زنگنه در گفت‌وگو با ایلنا:
تداوم حضور ترکیه در سوریه مانع بازسازی سیاسی و حاکمیت قانون است/ اقدامات آنکارا در سوریه فضا را برای تهاجم اسرائیل فراهم کرد
کارشناس مسائل منطقه گفت: ترکیه باید میان ماندن در میدان سوریه با هزینه‌های سنگین دیپلماتیک، سیاسی و منطقه‌ای یا خروج تدریجی و ایفای نقش مثبت در بازسازی این کشور، یکی را انتخاب کند.
صباح زنگنه، کارشناس مسائل منطقه با اشاره به اعلام عدم خروج نظامیان ترکیه از سوریه در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: ترکیه به دلیل مجاورت جغرافیایی با سوریه، از ابتدای بحران در این کشور موقعیتی استراتژیک برای تأثیرگذاری بر تحولات داخلی این کشور پیدا کرد. این کشور با استفاده از موج ورود پناهندگان سوری و همچنین استقرار گروه‌های مخالف دولت بشار اسد در داخل مرزهای خود، به‌ویژه در استان ادلب، فرصت‌های گسترده‌ای برای گسترش نفوذ خود در سوریه یافت. حضور ترکیه از ادلب فراتر رفت و به شهرها و مناطق کلیدی مانند عفرین و دیگر نواحی گسترش پیدا کرد. دامنه این نفوذ تا نقاط حساسی مانند منطقه تی- ۴ که در کنار یک اتوبان استراتژیک واقع شده نیز کشیده شد. ترکیه نه‌تنها به حضور نظامی در این مناطق بسنده نکرد، بلکه آموزش نیروهای معارض، گشت‌زنی زمینی و هوایی و همچنین تدارک عملیات‌های نظامی را نیز در دستور کار قرار داد. این اقدامات موجب شد تا نیروهای ترکیه، به همراه گروه‌های مخالف سوری و حتی نیروهای چندملیتی مانند چچنی‌ها و اویغورها، به عمق بیشتری از خاک سوریه نفوذ کنند و در استان‌هایی نظیر حلب، حمص، حما و حتی حومه دمشق حضوری محسوس و پررنگ پیدا کنند. بدون حمایت لجستیکی و نظامی ترکیه، این گسترش میدانی برای نیروهای معارض امکان‌پذیر نبود. در حالی‌که انتظار می‌رفت ترکیه نقش میانجی را بین دولت مرکزی سوریه و مخالفان ایفا کند، در عمل خود به یکی از طرف‌های درگیر بدل شد.
وی ادامه داد: تجربه دخالت نظامی ترکیه در سوریه، شبیه به حضورش در دیگر مناطق بحران‌زده مانند سومالی و لیبی است. در این کشورها نیز ترکیه با هماهنگی نیروهای آمریکایی و گاه با چراغ سبز آنها وارد میدان شد. در مورد سوریه نیز به نظر می‌رسد چنین هماهنگی با آمریکا وجود داشته و آنکارا با تکیه بر این حمایت ضمنی، تا عمق استراتژیک سوریه پیشروی کرد. حتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، در پاسخ به پرسش‌ها درباره وضعیت سوریه، عملاً این کشور را خارج از چارچوب‌های سنتی تحلیل سیاست خارجی دانست و تأکید کرد که نیروهای منطقه‌ای، از جمله ترکیه که عضو ناتو نیز هست، وضعیت سوریه را تعیین خواهند کرد. با این حال، تداوم حضور نیروهای ترکیه در سوریه مانعی جدی برای بازسازی سیاسی کشور و ورود به مرحله‌ای جدید از حاکمیت قانونی است. بسیاری از مردم سوریه با همه تنوع اجتماعی خود، انتظار دارند که دولت و ساختارهای اجرایی آینده این کشور بدون وابستگی خارجی و با استقلال کامل شکل گیرد. حضور نظامی ترکیه، روند عادی‌سازی سیاسی را به تأخیر انداخته و ایجاد فضای اعتماد و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را با دشواری روبه‌رو کرده است. در این میان، احساسات ناسیونالیستی مردم سوریه و همچنین کشورهای عربی مانند مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، تحمل حضور نظامیان خارجی در سوریه را ندارند.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: اگرچه برخی از این کشورها ممکن است در ظاهر اجازه دهند که نیروهای سیاسی مخالف دولت اسد در فرایندهای سیاسی مشارکت کنند، اما حضور مستقیم و فیزیکی نیروهای خارجی به‌ویژه از نوع نظامی، خط قرمز مشترکی برای دولت‌ها و ملت‌های عربی محسوب می‌شود. حضور ترکیه در سوریه نه‌تنها برای مردم سوریه غیرقابل هضم است، بلکه تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای نیز تلقی می‌شود. به همین دلیل، کشورهای عربی تمایلی به مشارکت در روند بازسازی سوریه در شرایطی که نیروهای ترکیه همچنان در خاک این کشور حضور دارند، نشان نمی‌دهند. از سوی دیگر، تنش ترکیه با نیروهای کردی در سوریه نیز از عوامل پیچیده‌کننده وضعیت است. کردها به‌شدت مخالف حضور رسمی و نظامی ترکیه در سوریه هستند. اگرچه تاکنون اقدامی تهاجمی از سوی آنها علیه ترکیه در مرزها صورت نگرفته، اما آنان منتظر تعیین‌تکلیف ساختار سیاسی آینده سوریه هستند تا جایگاه خود را در آن روشن کنند. ترکیب احتمالی نظام جدید سوریه با حضور نیروهای ترکیه‌ای برای کردها به‌هیچ‌وجه قابل پذیرش نیست. این موضع، نه‌تنها از جانب کردهای سوریه بلکه از سوی بخش‌های مختلف جامعه عرب سوریه شامل اهل سنت، علوی‌ها، دروزی‌ها و مسیحیان نیز دیده می‌شود.
وی افزود: ایالات متحده تلاش کرده تا با اعمال نوعی آرامش موقت در میان کردها، آنها را به پذیرش تغییرات سیاسی ترغیب کند، اما اگر این تغییرات با حضور نیروهای نظامی ترکیه همراه باشد، نمی‌توان انتظار داشت کردها آن را بپذیرند. این وضعیت علاوه بر تأثیرات داخلی، بر کشورهای همسایه نیز اثرگذار خواهد بود. اردن و لبنان از این حضور متأثر شده‌اند و عربستان سعودی نیز اعلام کرده تا زمانی که نیروهای ترکیه در سوریه باقی بمانند، در بازسازی این کشور مشارکت نخواهد کرد. عراق هم که بخش‌هایی از شمال آن درگیر حضور نظامی ترکیه است، از گسترش نفوذ ترکیه در سوریه احساس تهدید می‌کند. در این شرایط، یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها برای آنکارا، یافتن توجیهی برای تداوم حضور نظامی خود در سوریه است. محاسبات سیاسی ترکیه، اگرچه بر اساس منافع امنیتی و ژئوپلیتیک قابل درک است، اما در عمل با موانع زیادی روبه‌رو است. به‌ویژه با در نظر گرفتن دو قطب جدی که در مقابل سیاست‌های ترکیه قرار دارند که عبارتند از کردها و اسرائیل.
زنگنه گفت: کردها همان‌طور که گفته شد، به‌شدت مخالف حضور نظامی ترکیه در سوریه هستند. اما اسرائیل نیز با استفاده از خلأ امنیتی و ضعف دولت مرکزی در دمشق، وارد صحنه شده و عملیات‌هایی را در خاک سوریه انجام داده که ساختارهای نظامی، علمی و تحقیقاتی این کشور را نابود کرده است. درواقع ترکیه، با ورود به سوریه و حمایت از نیروهای معارض، به‌طور غیرمستقیم فضا را برای اقدامات تهاجمی اسرائیل فراهم کرده است. اسرائیل توانسته بخش‌هایی از جنوب سوریه را نیز اشغال کند، و این امر در حافظه تاریخی منطقه، به‌ویژه برای سوری‌ها، لکه‌ای تیره از عملکرد ترکیه بر جای گذاشته است. ناتوانی ترکیه در جلوگیری از این اشغالگری اسرائیل، و عدم ارائه راهکاری برای توقف این روند، نقطه‌ضعف مهمی در سیاست منطقه‌ای آنکارا تلقی می‌شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: این وضعیت در آینده می‌تواند به عاملی علیه ترکیه در معادلات منطقه‌ای بدل شود. چراکه نه‌تنها مردم سوریه بلکه کشورهای منطقه نیز این وضعیت را به‌عنوان نوعی خیانت به مسئله حاکمیت ملی سوریه و حمایت غیرمستقیم از اسرائیل تلقی خواهند کرد. در مجموع، وضعیت کنونی سوریه گویای آن است که برای حرکت به سوی ثبات و بازسازی سیاسی و اجتماعی، پاک‌سازی خاک این کشور از نیروهای نظامی خارجی، به‌ویژه ترکیه، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. روند بازسازی تنها زمانی به‌درستی آغاز خواهد شد که حاکمیت ملی سوریه به‌طور کامل احیا شده باشد و نیروهای خارجی که با توجیهات امنیتی وارد کشور شده‌اند، خاک آن را ترک کنند. ترکیه باید میان ماندن در میدان سوریه با هزینه‌های سنگین دیپلماتیک، سیاسی و منطقه‌ای یا خروج تدریجی و ایفای نقش مثبت در بازسازی این کشور، یکی را انتخاب کند.
