از بایکوت INF تا تجارت ۶ میلیاردی با آمریکا/ ادامه تقابل با ناتو/ شروع اصلاحات در کرملین/ مجادله با آنکارا بر سر ادلب/ تحقق دیپلماسی انرژی با آلمان و چین

«احمد وخشیته» استادیار دانشگاه ملی اوراسیا با اشاره به مهمترین تحولات روسیه در سال ۱۳۹۸ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا عنوان کرد: برای اینکه بتوانیم نگاه دقیقی به مهمترین وقایع روسیه در سال گذشته داشته باشیم، بهتر است که آن را در چند سطح بررسی کنیم:

روسیه و آمریکا

اواخر ماه اردیبهشت سال گذشته بود که مایک پمپئو وارد سوچی شد و پس از دیدار با سرگئی لاوروف، ملاقاتی با ولادیمیر پوتین داشت و در رابطه با موضوعات مختلفی از جمله ایران، ونزوئلا، سوریه، کره‌شمالی و افغانستان گفت‌وگو داشتند؛ گفت‌وگوهایی که به گفته‌ وزیر خارجه آمریکا سازنده بود و بر سر پاره‌ای از منافع طرفین به اشتراک نظر رسیدند. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که موضوع خروج ایالات متحده از پیمان INF که از نیمه دوم سال ۱۳۹۷ مطرح شده بود،‌ نیز یکی از دیگر موضوعات مهمی بود که در این نشست و حتی در جلسات دیگر طی سال گذشته درباره آن بین طرفین مذاکره شد. به هر حال کرملین و کاخ‌ سفید اگرچه در پاره‌ای از مسائل با یکدیگر اختلاف نظر دارند، اما همواره در بسیاری از موضوعات نیز در حال همکاری‌های مشترک هستند و حتی طی سه ماهه ابتدایی سال گذشته حجم تبادلات تجاری آنها به شش میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده جهش ۲۵ درصدی نسبت به سال پیش از آن است. همچنین در بحبوحه‌ی انتشار اخبار مربوط به احتمال دیدار پوتین و ترامپ در حاشیه اجلاس G۲۰، رئیس‌جمهور روسیه گفت‌وگویی با اینترفکس داشت که طی آن اعلام کرد که ماهیت نظام سیاسی آمریکا باید در خصوص توسعه روابط با روسیه تصمیم بگیرد؛‌ ترامپ تصمیم می‌گیرد،‌ اما به تنهایی قادر به انجام آن نیست.

وی ادامه داد: به هر حال به نظر می‌رسد که با روی کار آمدن ترامپ طی سال‌های اخیر، پنجره جدیدی در روابط دو کشور گشوده شده است و نگاه پوتین نیز به گسترش همکاری‌ها و روابط بوده است. در نهایت، ابتدای تابستان گذشته و در حاشیه‌ی اجلاس G۲۰ پوتین و ترامپ با یکدیگر گفت‌وگو کردند؛ دیداری که ایران و موضوع برجام یکی از مهمترین موضوعات آن بود و به گفته‌ لاوروف، طرفین بر حل دیپلماتیک موضوع توافق کردند. اما تنها ۱۰ روز پس از این دیدار و به موجب تصمیم ترامپ، پوتین با صدور دستوری تعلیق پیمان INF را امضا کرد. در مجموع در سال گذشته وزرای خارجه دو کشور همچنین در حاشیه اجلاس آ.سه.آن‌ و مونیخ نیز با یکدیگر دیدار کردند و اگرچه بر فعال بودن خط دیپلماتیک میان مسکو و واشنگتن تاکید کردند. اما در مجموع به نظر می‌رسد با توجه به اینکه امسال انتخابات آمریکا پیش رو است و در جریان مبارزات انتخاباتی این احتمال می‌رود که حملات تندی نیز به سوی مسکو وارد شود، ترمیم روابط مسکو و کاخ سفید با دشواری مواجه باشد.

روسیه و ناتو

این کارشناس مسائل روسیه با اشاره به تنش میان مسکو و ناتو، گفت: اگرچه روسیه از ارتش‌های ۹۰ کشور جهان از جمله کشورهای ناتو برای شرکت در بازی‌های بین‌المللی ARMY۲۰۲۰ دعوت کرد و از سوی دیگر هم گفته شد که مذاکراتی میان فرماندهان ناتو و رئیس ستاد کل روسیه در باکو برگزار شده است، ‌اما از سوی دیگر همزمان با هفتادمین سالگرد ناتو، سرگئی لاوروف اعلام کرد که مسکو گزینه‌های مختلفی را برای هرگونه تهدید از سوی ناتو در خاورمیانه در اختیار دارد. شاید بهترین جمله برای تبیین روابط روسیه و ناتو طی سال گذشته اظهارات سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه بود که در گفتگو با روزنامه‌ی راسیسکایا گازتا تاکید کرد که سیاست‌های تهاجمی ناتو و استقرار موشکی نزدیک مرزهای روسیه،‌ کرملین را مجبور کرده تا برای بدترین سناریو آماده شود. سال گذشته، ناتو فضای بیرونی کره زمین را هم به عنوان یک منطقه عملیاتی اعلام کرد و به هر حال این موضوع به افزایش تنش‌ها طی سال‌های آینده منجر می‌شود. اما در عین حال توجه به این نکته مهم است که اگرچه ناتو طی سه سال گذشته، ۱۳۰ میلیارد دلار بودجه نظامی خویش را افزایش داده، اما از طرف دیگر مسکو تجربیات اتحاد جماهیر شوروی را به خوبی درک کرده و دیگر به دنبال ورود به یک رقابت تسلیحاتی نیست.

روسیه و اروپا

وخشیته در مورد روابط روسیه و کشورهای قاره‌سبز افزود: سال گذشته روسیه و کشورهای اروپایی روند گسترش روابط قابل تاملی را سیر کردند و در این میان به دنبال دیدارها و گفتگوهای تلفنی مکرر پوتین با ماکرون و مرکل نشان می‌دهد که مسکو نگاه ویژه‌ای به نقش فرانسه و آلمان در توسعه‌ی روابط خود با اروپا و سازمان‌های بین‌المللی این منطقه دارد. بدون شک موضوع خط لوله گاز نورد استریم ۲ و حواشی آن (فشار از سوی آمریکا و تاکید آلمان بر انجام آن) یکی از مهمترین رویدادهای مهم در سال گذشته میان روسیه و اروپا بود. همچنین ابتکار عمل روسیه در سال گذشته این بود که نقش این دو کشور در حل فصل موضوعات بین‌المللی نظیر اوکراین، سوریه و برجام پررنگ شد و همین اقدام منجر به افزایش سطح همکاری‌ها میان سران سه کشور شد.

روسیه و شرق آسیا

وی با اشاره به سطح روابط مسکو با کشورهای شرق‌ آسیا خاطرنشان کرد: در سال گذشته روسای جمهور روسیه و چین سه بار با یکدیگر دیدار کردند و برای تبیین نوع روابط می‌توانیم به گفته‌ پوتین پس از دیدار با شی جین پینگ اشاره کنیم که آن را مشارکت راهبردی همه جانبه نامید. به هرحال باید توجه داشته باشیم که چین بزرگترین شریک اقتصادی روسیه است و حجم مبادلات بازرگانی آنها طی دو سال گذشته حدود ۲۵ درصد افزایش داشت و به ۱۱۰ میلیارد دلار رسید؛ چراکه از یک سو روسیه و چین حدود چهار هزار و ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک با یکدیگر دارند و از سوی دیگر هر دو آمریکا را تهدیدی مشترک برای خود می‌دانند که این موضوع منجر به عاملی مضاعف برای تحکیم روابط آنها شده است. همچنین با افتتاح خط لوله سه هزار کیلومتری «قدرت سیبری» در روزهای پاییز سال گذشته که توان انتقال ۳۸ میلیارد متر مکعب گاز به چین دارد و عملاً ۸۵ درصد گاز این قطب اقتصادی دنیا را تامین می‌کند، روابط دو کشور بیش از پیش به یکدیگر گره خورد و مصداقی بود بر این ضرب‌المثل روسی: جایی که دوستی پایدار وجود دارد، کارها به خوبی پیش می‌رود. در مورد رابطه مسکو و دهلی‌نو نیز به نظرم تصمیم هند برای خرید اس ۴۰۰ از روسیه، گویای رابطه میان دو طرف است. به هر حال هند در سال گذشته تسلیحات و فناوری‌های نظامی به ارزش ۱۴.۵ میلیارد دلار به روسیه سفارش داد و میان روس‌اتم و سازمان انرژی اتمی هند، مذاکراتی برای ساخت نیروگاه هسته‌ای شناور برای این کشور انجام شد.

روسیه و خاورمیانه

این تحلیلگر مسائل سیاسی اظهار کرد: روسیه از سال ۲۰۱۶ و به دنبال نقش کلیدی در سوریه آرام آرام به قدرت برتر فرامنطقه‌ای در خاورمیانه تبدیل شد و با توجه به گذارِ رویکرد آمریکا از غرب آسیا به شرق این قاره، نقش مهمی در حل و فصل بحران‌های این منطقه ایفا می‌کند. موضوعی که مسکو سال گذشته همچون سال‌های اخیر بر‌ آن توجه داشت، ایجاد موازنه تهدید میان قدرت‌های منطقه بود. از سوی دیگر با گسترش تنش میان ایران و عربستان، سند مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس را به شورای امنیت ارائه کرد. همچنین از یک سو روابط خود را با ایران پیش می‌برد و از سوی دیگر در پاییز گذشته پوتین به عربستان سفر کرد و گسترش دو برابری تراز تجاری دو کشور نشان‌دهنده‌ی سطح گسترش روابط مسکو و ریاض است.

وی افزود: اگر چه موضوع ادلب و سیاستگذاری‌های روسیه در حمایت از حمله ارتش سوریه به تروریست‌های این منطقه در ماه‌های پایانی سال برخی را به اشتباه انداخت که اردوغان قصد رویایی با روسیه را دارد،‌ اما برآیند اتفاق‌ها نشان داد که تحقق منافع آنکارا نیز به همگرایی با مسکو گره خورده است. همچنین در رویدادهای مهم سال گذشته باید به کنفرانس امنیتی که در سرزمین‌های اشغالی با حضور مقامات بلندپایه روسیه و آمریکا برگزار شد، اشاره کنم. به هر حال نتانیاهو روابط بسیار نزدیکی با پوتین دارد و حتی در تبلیغات انتخابات خوددر سال گذشته نیز پوستر عکس خود و پوتین را منتشر کرده بود.

روسیه و آفریقا

این استاد دانشگاه با اشاره به روابط روسیه و کشورهای قاره سیاه در سال ۱۳۹۸ تصریح کرد: روسیه در سال گذشته نگاه راهبردی ویژه‌ای به آفریقا داشت تا جایی که در اواسط پاییز، شهر سوچی میزبان رهبران ۴۳ کشور آفریقایی بود. به نظر می‌رسد که این اجلاس مقدمه‌ای بود برای گسترش همکاری‌های نظامی،‌ تسلیحاتی و اقتصادی میان مسکو و کشورهای قاره پهناور آفریقا با محوریت مصر. همچنین به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک شاهد افتتاح پایگاه‌های نظامی روسیه برای مقابله با تروریسم در این منطقه باشیم.

سیاست داخلی

وی در پایان خاطرنشان کرد: در رابطه با سیاست داخلی روسیه به سه رویداد مهم می‌توان اشاره کرد؛ نخست انتخابات استانداران و نمایندگان که در پاییز انجام شد. دوم، استعفای کابینه مدودف پس از سخنرانی پوتین بعد از تعطیلات ژانویه انجام شد و سوم، اصلاح  قانون اساسی که مهمترین بخش آن صفر شدن کُنتور ریاست‌جمهوری پوتین بود تا وی شانس این را داشته باشد که در صورت پیروزی در انتخابات، برای دو مرتبه‌ دیگر نیز در مقام ریاست‌جمهوری این کشور باقی بماند. باید توجه داشته باشیم که در روسیه نیز جامعه و فرهنگ تاثیر بسزایی بر سیاست داخلی دارد. پوتین در سخنرانی سالیانه خود بر ضرورت تغییر و توسعه روسیه تاکید داشت که به نظر می‌رسد وی در آستانه بیستمین سال به قدرت رسیدنش به نوزادانی توجه دارد که در سال‌های منتهی به فروپاشی و پس از آن متولد شده و جوانان امروز روسیه را تشکیل می‌دهند؛ طیف جوانانی که از یک سو رفاه خود را با کشورهای پیشرفته غربی مقایسه می‌کنند و از سوی دیگر شرایط بغرنج اقتصادی و آشوب‌های پس از فروپاشی را به خاطر ندارند. به هر حال کرملین این شانس را دارد که چون خاستگاه و اقبالی به تشکیل اپوزیسیون در شرایط فعلی در جامعه روسیه وجود ندارد و از سوی دیگر افراد سی و چند سال به بالا که رشد و توسعه روسیه طی سال‌های روی کار آمدن پوتین را به خاطر دارند، اگر چه حتماً می‌توانند انتقاداتی داشته باشند، اما در مجموع او را قهرمان این سال‌های روسیه می‌دانند.