انرژی گوشی‌ها تحت فشار چندلایه‌ای از اختلال اینترنت، پردازش‌های رمزنگاری و البته ترکیب این موارد با گرمای فزاینده محیط به‌طرز کم‌سابقه‌ای بالا رفته است.
امیر فولادوند، مدیر حوزه فناوری اطلاعات، در گفت‌وگو با زومیت توضیح می‌دهد که تقریباً تمام اپلیکیشن‌ها و سایت‌هایی که کاربران روزمره با آن‌ها درگیرند، از پروتکل‌های رمزنگاری‌شده و امن نظیر TLS استفاده می‌کنند:
این یعنی برای هر تعامل ساده با سرور، دستگاه باید داده‌ها را رمزگذاری و رمزگشایی کند؛ فرآیندی که مستقیماً بر دوش پردازنده (CPU) است. حالا وقتی اختلال در شبکه باعث از دست رفتن بسته‌های داده (Packet Loss) می‌شود، هر بار ارسال باید چندین‌بار تکرار شود. این تکرار نه تنها زمان بیشتری می‌طلبد، بلکه بار سنگینی روی پردازنده ایجاد می‌کند.
اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود. فولادوند تأکید می‌کند که اغلب کاربران برای عبور از فیلترینگ، از VPN استفاده می‌کنند؛ ابزاری که خود یک لایه رمزنگاری دیگر به ترافیک اینترنت اضافه می‌کند: «به زبان ساده، دستگاه مجبور است دوبار داده‌ها را رمزگذاری و رمزگشایی کند. این پردازش مضاعف، مصرف انرژی و حرارت تولیدی را به‌شدت افزایش می‌دهد.»
به گفته فولادوند تأثیر این وضعیت وقتی وخیم‌تر می‌شود که اتصال کاربر از طریق اینترنت سلولار (4G/5G) باشد، نه وای‌فای. چراکه ارتباط با دکل‌های مخابراتی ذاتاً مصرف انرژی بالاتری دارد و در صورت وجود اختلال یا تلاش مکرر برای اتصال، چیپ مودم گوشی تقریباً دائماً در وضعیت فعال باقی می‌ماند و نمی‌تواند وارد حالت استراحت یا صرفه‌جویی در مصرف انرژی شود:
وقتی پردازنده و مودم به‌طور هم‌زمان و بی‌وقفه فعال باشند، گوشی حتی فرصت استفاده از هسته‌های کم‌مصرف‌تر خود را پیدا نمی‌کند و تمام بار به دوش هسته‌های پرمصرف می‌افتد؛ روندی که گرمای دستگاه را هم به شکل محسوسی افزایش می‌دهد.
اما فشار انرژی تنها از سوی شبکه نمی‌آید. «پویا درودی»، کارشناس ارشد فناوری اطلاعات، بر نقش دمای محیط نیز تأکید می‌کند. او معتقد است که گرمای بالای ۳۵ درجه سانتی‌گراد خصوصاً در فصل تابستان، می‌تواند عملکرد باتری‌های لیتیومی را مختل کند. این نوع باتری‌ها در گرما سریع‌تر تخلیه می‌شوند، فرسایش شیمیایی‌شان شدت می‌گیرد، و حتی ممکن است در مواردی دچار تورم و آسیب جدی شوند.
درودی همچنین از نقش کمتر دیده‌شده موقعیت‌یابی (لوکیشن) می‌گوید؛ موضوعی که چندی پیش در زومیت نیز درباره آن صحبت کردیم و گفتیم که اختلال شدیدی در GPSها رخ داده است. درودی در این مورد می‌گوید:
وقتی سیستم عامل گوشی نمی‌تواند بین داده‌های متناقض GPS، دکل‌های مخابراتی و وای‌فای تعادل برقرار کند، پردازنده وارد سیکل‌های پردازشی سنگینی می‌شود تا این اختلاف را حل کند. کاربر حتی متوجه نیست که اپلیکیشن ساده‌ای که باز کرده، پشت‌صحنه پردازنده را به چالشی بی‌وقفه کشیده است. اگر در این شرایط، اتصال اینترنت هم دچار اختلال باشد، یا گوشی زیر نور مستقیم آفتاب قرار گرفته باشد، نتیجه چیزی نیست جز افت سریع شارژ و داغ‌شدن بیش از حد دستگاه.»
مجموعه این عوامل باعث شده‌اند تا عمر باتری گوشی‌ها به شکل محسوسی کاهش پیدا کند. حتی کاربرانی که استفاده خاصی از گوشی ندارند، حالا ناچارند چند بار در روز دستگاه خود را به شارژ متصل کنند. گرچه برخی این اتفاق را به‌عنوان یک عارضه موقتی در نظر می‌گیرند اما باید گفت نتایج حاصل از این اختلالات در چند ماه آینده خودش را بیشتر نشان می‌دهد؛ زمانی که سلامت و عمر باتری گوشی‌ها به شدت کاهش پیدا کرده باشد.
در شرایطی که بسیاری از ابزارهای نرم‌افزاری، سرویس‌های بین‌المللی و ارتباطات روزمره کاربران تحت تأثیر محدودیت اینترنت هستند، فشار جدیدی حالا بر زیرساختی‌ترین لایه تجربه دیجیتال وارد شده است: باتری. این‌بار هم مشکل نه باتری‌های معیوب هستند و نه شارژرهای تقلبی، بلکه خود فضای فنی کشور است که دارد جان موبایل‌ها را می‌گیرد.
