توان هسته‌ای هند پشتوانه‌ای قوی برای قدرت دهلی‌نو است
موضوع اختلافات میان هند و پاکستان تنها در پرونده کشمیر یا اتهام‌زنی در خصوص حمایت از تروریسم خلاصه نمی‌شود، بلکه موضوعاتی مانند جهش اقتصادی هند، قدرت هسته‌ای و مساله مسلمانان از فاکتورهای دیگری ست که در این میان مطرح است. اما پرسش اصلی این است که آیا هند به ابر قدرت سوم جهان تبدیل خواهد شد؟
«مهرداد پهلوانی» کار‌شناس مسائل شبه‌قاره با اشاره به سالگرد استقلال هندوستان در گفتوگو با خبرنگار ایلنا تصریح کرد: هندی‌ها در مقایسه با گذشته خود کاملاً متفاوت هستند. یعنی هند سال ۲۰۱۵ با هندوستان زمان استقلال آن کاملاً متفاوت است؛ به این معنا که ادعا و شرایط یک ابر قدرت شدن را دارد. به این معنی که هم جمعیت، هم توان اقتصادی مربوط به آن و هم توان سیاسی و چانه‌زنی این جایگاه را برای هند در عرصه بین‌المللی فراهم کرده است.
هند سومین قدرت اقتصادی دنیا خواهد شد
وی ادامه داد: هندی‌ها علاوه بر مولفه‌های مذکور توانسته‌اند توان خود را با چند موضوع در سال‌های اخیر اثبات کنند. به گونه‌ای که بر اساس پیش بینی‌ها قرار است این کشور تا سال ۲۰۳۰ میلادی خود را به سومین قدرت اقتصادی دنیا تبدیل کند. آنها دارای بمب اتم هستند و تقریباً در تمامی سازمان‌های بین‌المللی عضویت و حضور فعال دارند. تمامی این شرایط هندوستان جدید را به عنوان یک بازیگر مطرح در عرصه بین‌المللی تعریف می‌کند. البته موارد مذکور چهره کامل و جامعی از هندوستان ارائه نمی‌دهد. به طوری که فقر، بخش‌های عظیمی از این کشور را در بر گرفته است و جمعیت روستایی زیادی در هند وجود دارد که اغلب آنها زیر خط فقر به سر می‌برند.
بنابراین هند را می‌توان از دو وجه بررسی کرد. ابتداً وجه اقتصاد دولتی که یک اقتصاد توانمند و قدرتمند محسوب می‌شود و بخش دوم، که در خصوص مسائل داخلی است و دربرگیرنده فقر گسترده در این کشور است. زمانی که در سازمان‌های بین‌المللی شاخصه‌های قدرت این کشور را مشاهده می‌کنیم، به راحتی می‌فهمیم که هند امروز یک کشور قدرتمند است.
احزاب ملی بر احزاب محلی چیره می‌شوند
پهلوانی در تشریح ساختار قدرت و نظام سیاسی در هند، تاکید کرد: گفته می‌شود که ساختار قدرت در هند ریاستی است. به گونه‌ای که نخست‌وزیر تمامی قدرت را در دست دارد و عده‌ای هم معتقدند که نظام سیاسی این کشور پارلمانی است. به نظر می‌رسد ساختار قدرت سیاسی در هند، ترکیبی از نظام ریاستی و پارلمانی است اما عمدتاً ساختار هند را پارلمانی تعریف می‌کنند. به طوری که هر ایالت دارای یک پارلمان است که احزاب محلی با احزاب ملی به رقابت می‌پردازند و معمولاً احزاب ملی برنده میدان هستند. در انتخابات اخیر نقش احزاب محلی یا ایالتی تقویت شده است مثلا حزبAAP توانسته در دهلی اغلب کرسی‌ها را به نفع خود تغییر دهد یا حزب AAKM در ایالت «تامیل نادو» توانسته قدرت را در دست بگیرد. حزبی که اکثریت را به دست آورد، می‌تواند نخست‌وزیر را انتخاب کند. در همین راستا نخست وزیر، عضوی از پارلمان به حساب می‌آید که ریاست کابینه را به عهده دارد.
مسلمانان پارامتر موثر در برقراری روابط محسوب می‌شوند
وی درباره تاثیر دیدگاه «نارندرا مودی» نسبت به مسلمانان و تاثیرگذاری آن بر روابط هند و پاکستان گفت: پیش از اینکه مودی در انتخابات پیروز شود، بسیاری از تحلیل گران معتقد بودند که وی به دلیل اینکه هندو است و از حزب «بی.جی.پی» انتخاب شده گرایش سختی را نسبت به مسلمانان اتخاذ خواهد کرد در صورتی که پس از انتخابات وی، این فرضیه رد شد. به این معنا که شخص مودی ارتباط خوبی را با مسلمانان برقرار کرد که این امر می‌تواند در برقراری رابطه میان هند و پاکستان مفید واقع شود. البته این رابطه هنوز برقرار نشده اما زمینه آن که برقراری یک سری گفت‌وگوهای دوجانبه است که توسط طرفین مدیریت شده و در حال پیش‌روی است. سیاست مودی نسبت به مسلمانان را نمی‌توان سختگیرانه و مانعی برای ارتباط‌گیری مجدد هند و پاکستان تعریف کرد.
به نظرم اختلاف در بیشتر بخش‌ها وجود دارد اما اختلاف بنیادی که در حال حاضر وجود دارد؛ اختلاف گفتمانی است که به حالت فرسایشی درآمده به طوری که تقریباً یک دیدگاه ضد پاکستانی در هند مشاهده می‌شود و یک دیدگاه ضد هندی هم در پاکستان به چشم می‌خورد که عوامل مختلف تاریخی به این مسائل دامن می‌زند. بیشتر از آن چیزی که به عنوان اختلاف مطرح شده، اختلافات ذهنی است که ناشی از گفتمان تضاد است. یعنی هر کدام از طرفین برای خود پارامترهایی را تعریف کرده‌اند. در این موضوع مهمترین بحث، پرونده کشمیر است چرا که هر دو کشور روی این منطقه ادعا دارند و تقریبا می‌توان گفت کشمیر به بخشی از هویت دو کشور تبدیل شده است که ادامه نزاع بر سر این موضوع هویتی باعث می‌شود مساله کشمیر به نزاع گفتمانی دو کشور تبدیل شود.
الحاق کشمیر می‌تواند بحران‌آفرین باشد
وی افزود: موضوع دومی که ریشه تاریخی در اختلافات طرفین دارد، بحث مسلمانان است که دو قسمتی شدن این کشور به دلیل درگیری میان هندوها و مسلمانان بوده است. در زمان استقلال رهبران دو کشور معتقد بودند که می‌بایست هندوها یک بخش و مسلمانان هم یک بخش دیگر را در اختیار داشته باشند این موضوع یکی از دلایل اصلی تقسیم این منطقه به دو کشور بوده است. البته در حال حاضر هندو‌های زیادی در پاکستان بدون مشکلات جدی زندگی می‌کنند و متعاقباً مسلمانان زیادی در هند در آرامش و آسایش در کنار هندوها به زندگی خود ادامه می‌دهند. برخی معتقدند که بهترین شرایط برای کشمیر ادامه وضع جاری است زیرا اگر کشمیر به هر یک از این دو کشور الحاق شود، کشور مقابل با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. به این دلیل که قومیت‌ها در هر دو کشور، عامل بسیار مهمی برای بازیگری در عرصه سیاست داخلی محسوب می‌شود.
گفتوگو، تنها راه حل مسائل هند و پاکستان است
پهلوانی در پاسخ به این پرسش که آیا الحاق کشمیر به یکی از دو کشور هند یا پاکستان متصور است یا خیر، تصریح کرد: این موضوع بعید به نظر می‌رسد. چرا که بهترین حالت، اتخاد موضع گفتوگو میان طرفین است تا این موضوع حل و فصل شود. چندین بار هم گفتوگو میان دو کشور صورت گرفته و طرفین هم مایل به گفتوگو هستند اما هر موقعی که بحث گفتوگو به میان می‌آید، نیروهای خروج از مرکز در این بین به ایفای نقش می‌پردازند. به این معنا که برخی از گروه‌های رادیکال که مانع گفت‌وگوها هستند، در هر دوره عملیاتی را صورت می‌دهند و مانع این گفت‌وگوها می‌شوند. به هر ترتیب رهبران هر دو طرف به این نتیجه رسیده‌اند که می‌بایست مسیر گفتوگو را پیگیری کنند.
بازار اتهام زنی همچنان داغ است
وی با اشاره به موضوع اتهام‌زنی درباره حمایت از تروریسم که به یک بازی میان هند و پاکستان تبدیل شده است، خاطرنشان کرد: بازی اتهام‌زنی در بین هند و پاکستان همواره جریان داشته به گونه‌ای که طرفین یکدیگر را به نقض آتش‌بس و استفاده از گروه‌های تروریستی متهم می‌کنند. به عنوان مثال پاکستانی‌ها معتقدند که ناامنی ایالت بلوچستان پاکستان، به دلیل اقدام‌های هندی‌ها به وجود آمده است. این موارد عمدتاً به عنوان اتهامی است که توسط طرفین مطرح می‌شود و تاکنون فکت دقیق و قابل اثباتی در این‌باره ارائه نشده است.
در بحث مقابله هند با تروریسم باید بگوییم که مقابله با تروریسم توسط این کشور بسیار جدی گرفته شده است. مثلا در موضوعاتی که به مساله داعش مربوط می‌شود، هندی‌ها تعداد زیادی از افراد را در ایالت تلنگانا و بمبئی دستگیر کردند. حتی افرادی را به دلیل ارتباط مجازی با داعش بازداشت کردند و دلیل مقابله با تروریسم توسط هندی‌ها این است که آنها به دنبال رشد اقتصادی هستند که بزرگ‌ترین مانع این در این خصوص ناامنی است و سعی دارند در درجه اول امنیت را برقرار کنند و در ادامه به رشد اقتصادی کشورشان جهت‌دهی کنند.
هندی‌ها به فعالیت هسته‌ای خود مشروعیت بخشیدند
این تحلیل گر مسائل هند در خصوص جایگاه این کشور به عنوان یک کشور هسته‌ای در نظام بین‌الملل بیان داشت: هندی‌ها در سال ۱۹۹۸ پس از اینکه آزمایش هسته‌ای‌شان را انجام دادند، توسط کشورهایی مانند آمریکا، ژاپن، استرالیا و کشورهای غربی دیگر، تحت تحریم قرار گرفتند. تغییر رابطه با هند از زمان کلینتون کلید خورد و جرج بوش این دوره را مدیریت کرد و هندی‌ها با امضای توافق‌نامه‌ای که در سال ۲۰۰۶ با آمریکا داشتند، به بحث هسته‌ای خود یک نوع مشروعیت دادند. به هر حال توان هسته‌ای هند به عنوان پشتوانه برای این کشور محسوب می‌شود که توان چانه‌زنی آن را را افزایش می‌دهد و بحث بازدارندگی در منطقه جنوب آسیا به خصوص در مقابل چین و پاکستان که هر کدام از آنها قدرت هسته‌ای محسوب می‌شوند را تقویت می‌کند. به هر حال هندی‌ها موضوع هسته‌ای را به عنوان عنصری برای ارتقای قدرت جهانی خود قلمداد کرده و مد نظر دارند.
اشتراک تاریخی و فرهنگی ریشه در روابط تهران – دهلی‌نو دارد
وی در پایان تاکید کرد: ایران اشتراکات فرهنگی و تاریخی بسیار عمیقی با هند دارد و نمی‌توان جایگاه هند را با دیگر کشورها مقایسه کرد. به گونه‌ای که این جایگاه علاوه بر رهبران، در ذهن مردم هم نقش بسته و تمامی این موارد زمینه را برای ارتقاء روابط دو جانبه در تمام سطوح میان دو کشور فراهم کرده است.
فرجام سخن:
هندی‌ها فرصت قابل توجهی برای ایفای نقش در خاورمیانه و سایر مناطق دارند که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند مکمل این فرصت‌ها در منطقه باشد. آنها حساب ویژه‌ای روی بندر چابهار و همچنین راه آهن چابهار که به مشهد و سرخس ختم می‌شود، باز کرده‌اند به گونه‌ای که ارتباط آنها را با آسیای مرکزی فراهم خواهد کرد. بحث اقتصادی که هندی‌ها پیش می‌کشند، علاوه بر بحث ترانزیت ایران، با بحث انرژی کشورمان تکمیل می‌شود. به طوری که ایران در سال ۲۰۰۸ میلادی دومین تامین‌کننده نفت هند بوده و در سال‌های اخیر جایگاه ایران از دوم به هفتم تنزل پیدا کرد. اما به نظر می‌رسد که پس از توافق هسته‌ای، موانع برداشته شده و مسیر افزایش همکاری‌های همه‌جانبه هموار شود.
گفتوگو: فرشاد گلزاری