وقتی کفه ترازوی روابط به سمت ایران سنگینی میکند
جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بود که پس از آغاز بحران عراق، دست دوستی به سمت بغداد دراز کرد.
نخستوزیر فعلی عراق نیز همواره در تلاش است که رابطه میان دو کشور را محکمتر کند. نخستوزیر عراق در کنار رابطه قوی با ایران تلاش میکند که حمایت مالی و تسلیحاتی واشنگتن را نیز جلب کند.
داعش پیش از حمله به شمال عراق و اشغال سومین شهر بزرگ این کشور، سایه تروریسم را به صورت گسترده بر سر عراق انداخت. ایران به عنوان همسایه شرقی عراق، حمایت و پشتیبانی خود را از حکومت قانونی بغداد اعلام کرد. «نوری المالکی» که امروز به عنوان معاون رئیسجمهوری عراق خدمت میکند، آن روزها عهدهدار سمت نخستوزیری بود. المالکی سیاستمداری شیعه بوده و به داشتن روابط نزدیک با ایران معروف بود. چه در زمان ریاست هیات دولت و چه در زمانی که به عنوان معاون اول «فواد معصوم» انتخاب شد، به تهران سفر کرده و با عالیترین مقامهای ایران دیدار کرد. مقصد نخستین سفر خارجی «حیدر العبادی» نخستوزیر جدید عراق نیز تهران بود.
ایالات متحده نیز سمت دیگر روابط عراق قرار دارد. نیروهای نظامی آمریکایی در سال ۲۰۰۳ میلادی به بهانه وجود سلاح کشتار جمعی وارد عراق شده و این کشور را اشغال کردند. در طول سالهای حضور آمریکا و بعدها نیروهای ائتلاف بینالمللی در عراق، بیش از ۱۰۰هزار نفر از شهروندان به دلایل مختلف ناشی از جنگ کشته شدند. ایالات متحده امروز، رهبری ائتلاف به اصطلاح ضد داعش را بر عهده دارد و حملات هوایی بیثمر بمبافکنهای این گروه را هدایت میکند.
تغییرات سیاسی عراق و روابط با ایران
ماه آوریل سال گذشته میلادی، انتخابات مجلس عراق برگزار شد؛ انتخاباتی که به دلیل نظام پارلمانی عراق، پراهمیتترین رویداد سیاسی این کشور است. پس از اعلام نتایج انتخابات، ائتلاف دولت قانون به رهبری مالکی پیروز شد و مطابق قانون اساسی عراق مامور به تشکیل کابینه بود. عراق در آن زمان به عرصه نابسامانی گسترده سیاسی و امنیتی تبدیل شده بود. گروههای تکفیری از یک طرف در شمال عراق و مناطق مرزی مشترک با سوریه مشغول فعالیت بوده و برخی گروههای داخلی نیز خواستار کنارهگیری مالکی بودند. اختلافات برای تصدی منصب نخستوزیری در عراق ادامه داشت و در همین برهه از زمان، موصل نیز به دست تکفیریها اشغال شد.
مالکی به داشتن روابط نزدیک با ایران مشهور است. برخی گمانهزنی میکردند که کنار رفتن وی از سمت نخستوزیری باعث تیره شدن روابط تهران – بغداد میشود. برخی منابع خبری در آن روزها از عدم تمایل آیتالله سیستانی برای ادامه نخستوزیری مالکی خبر دادند و در نهایت معصوم که پس از «جلال طالبانی» بر کرسی ریاستجمهوری عراق تکیه زده بود، العبادی سیاستمدار و سخنگوی حزب الدعوه را مامور به تشکیل کابینه کرد.
رویکرد العبادی نسبت به ایران بر گمانهزنی در مورد تیرگی روابط بین دو کشور خط بطلان کشید. العبادی به عنوان نخستوزیر و بالاترین مقام اجرایی عراق، تهران را به عنوان مقصد نخستین سفر خارجی خود انتخاب کرد و پس از ورود به ایران با بالاترین مقامهای این کشور دیدار کرد.
نخستوزیر عراق در یکی از مصاحبههای سال گذشته خود با روزنامه «الحیات» چاپ لندن گفته بود: «شکی ندارم که ایرانیها صادقانه از عراق حمایت میکنند زیرا تهدید داعش فراتر از عراق رفته است و برای ایران نیز خطری واقعی به شمار میرود. اگر این گروه میتوانست به مرزهای ایران برسد، این امکان وجود داشت که در مناطقی از این کشور ناامنی ایجاد کند. دخالت سریع ایران برای کمک به عراق، مسالهای راهبردی بود. از نظر زمانی، ایران در مقایسه با آمریکا و دیگر کشورها در مبارزه با داعش پیشتاز بود. این کشور از هفته اول بحران، یک مسیر هوایی برای انتقال اسلحه به بغداد و اقلیم کردستان ایجاد کرد. باید با صراحت بگویم که ایران و عراق در جنگ با داعش منافع مشترکی دارند. روابط ما با ایران به دلایل مختلف قوی است. از لحاظ جغرافیایی ما بیشترین مرز را با ایران داریم و از طرف دیگر تراکم جمعیت عراق در شرق و در مرزهای ایران بیشتر است و با گذشت سالها، این مساله ارتباط فرهنگی نیز ایجاد کرده است. اضافه بر موارد گفته شده، امنیت ملی ایران و امنیت عراق نیز به یکدیگر گره خورده است.»
العبادی و روابط با واشنگتن
ایالات متحده آمریکا از زمان مطرح شدن بحرانی به نام داعش در عراق، با ورود نیروهای شیعه به صحنه نبرد مخالفت میکرد. تا جایی که شرط بمباران تکریت را عقبنشینی نیروهای حشدالشعبی از مواضع و میدان نبرد با تکفیر اعلام کرد؛ شرطی که مورد پذیرش قرار گرفت و پس از بمباران هواپیماهای ائتلاف، نیروهای حشدالشعبی به مواضع خود بازگشتند.
العبادی در آخرین روزهای فرورین ماه سال جاری، طی سفر به واشنگتن با باراک اوباما دیدار کرد. جلسات محرمانهای که خبر از کمک ۲۰۰ میلیون دلاری آمریکا به عراق میداد. نخستوزیر عراق و رئیسجمهوری آمریکا در جلسه مشترک با خبرنگاران در مورد مستشاران ایرانی حاضر در عراق صحبت کردند و اوباما با اشاره به گروههای مسلح شیعه که در عراق علیه داعش مبارزه میکنند، خواستار احترام کشورهای خارجی به حاکمیت بغداد شد. العبادی نیز در ادامه همان جلسه سخنان اوباما را با لطافت دیپلماتیک تائید کرد.
آنچه از تحلیل ها و اخبار موجود بر میآید، تلاش عراق برای برقراری رابطه همزمان با آمریکا و ایران است. بسیاری از زیرساختهای عراق در طول سالهای گذشته نابود شده و این کشور با اتکا به منابع نفتی اداره میشود. همچنین بر اساس گزارش نشریه فارین پالیسی، نرخ بیکاری در این کشور به ۲۵ درصد رسیده است. برخی معتقدند که عراق برای ترمیم اقتصاد بیمار خود نیاز به کمکهای مالی آمریکا دارد و در کنار این موضوع، لزوم حضور ایران در جبهه مبارزه با داعش را لازم میداند. برخی دیگر نیز بیاعتمادی بغداد به آمریکا را دلیل نزدیکی عراق به تهران ارزیابی میکنند.
محسن صالحی خواه