نام ایران از کجا آمده است؟/فیلم

حسن انوری: من قرار بود که دربارهٔ ایران صحبت کنم و اینجا معلوم شد که هم دربارهٔ ایران و هم دربارهٔ زبان فارسی صحبت خواهیم کرد. دربارهٔ ایران، من چه می‌توانم بگویم؟ من خود ایرانم. برای اینکه در عمر نود و چند ساله، بیش از هفتاد سال برای ایران کار کرده‌ام، خودم تبدیل شده‌ام به ایران. من ایرانم.

اولین چیزی که الان به نظرم رسید بگویم، این است که این کلمهٔ ایران از کجا آمده است؟ حدود چهار هزار سال قبل یا بیشتر، قومی در جنوب سیبری یا در شمال دریای خزر زندگی می‌کردند که به علت سرمای شدید یا ازدیاد جمعیت، منطقه را اجباراً ترک کردند. دو دسته شدند، یک دسته به جایی رفتند که امروز اروپا می‌نامیم، یک دسته به جنوب‌ آمدند. این‌ها که به جنوب آمدند مدتی با هم بودند که به آن‌ها می‌گویند هند و ایرانی. بعد از مدتی این‌ها هم دو دسته شدند، یک دسته به جایی رفتند که امروز شبه‌قاره نامیده می‌شود، یک دستهٔ دیگر به جایی آمدند که امروز بین دریای خزر و خلیج‌فارس، ایران نامیده می‌شود.

کلمهٔ ایران از کجا آمده؟ این قوم به زبانی صحبت می‌کردند که کلمهٔ ایر در زبان آن‌ها بود. ایر به معنای یک آدم نجیب است. اینها که کمی تشکّل پیدا کردند و سازمان یافتند، خواستند برای این قوم نامی انتخاب کنند، کلمهٔ ایر را انتخاب کردند به معنای نجیب. این کلمه در طول زمان به اشکال مختلف درآمد و در دورهٔ ساسانی تبدیل شد به ایران. یعنی ایران صورت و صفت نسبی برای سرزمینی که این قوم در آن زندگی می‌کردند به کار رفت.

به هرحال کلمهٔ ایران، کلمهٔ بسیار قدیمی است و نشان دارد از این که ما قومی بسیار قدیمی هستیم و در طول روزگاران دراز، هویت خود را حفظ کرده‌ایم. شما مصر را در نظر بگیرید، کشوری و مردمی که ابوالهول ساختند، اهرام ساختند، از آن‌ها امروز نشانی نیست و تبدیل شده‌اند به یک کشور عربی. هویت خود را از دست داده‌اند. همان موقع که ایرانی‌ها خود را سازماندهی می‌کردند، در اطراف این منطقه آشور، بابِل، اَکّد و… بودند. این‌ها همه از بین رفتند و از آن‌ها امروز هیچ نشانی وجود ندارد.

ایران چطور باقی ماند و چه شد که ایرانی‌ها الان به همان زبانی صحبت می‌کنند که دنبالهٔ زبانی است که داریوش هخامنشی حرف می‌زد. فارسی امروز، تغییریافتهٔ فارسی میانه است و فارسی میانه تغییریافتهٔ زبان فارسی باستان یعنی فارسی دورهٔ هخامنشی است که خوشبختانه آثاری از آن در سینهٔ کوه بیستون باقی مانده است. کتیبهٔ کوه بیستون به زبانی است که پدربزرگ زبان فارسی امروز است، نه اینکه یک زبان دیگر باشد. تغییر جزو لوازم تمدن است. اگر بگوییم ما آن زبان را الان نمی‌فهمیم، درست است. اگر کنکاش کنیم، ریشهٔ کلمات فارسی همان‌ها است که در سینهٔ کوه بیستون کتابت شده است.