رافائل گروسی کیست؟

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شاید امروز در ایران برای بخشی از جامعه، کنار دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو قرار بگیرد. مدیرکل نهادی بین‌المللی و فنی که وظیفه نظارت بر برنامه اتمی کشورهای مختلف را بر عهده دارد اما تهران معتقد است که نگاهی بی‌طرف و فنی ندارد بلکه وظایف خود در قبال ایران را از عینک سیاسی می‌بیند. نمونه آن نیز گزارشی است که علیه ایران به شورای حکام ارائه کرد و باعث صدور قطعنامه عدم پایبندی ایران به تعهداتش شد. او در آخرین مصاحبه خود، به ایران هشدار داد که محل ذخایر اورانیوم غنی‌شده را اعلام کند.

او سومین مدیرکل آژانس است که از ابتدای گشوده شدن پرونده هسته‌ای ایران در آژانس و سپس ارجاع آن به شورای امنیت سازمان ملل، با تهران طرف می‌شود. گروسی از سال ۲۰۱۹ این جایگاه را در اختیار دارد. مدیرکل آژانس برای دوره‌های چهار ساله انتخاب می‌شود. گروسی نخستین فردی است که از آمریکای لاتین این سمت را بر عهده می‌گیرد. گفته می‌شود که او به دنبال جایگاه دبیرکلی سازمان ملل نیز هست.

دیپلمات آرژانتینی

گروسی متولد بوینس آیرس است و کار خود را از وزارت خارجه آرژانتین آغاز کرد. از گروسی به عنوان متخصص امنیت، خلع سلاح و عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای یاد می‌شود. تحصیلاتش را در رشته‌های علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، تاریخ و سیاست بین‌الملل در دانشگاه‌های کاتولیک پونتیفیکال آرژانتین دانشگاه ژنو و مؤسسه مطالعات عالی توسعه‌ای و بین‌المللی تا دکتری ادامه داد. سال ۱۹۸۵ کارمند وزارت خارجه آرژانتین شد و کار خود را در زمینه هسته‌ای و در جریان همکاری این دستگاه دولتی با شرکت آرژانتینی INVAP آغاز کرد. این شرکت در حوزه هوافضا، پروژه‌های هسته‌ای، ارتباطات و صنایع دفاعی فعالیت می‌کند. او از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۰ رئیس کارگروه کارشناسان دولتی سازمان ملل در زمینه کنترل سلاح‌های بین‌المللی بود و سپس به عنوان مشاور دستیار معاون دبیرکل سازمان ملل در امور خلع سلاح فعالیت کرد. سپس از ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ سفیر آرژانتین در بلژیک و نماینده این کشور در ناتو و همچنین نماینده آرژانتین در دفتر اروپایی سازمان ملل در ژنو بود.

گروسی از سال ۲۰۰۲ به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رفت و یکی از مدیران ارشد این نهاد و همچنین سازمان منع سلاح‌های شیمیایی شد. او از این سال تا ۲۰۰۷ رئیس کارکنان این نهادها بود و گفته می‌شود که در این بازه زمانی و موقعی که پرونده هسته‌ای ایران همچنان در آژانس بود، در بعضی جلسات مذاکرات با مقامات کشورمان حضور داشت. سال ۲۰۰۷ به آرژانتین برگشت و تا ۲۰۰۹ در جایگاه مدیرکل امور سیاسی وزارت خارجه کشور خود خدمت کرد. گروسی سال ۲۰۱۰ به آژانس برگشت و دستیار یوکیا آمانو، مدیرکل وقت شد. در سال ۲۰۱۳ از سوی دولت خود به عنوان سفیر آرژانتین در اتریش و سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین (از جمله آژانس) منصوب شد. او در این جایگاه، سفیر آکردیته آرژانتین در اسلوونی و اسلوواکی نیز بود. او تا سال ۲۰۱۹ در این جایگاه قرار داشت که مرگ نابهنگام مدیرکل آژانس اتفاق افتاد.

آقای مدیرکل

مدیرکل آژانس با رای شورای حکام برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌شود و انتخاب مجدد او محدودیتی ندارد. محمد البرادعی سه دوره مدیرکل بود و آمانو در حالی درگذشت که سومین دوره مسئولیت خود را می‌گذراند. گروسی پس از درگذشت آمانو در سال ۲۰۱۹ (آبان ۱۳۹۸)، در دومین رای‌گیری شورای حکام با ۲۴ رای (۱ رای بیشتر از ۲۳ رای لازم) به عنوان مدیرکل آژانس منصوب شد. او از سال ۲۰۲۳ دوره دوم مدیریت بر آژانس را آغاز کرد. گروسی در دورانی مدیرکل آژانس شد که آمریکا از برجام خارج شد و ایران نیز بر اساس این توافق، از مکانیسم اسنپ‌بک استفاده و در چند مرحله تعهدات برجامی خود را متوقف کرد. توافق برجام کار نکرد و تلاش‌های برای احیای آن در چند سال بعد نیز بی‌ثمر بود. با پیشرفت سریع برنامه هسته‌ای ایران، پرونده هسته‌ای پیچیده‌تر و نقش آژانس و مدیرکل آن نیز در این پرونده پررنگ‌تر می‌شد. با توجه به تاکید تهران بر غلبه نگاه سیاسی بر نگاه فنی مدیرکل، ارتباط ایران و آژانس در دوران گروسی و با توجه به این مقطع زمانی خاص، خالی از تنش نبود. اوج آن نیز به زمانی رسید که گروسی گزارش جامع خود را در نشست فصلی اخیر تحویل شورای حکام داد و صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را بر اساس چند نکته اختلافی، تائید یا رد نکرد.

آقای دبیرکل؟

انتخاب مدیرکل آژانس و همچنین دبیرکل سازمان ملل، ارتباط زیادی با تعامل شخص یا اشخاص متقاضی این جایگاه، با کشورهای قدرتمند غربی به علاوه چین و روسیه دارد. چرا که آن‌ها نفوذ و اختیارات قابل توجهی در نهادهای بین‌المللی به خصوص این دو نهاد خاص دارند. گروسی در سال ۲۰۱۹ با پشتیبانی آمریکا توانست از شورای حکام رای بگیرد و به جایگاه مدیرکلی برسد. این میزان نفوذ، در شورای امنیت و برای جایگاه دبیرکلی سازمان ملل بسیار بیشتر است. چرا که نامزدهای این جایگاه در نهایت به شورای امنیت ارائه می‌شود و این شوراست که گزینه نهایی را به مجمع عمومی سازمان ملل پیشنهاد می‌کند. هر کدام از ۵ عضو دائم نیز می‌تواند گزینه مطرح در شورا را وتو کند. اما گزینه‌ای که در نهایت رای شورای امنیت را می‌گیرد، در مجمع رای می‌آورد و رای مذکور بیشتر جنبه تشریفاتی دارد.

دوره دبیرکل فعلی سازمان ملل در سال آینده میلادی به پایان می‌رسد. با توجه به این که آنتونیو گوترش دبیرکل فعلی سازمان ملل، سیاستمداری پرتغالی و از اروپایی غربی است، دبیرکل بعدی از اروپای شرقی یا آمریکای لاتین خواهد بود. احتمال انتخاب گزینه‌ای از آمریکای لاتین نیز بیشتر است. گروسی نیز در حال حاضر به عنوان تنها چهره بین‌المللی آمریکای لاتین شناخته می‌شود که احتمال به دست آوردن این جایگاه برای او کم نیست. به همین دلیل، یکی از تحلیل‌ها این است که گروسی تلاش می‌کند در جایگاه مدیرکلی آژانس، حمایت آمریکا، فرانسه و انگلیس را به عنوان سه عضو دائم شورای امنیت به دست بیاورد. در روابط او با روسیه و چین نیز تا امروز تیرگی تا حدی نیست که بخواهد جلوی ارتقائش را بگیرد.