اوکراین، مهم‌ترین بحران اروپا در سال ۲۰۱۴

اوکراین از نوامبر سال ۲۰۱۳ میلادی، صحنه کشمکش شرق و غرب بود. ایالات متحده آمریکا و روسیه که پس از پایان جنگ سرد در آرامشی نسبی به سر می‌بردند، امروز بار دیگر در برابر یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند. وقایع اخیر اوکراین را می‌توان مهم‌ترین بحران اروپا در سال ۲۰۱۴ میلادی دانست. این وقایع بار دیگر شرق و غرب را به تکاپو انداخت تا برای حفظ منافع خود، به رقابت بپردازند.

آغاز ناآرامی‌ها در کی‌یف

نا‌آرامی‌های کی‌یف با امضا نکردن قرارداد تجاری اوکراین و اتحادیه اروپا توسط «ویکتور یانووکویچ» رئیس‌جمهوری سابق آغاز شد. وی یک سیاست‌مدار روس‌گرا بود و به جای نزدیکی به اتحادیه اروپا، سعی می‌کرد که در کنار کرملین باقی بماند.
پس از امضا نکردن قرارداد تجاری توسط یانوکوویچ، طرفداران اروپا به خیابان‌ها آمده و خواستار امضای این قرار داد و نزدیک شدن به اتحادیه اروپا شدند. تظاهرات معترضان با برخورد پلیس و نیروهای امنیتی مواجه شد. برخورد نیروهای امنیتی باعثخشم معترضان شده و تظاهرات ادامه پیدا کرد. «میدان اروپا»(یورومیدن) به عنوان محل تجمع معترضان، نمادی برای انقلاب اوکراین در سال ۲۰۱۴ میلادی شد.

اوکراین از نوامبر ۲۰۱۳ تا فوریه ۲۰۱۴ میلادی شاهد درگیری میان طرفداران اروپا با هواداران روسیه و نیروهای امنیتی بود. اوج درگیری‌ها در فوریه ۲۰۱۴ به وقوع پیوست. معترضان با تصرف کاخ ریاست‌جمهوری، قلب اوکراین را تسخیر کردند. پارلمان این کشور همزمان با این وقایع سه تصمیم مهم اتخاذ کرد. در نتیجه رای‌گیری پارلمان، ویکتور یانووکویچ از ریاست‌جمهوری برکنار و «یولیا تیموشنکو» نخست‌وزیر پیشین این کشور از زندان آزاد شد. همچنین به دنبال تصمیم پارلمان، قانون اساسی سال ۲۰۰۴ میلادی به عنوان قانون اساسی اوکراین برگزیده و ۲۵ می‌۲۰۱۴ میلادی نیز به عنوان روز برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری مشخص شد.

بحران کریمه

به دنبال نابسمانی اوضاع در پایتخت، روس‌تبارهای شرق اوکراین در «دونتسک»، «لوهانسک» و شبه جزیره «کریمه» با در دست گرفتن پرچم روسیه، ‌خواستار جدایی از اوکراین و پیوستن به خاک روسیه شدند. در ۲۶ فوریه ۲۰۱۴ میلادی، ۱۵۰هزار نیروی ارتش روسیه در مرز با اوکراین مستقر شده و یک مانور نظامی برگزار کردند. حضور نظامیان روس در مرز اوکراین باعثنارضایتی ایالات متحده و اتحادیه اروپا شد.

یک روز پس از مانور روسیه، نظامیان نا‌شناس با نقاب و بدون یونیفرم به ساختمان‌های دولتی و نقاط استراتژیک در کریمه حمله کرده و فرودگاه و ایستگاه‌های مهم این منطقه را به تصرف در‌آوردند. همزمان با ورود افراد مسلح به مراکز مهم، پارلمان کریمه دولت این جمهوری خودمختار را برکنار و به طور رسمی اعلام کرد که دولت جدید اوکراین را به قانونی نمی‌داند.

برکناری دولت و همراهی پارلمان و نیروهای امنیتی مستقر در کریمه، شرایط را برای برگزاری همه‌پرسی فراهم کرد. در مارس ۲۰۱۴ میلادی، همه پرسی الحاق کریمه به روسیه برگزار شد. از حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر شرکت کننده در این همه‌پرسی، ۷۷/۹۶ درصد به الحاق کریمه به روسیه رای مثبت دارند. پوتین نیز در ۱۸ مارس، سند الحاق کریمه را امضا کرد و این شبه جزیره را جزء جدایی‌ناپذیر روسیه اعلام کرد.

اقدام روسیه در پیاده کردن نیروی نظامی در کریمه و جدا کردن این منطقه از اوکراین، واکنش شدید ایالات متحده و اتحادیه اروپا را به دنبال داشت. این کشور‌ها با محکوم کردن این اقدام، حرکت روسیه را اشغال نظامی دانستند. الحاق کریمه به روسیه، مقدمه‌ای برای گسترش نا‌آرامی در شرق اوکراین و جنگ نیابتی شرق و غرب شد.

جنگ در شرق اوکراین

پس از الحاق کریمه به روسیه، استان‌های دونتسک و لوهانسک میدان درگیری شبه‌نظامیان طرفدار روسیه و ارتش اوکراین شد. تعریف دقیق‌تر از جنگ در شرق اوکراین این است که این مناطق میدان جنگ نیابتی روسیه و غرب شد. مسکو با پشتیبانی مالی و تجهیزات از جدایی‌طلبان حمایت کرده و آمریکا همین پشتیبانی را از دولت و ارتش اوکراین انجام می‌دهد. طرفین درگیری در شرق اوکراین، نمایندگان شرق و غرب در یک جنگ نیابتی هستند.

درگیری در این مناطق، فصل جدیدی از رویارویی شرق و غرب را رقم زد. آمریکا و اتحادیه اروپا با وضع تحریم‌های اقتصادی علیه مقام‌های ارشد روسیه سعی در منزوی کردن این کشور در صحنه بین‌المللی می‌کنند. منازعات اوکراین نه تنها بر مسائل جاری اروپا تاثیر داشت، بلکه بر مناسبات سیاسی دیگر کشور‌ها نیز تاثیرگذار بود. برخی کشور‌ها مانند بلاروس در این مناقشه جانب روسیه را گرفتند. عضویت روسیه در گروه ۸ تعلیق شد و اجلاس گروه ۲۰ نیز به طور کامل تحت تاثیر مناقشه آمریکا و روسیه برگزار شد.

تلاش اوکراین برای پیوستن به ناتو

لغو وضعیت عدم تعهد در پارلمان اوکراین به عنوان تهدیدی از جانب غرب برای روسیه ارزیابی شد. در صورت پیوستن اوکراین به «پیمان آتلانیتیک شمالی»(ناتو)، رقیب سنتی روسیه به مرزهای این کشور خواهد رسید. این امر به اندازه‌ای برای کرملین اهمیت دارد که در دکترین نظامی روسیه در سال ۲۰۱۵، ناتو به عنوان بزرگ‌ترین تهدید برای این کشور عنوان شده است.

رویداد‌های امروز، یاد‌آور دوران جنگ سرد و رقابت‌های همه‌جانبه پس از جنگ جهانی دوم است. شرق و غرب بار دیگر در برابر یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند. موقعیت ژئوپولتیک اوکراین باعثشده است که غرب از این فرصت برای شکست روسیه استفاده کند تا عرصه را برای یکه‌تازی خود فراهم کند.

گزارش: محسن صالحی‌خواه